به زبانِ نور! به زبانِ خوش! راهنمایی قلب، با بیان شیرین و دلنشین معلّم! وَ هُدُوا إِلَى الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ!

امام هادی علیه السلام:
مِمَّا أَجَابَ بِهِ أَبُوالْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍالْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام)
فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ حِینَ سَأَلُوهُ عَنِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیض …
قَالَ (علیه السلام)
از جمله جواب‌هایی که امام عسکری (علیه السلام) در نامه‌اش به اهل اهواز در آن زمان که از او درباره‌ی جبر و تفویض پرسیده بودند داد [این بود که فرمود] …
…
فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ
پس اگر كسى بگويد:
فَلَمْ يَعْلَمِ اللَّهُ مَا يَكُونُ مِنَ الْعِبَادِ حَتَّى ‏اخْتَبَرَهُمْ
مگر خدا سرنوشت بندگان را نمى‌‏داند كه آنها را مورد آزمايش قرار مى‌‏دهد؟
قُلْنَا
گوييم:
بَلَى قَدْ عَلِمَ مَا يَكُونُ مِنْهُمْ قَبْلَ كَوْنِهِ
چرا حتى پيش از آنكه كارى انجام دهند مى‏‌داند چه خواهند كرد
وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ‏
و اين فرمايش خداست كه:
وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ‏
«و اگر هم باز گردانده شوند قطعا به آنچه از آن منع شده بودند برمى‌‏گردند».
وَ إِنَّمَا اخْتَبَرَهُمْ لِيُعَلِّمَهُمْ عَدْلَهُ وَ لَا يُعَذِّبَهُمْ إِلَّا بِحُجَّةٍ بَعْدَ الْفِعْلِ
همانا خداوند آنان را مورد آزمايش قرار مى‌‏دهد تا عدل خود را بدانها نشان دهد
و قبل از آنكه كار بدى از آنها سرزند و بدون دليل، عذابشان ننمايد
وَ قَدْ أَخْبَرَ بِقَوْلِهِ‏
و اين فرموده خداوند است كه:
وَ لَوْ أَنَّا أَهْلَكْناهُمْ بِعَذابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقالُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولًا
«و اگر ما آنان را قبل از [آمدن آيات بيّنات‏] به عذابى هلاك مى‌‏كرديم، قطعا مى‌‏گفتند:
پروردگارا، چرا پيامبرى به سوى ما نفرستادى …».
وَ قَوْلِهِ‏
و اين آيه:
وَ ما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا
«و ما تا پيامبرى برانگيخته نكنيم، به عذاب نمى‌‏پردازيم».
وَ قَوْلِهِ‏
و اين فرمايش خدا كه:
رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ
«پيامبرانى را [فرستاد] كه مژده دهندگان و بيم دهندگانند».
فَالاخْتِبَارُ مِنَ اللَّهِ بِالاسْتِطَاعَةِ الَّتِي مَلَّكَهَا عَبْدَهُ
پس آزمايش به وسيله توانايى است كه خداوند به بنده‌‏اش داده است
وَ هُوَ الْقَوْلُ بَيْنَ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِيضِ
و اين است اعتقاد به مرتبه‏‌اى بين جبر و تفويض
وَ بِهَذَا نَطَقَ الْقُرْآنُ
وَ جَرَتِ الْأَخْبَارُ عَنِ الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ الرَّسُولِ ص
و قرآن به همين گوياست
و احاديث امامان كه از خاندان پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله هستند بر همين جارى است.
…
فَإِنْ قَالُوا
پس اگر گويند:
مَا الْحُجَّةُ فِي قَوْلِ اللَّهِ
دليل اين فرموده خدا و آيات امثال آن چيست كه:
يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ
وَ مَا أَشْبَهَهَا
«خداوند هر كه را بخواهد بيراه گذارد و هر كه را بخواهد هدايت نمايد».
قِيلَ
در پاسخ گفته شود:
مَجَازُ هَذِهِ الْآيَاتِ كُلِّهَا عَلَى مَعْنَيَيْنِ
تمام اين آيات نمايانگر دو معنى است:
أَمَّا أَحَدُهُمَا فَإِخْبَارٌ عَنْ قُدْرَتِهِ
أَيْ إِنَّهُ قَادِرٌ عَلَى هِدَايَةِ مَنْ يَشَاءُ وَ ضَلَالِ مَنْ يَشَاءُ
يكى اين قدرت او را بنماياند،
يعنى به طور قطع، خداوند بر هدايت هر كه خواهد و گمراه نمودن هر كه خواهد تواناست؛
وَ إِذَا أَجْبَرَهُمْ بِقُدْرَتِهِ عَلَى أَحَدِهِمَا لَمْ يَجِبْ لَهُمْ ثَوَابٌ وَ لَا عَلَيْهِمْ عِقَابٌ عَلَى نَحْوِ مَا شَرَحْنَا فِي الْكِتَابِ
پس هر گاه به قدرت خود مردم را بر هدايت يا ضلالت وادار سازد- چنان كه در اين نامه توضيح داديم- نه پاداشى نصيبشان شود و نه كيفرى ببينند،
وَ الْمَعْنَى الْآخَرُ
و معنى ديگر اينكه 
أَنَّ الْهِدَايَةَ مِنْهُ تَعْرِيفُهُ
مقصود از هدايت راهنمايى است،
كَقَوْلِهِ‏
مانند اين فرموده خدا كه:
وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ‏ أَيْ عَرَّفْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى‏ عَلَى الْهُدى
«و امّا ثموديان: پس آنان را هدايت كرديم».
يعنى راه حقّ را به آنها نشان داديم.
«ولى آنان كوردلى را بر هدايت ترجيح دادند».
فَلَوْ أَجْبَرَهُمْ عَلَى الْهُدَى لَمْ يَقْدِرُوا أَنْ يَضِلُّوا
و اگر آنها را وادار بر پيمودن راه هدايت مى‌‏كرد، امكان نداشت آنها به گمراهى روند.
وَ لَيْسَ كُلَّمَا وَرَدَتْ آيَةٌ مُشْتَبِهَةٌ كَانَتِ الْآيَةُ حُجَّةً عَلَى مُحْكَمِ الْآيَاتِ اللَّوَاتِي أُمِرْنَا بِالْأَخْذِ بِهَا
و چنين هم نيست كه اگر آيه متشابهى بيايد، اين آيه دليلى بر خلاف آيات محكم گردد كه ما موظّفيم به آيات محكم عمل نماييم
مِنْ ذَلِكَ قَوْلُهُ‏
و اين فرمايش خداوند در همين رابطه است كه:
[سورة آل‏‌عمران (۳): آية ۷]:
مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ
فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ‏ الْآيَةَ
«پاره‏‌اى از آن، آيات محكم [صريح و روشن‏] است. آنها اساس كتابند و پاره‌‏اى ديگر متشابهانند [كه تأويل پذيرند]، امّا كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنه‏‌جويى و طلب تأويل آن [به دلخواه خود]، از متشابه آن پيروى مى‌‏كنند، حال آنكه تأويلش را جز خدا و ريشه داران در دانش كسى نمى‏‌داند …».
وَ قَالَ‏
و نيز اين فرمايش خدا كه:
فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ‏ أَحْسَنَهُ‏ أَيْ أَحْكَمَهُ‏ وَ أَشْرَحَهُ
أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ‏
«پس بشارت ده به آن بندگان من كه: به سخن گوش فرا مى‌‏دهند و بهترين آن را پيروى مى‌‏كنند». بهترين آن، يعنى محكم‏تر و روشن‏تر آن.
«اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان خردمندان».
وَفَّقَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ إِلَى الْقَوْلِ وَ الْعَمَلِ لِمَا يُحِبُّ وَ يَرْضَى
وَ جَنَّبَنَا وَ إِيَّاكُمْ مَعَاصِيَهُ بِمَنِّهِ وَ فَضْلِهِ
وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيراً كَمَا هُوَ أَهْلُهُ
وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ
وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ.
خداوند به ما و شما توفيق گفتار و كردار خداپسندانه و مورد خرسندى خدا، ارزانى فرمايد
و ما و شما را در پرتو منّت و فضل خود، از نافرمانيهايش دور دارد
و سپاس بسيار از آن خداست همان طور كه شايسته اوست.
و صلّى اللَّه على محمّد و آله الطّيّبين
و حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ.