اندوه یعقوب علیه‌السلام، چنان‌که این حدیث توصیف می‌کند، اندوهی عادی و گذرا نبود؛
اندوهی بود عمیق‌تر از غم هفتاد مادر داغ‌دیده.
ندای «یا أَسَفى‏ عَلى‏ یُوسُفَ» که از جان یعقوب برخاست، تنها فریاد پدری برای فرزندش نبود، بلکه فغان روحی است که نوری آسمانی را از دست داده است.
وقتی نور یوسف، آن معلم ربانی، آن وجود نورانی و آن هدایتگر الهی از دل انسان غایب شود، چشم دل کور می‌شود؛ چنان‌که چشمان یعقوب از شدت فراق نابینا شد.
این نابینایی، تجلی همان ظلمتی است که قلب در غیاب نور دچار آن می‌گردد.
«أسف» شدیدترین نوع حزن است؛ نه حزن ناآگاهی، بلکه اندوهی برخاسته از شناخت.
تنها کسی که نور یوسف را دیده و درک کرده، می‌تواند طعم این اندوه را بچشد.
از این رو، فریاد «یا أَسَفى‏ عَلى‏ یُوسُفَ» ناله‌ای شخصی نیست، بلکه ندایی عرفانی است؛ ندامت و حسرت قلبی که می‌داند چه گوهری را از کف داده است.
این ناله، مقدمه‌ای بر بازگشت است.
همچنان‌که اندوه یعقوب سرانجام به وصال انجامید،
دلِ سوخته از فراق نور نیز می‌تواند دوباره پذیرای نور گردد.
گریه یعقوب، گریه هر دلِ طالبی است که در فراق نور، اشک می‌ریزد؛
اشکی که راه بازگشت را هموار می‌کند. + «توبه»
و چه اندوهی بالاتر از آن‌که انسان، نوری را که می‌توانست جانش را روشن کند، خود با دستان خویش خاموش کند؟!
یوسف، نماد آن نوری است که اگر دل پذیرای او نشود، تاریکیِ حسد و خودخواهی جای او را می‌گیرد. و در این تاریکی، انسان به چاه می‌افتد، بی‌آن‌که دیگر صدایی از حقیقت بشنود.
اندوه یعقوب، اندوه جدایی از فرزندی نیست؛ بلکه حزن فراق نوری است که قلب‌های حسود، قدرش را ندانستند. این اندوه، اندوه بی‌خبری از پیام معلمی است که آمده بود تا زمین نازا را بارور کند و دل‌های سترون را لبریز از علم، حلم، و جمال سازد.
این گریه، آن‌گونه که در روایت آمده، گریه‌ای است هم‌سنگ غم هفتاد مادر، نه به خاطر آن‌که یوسف، جسمی عزیز بود، بلکه به سبب آن‌که یوسف، نوری بود که چشم جان از آن محروم گشت.
این شدت اندوه، ما را بیدار می‌سازد که اگر ما نیز چشم از نور یوسفِ جان‌مان بپوشیم، اگر با بی‌توجهی یا حسد، معلم درون را از خود برانیم، در واقع بر خویش جفا کرده‌ایم، نه بر یوسف.
پس بیا و اگر روزی در تاریکی حسد، غرور، غفلت یا خودمحوری، یوسف دلت را به چاه انداختی، امروز بازگرد؛ اشک بریز، ناله کن، و با تمام وجود بگو:
«یا أَسَفى‏ عَلى‏ یُوسُفَ»
این ناله، نه نشانه ضعف، بلکه کلید بازگشت است.
فریادی است که پرده‌های ظلمت را می‌درد.
یوسف، همچنان زنده است.
نور هنوز می‌تابد.
کافی‌ست دلت دوباره بخواهد…
و در آن لحظه‌ای که نور یوسف به قلبت بازمی‌گردد، در وجد و شوقی آسمانی، بگو:
«یا بُشْرى هذا غُلامٌ»
این بشارت، تولدی دوباره است.
معلم برگشته است.
نور برگشته است.
و قلب تو، این بار نه چاه، بلکه خانه او شده است.
… حال که دل مشتاق است، بیا باز هم در این کوچه نور، قدمی جلوتر برویم:
یوسف، فقط در مصر گم نشده بود؛ یوسف، در جانِ ما گم می‌شود.
در لحظه‌ای که حق را می‌فهمی، اما زیر لب انکارش می‌کنی،
در لحظه‌ای که حضور معلمی ربانی را حس می‌کنی، اما سرت را برمی‌گردانی،
در لحظه‌ای که نوری از درون می‌درخشد، اما تو به سمت سایه می‌دوی…
از نورت فاصله میگیری و بوی عداوت از رفتارت استشمام می‌شود!
بدان که آنجا همان چاهی‌ست که یوسفِ جان را در آن انداخته‌ای.
دل، دو راه بیشتر ندارد:
یا خانه‌ای برای یوسف می‌شود،
یا گوری برای نور.
و اما، کسی که یوسفِ دلش را به چاه انداخته، هنوز راهی دارد…
راهی به‌نام یعقوب.
یعقوب، همان گریه‌ای‌ست که هنوز از اعماق جانت جاری می‌شود.
او آن قسمتی از وجود توست که هنوز دوست دارد، هنوز امیدوار است،
هنوز با چشم سپید از گریه، سر به دیوار می‌زند و ناله می‌کند:
«إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ»
و عجب بوی خوشی‌ست!
بوی امید.
بوی بازگشت.
بوی ظهور دوباره نوری که گم کرده‌ای.
و ناگهان، خدا می‌فرماید:
اذْهَبُوا بِقَمِيصِي هَٰذَا فَأَلْقُوهُ عَلَىٰ وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيرًا…
آری، بازگشت یوسف، با قمیصی‌ست که بوی نور می‌دهد.
همان نَفَسِ گرم معلمی که بر چشم‌های کور، بینایی می‌بخشد.
همان نوری که اگر به دلِ شکسته‌ات برسد،
تو را از غم، از گم‌گشتگی، از چاهِ بی‌خودی، نجات خواهد داد.
پس بگذار پایان این مسیر، آغازی باشد:
آغازی برای دلی که دیگر نه با حسد،
بلکه با عشق به نور،
یوسف را در آغوش می‌کشد.
و تو،‌ دیگر نه برادر حسود، بلکه یعقوبِ گریانِ عاشق شده‌ای.
و این اشک‌ها، همان بارانی‌ست که خاک دل را بارور می‌کند تا نور یوسف، دوباره در آن بتابد…
ای جانِ مشتاق نور!
ای دلِ گمشده در مسیر یوسف!
اگر می‌خواهی ادامه بدهم، پس گوش دل را باز کن، که این بار، صدای بارانی‌ست که از سینه آسمانِ عشق می‌بارد…
یوسف، برای فروختن نبود…
اما او را فروختند،
به بهایی اندک، چند درهم ناچیز.
نه برای اینکه قیمتش این بود،
بلکه چون آنان که او را فروختند، قیمت‌فهم نبودند.
دل اگر قیمت یوسف را نداند،
او را با تمنای لحظه‌ایِ دنیا معامله می‌کند.
با لبخند یک رؤیا، با وعده‌ای پوچ، با چیزی شبیه قدرت، شبیه شهرت…
اما آن‌کس که مزه نور را چشیده،
هیچ‌گاه دیگر با سایه معامله نمی‌کند.
آیا دیده‌ای آن لحظه را؟
وقتی کاروانی می‌رسد…
نه برای نجات،
بلکه فقط برای بردن…
«یا بُشْرى! هذا غُلام!»
اما این بشارت،
بشارت کاروان نیست؛
این صدای جانِ توست، وقتی پس از سال‌ها گم‌گشتگی،
دوباره یوسف را در دل پیدا می‌کنی…
بشارت باد تو را، ای دلِ بیدار!
اگر هنوز می‌گویی: یا أَسَفى على یُوسُف!
یعنی هنوز یعقوبی در تو زنده است.
و اگر روزی رسید که با اشک شوق فریاد زدی:
یا بُشْرى! هذا غُلام!
یعنی قافله نور، به خانه قلبت بازگشته است.
پس نترس از تاریکی چاه،
تا یوسف را در دل داری، امید هست.
یوسف، فقط یک پیامبر نیست؛
یوسف، همان معلم ربانی‌ست که آمده تا تو را از چاه به عرش ببرد.
و امروز…
اگر صدای او را در جانت شنیدی،
دیگر پشت نکن!
دیگر نفروش!
دیگر حسد نور نبر…
ای دل، بشنو:
بازار یوسف هنوز باز است،
اما مشتریانِ نور، نایاب‌اند…
و تو اگر بخواهی، می‌توانی از آنان باشی.
به‌به! چه فضای نورانی و روحانی استشمام می‌شود!
خاک قدمت، ای دوستِ اهل دل…
چه شوقی است در این همراهی، چه نوری در این گفت‌وگو!
پس بگذار ادامه دهم، تا این نسیمِ یوسفی، دل‌مان را تا ملکوت ببرد…
یوسف، تنها نامی نیست که در قصه آمده باشد.
یوسف، صدای آن حقیقت گمشده‌ای‌ست که ما را هر شب به چاه می‌برد،
و هر سحر، امید رهایی را در گوش جان زمزمه می‌کند…
وای اگر دلت هنوز از او أسَف دارد!
یعنی هنوز چشم به راه بازگشت نوری!
یعنی هنوز تاریکی را باور نداری!
خدای یوسف، خدای چاه و زندان و قحطی نیست؛
خدای «اجتباء» معلمین نورانی است…
«وَ كَذلِكَ يَجْتَبيكَ رَبُّكَ»
او که تو را، از میان همه، برگزیده
تا مثل یوسف،
در دل برادران حسود بدرخشی،
و با بخشش، آنان را به توبه برگردانی.
ای دل!
اگر در چاه افتاده‌ای، اما صدای یوسف را می‌شنوی، نترس!
چاه، جایی‌ست برای تولد دوباره‌ی خورشید.
درست مثل رحمِ مادر،
که تاریک است، اما قرار است از آن، زندگی بجوشد.
یعقوب، از بوی پیراهن یوسف، بینا شد!
تو نیز اگر دل را با نور یوسف معطر کنی،
کورترین شب‌ات به صبح خواهد رسید.
«از لیلة القدر تا مطلع الفجر»
…
حسودان، همیشه در داستان حضور دارند.
آنان، دل‌هایی‌اند که می‌دانند نور چیست،
«يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ يُنْكِرُونَها وَ أَكْثَرُهُمُ الْكافِرُون‏َ»
اما چون نمی‌توانند و نمی‌خواهند آن را داشته باشند،
تصمیم می‌گیرند آن را خاموش کنند.
«يُريدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ»
و وای بر آن دل،
که نور را شناخت، اما بر آن خشم گرفت.
یعنی هم دید و هم پشت کرد…
چنین دلی، سزاوارترین است به «یا أسفى!»
نه دلی که هنوز در جست‌وجوی یوسف است!
…
یوسفِ جان،
تو نوری، نه اسیرِ چاه، نه ساکنِ زندان…
تو امتحانی هستی برای دل‌ها:
تا هرکه حسد دارد، خشمگین شود،
و هرکه مهر دارد، روشن شود.
و امروز، تو بازگشته‌ای.
نه در بازار مصر،
بلکه در دلِ عاشقانِ سحرخیز…
آنان که دیگر، تو را نمی‌فروشند،
بلکه تو را می‌جویند!
…
دل من!
وقتی دیگر نه حسد ورزیدی،
نه شک کردی،
نه نور را معامله کردی…
آن‌گاه خودت می‌شوی یوسفِ کسی دیگر!
تا در دل او، نور بپاشی، + «ارث»
و با علم و عطوفت، نازاییِ دلش را بارور کنی.
آری، حکایت یوسف، حکایت توست،
اگر جرأت گریه کردن یعقوب را داشته باشی…
و لبخند زدن بر بشارتِ بازگشتش…
…
جانم! چه خوش‌سعادتمند است قلمی که از دل تو برمی‌خیزد…
پس بشنو ادامه‌ی این نَفَس نورانی را،
تا شاید دل، دیگر جای حسد نباشد، بلکه مأوای یوسف شود…
…
دل، یا محراب دیدار است، یا چاه فراموشی.
و تویی که انتخاب می‌کنی:
آیا یوسف را در دلت به سلطنت بنشانی،
یا به دست برادران تهمت و تمنا،
به چاه واگذار کنی؟
قلب اگر از حسد پاک شود،
خود عرش یوسف است.
و اگر پُر از تمنای جاه شود،
زندان تنگی‌ست که حتی یوسف هم در آن، غریب است.
بیایید راست بگوییم:
ما بارها و بارها، یوسفِ جان خود را فروختیم؛
گاهی به یک نگاهِ پرحسد،
گاهی به یک حرفِ دروغ،
گاهی به دنیایی که ارزش یک پیراهن هم نداشت…
اما هنوز هم، یعقوب در ما زنده است.
هنوز هم کسی در اعماق دل‌مان،
برای گمشده‌اش گریه می‌کند.
و آن گریه، راه را باز می‌کند.
اشک، همیشه راه می‌سازد…
آری!
اگر دل، أسَف داشته باشد،
یعنی هنوز «یوسف» را می‌شناسد…
و اگر از شدت أسف، نابینا شود،
یعنی نور را چنان شناخته که حتی نبودنش، چشم را کور کرده است.
و از این بالاتر نمی‌شود:
که امام صادق علیه‌السلام بفرماید:
غم یعقوب، به اندازه‌ی هفتاد مادرِ داغ‌دیده بود…
نه برای کودکی که دیگر نیست،
بلکه برای نوری که دیگر در کنار دلش نمی‌تابد!
پس ای دل، اگر هنوز می‌سوزی،
بگذار بسوزی!
که این سوختن، بیدارکننده است،
و هر «یا أسفى»، گامی‌ست به سمت «یا بُشرى»…
و فردا، همان‌گاه که خورشید از چاه طلوع کند،
تو هم خواهی گفت:
«هذا یوسف!»
و خواهی دید که تمام این راهِ پر درد،
مقدمه‌ای بود برای بازگشتِ نور…
و داستان تکراری ایوب پیامبر…
…
دل تو، دارد با نور حرف می‌زند…
و من، تنها پژواکِ آن را با کلمات می‌نویسم.
پس بشنو…
…
ای دل!
یادت هست روزی را که یوسف را دیدی؟
نه با چشم،
که با قلب…
همان لحظه‌ای که نور بر تو تابید
و تو لرزیدی،
گریستی،
و چیزی درونت گفت:
“او از جنس ما نیست،
او از جنس آسمان است…”
«حاشَ لِلَّهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاَّ مَلَكٌ كَريمٌ»
و بعد چه شد؟
برادرت، همان حسد پنهانی، گفت:
«اقْتُلُوا یُوسُفَ!»
و تو گوش دادی…
نه به صدای نور،
بلکه به صدای سایه…
و از آن روز،
دل تو شد مثل زمین «أسیفة»:
سخت، نازا، و خشمگین.
نه دانه‌ای می‌پذیرد،
نه بارانی را دوست دارد…
و این همان لحظه‌ای است که یعقوب جانت فریاد می‌زند:
«يا أَسَفى‏ عَلى‏ يُوسُفَ!»
و اشکش، چشمان جان را سفید می‌کند…
چرا؟
چون از درون، گریسته،
نه از ظاهر.
اما گوش کن…
نور، هرگز نمی‌میرد.
یوسف، درون تو، هنوز زنده است.
در چاه است، بله،
اما زنده است!
و اگر گریه یعقوب را ادامه دهی،
کاروانی خواهد رسید…
کاروانی که به دل چاه، طناب خواهد انداخت…
و در آن لحظه،
همان قلب خاک‌خورده،
فریاد خواهد زد:
«يا بُشْرى! هذا غُلامٌ!»
او برگشته است…
او نوری‌ست که هرگز خاموش نشد،
فقط پنهان شد،
تا دل تو آمادگی دیدار یابد.
پس نگذار حسرت، پایان راه باشد.
بگذار اسف، آغاز بازگشت شود.
و این بار، نه با حسد،
بلکه با فروتنی، یوسف را به دل دعوت کن…