عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع‏:
فِي قَوْلِهِ‏
وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‏ الْآيَةَ
قَالَ
أَمَّا مَنْ يَسْجُدُ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ طَوْعاً فَالْمَلَائِكَةُ يَسْجُدُونَ طَوْعاً
وَ مَنْ يَسْجُدُ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ فَمَنْ وُلِدَ فِي الْإِسْلَامِ فَهُوَ يَسْجُدُ لَهُ طَوْعاً
وَ أَمَّا مَنْ يَسْجُدُ لَهُ كَرْهاً فَمَنْ جُبِرَ عَلَى الْإِسْلَامِ
وَ أَمَّا مَنْ لَمْ يَسْجُدْ فَظِلُّهُ يَسْجُدُ لَهُ بِالْغَدَاةِ وَ الْعَشِيِّ
«وَ لِلّٰهِ‌ يَسْجُدُ مَنْ‌ فِي اَلسَّمٰاوٰاتِ‌ وَ اَلْأَرْضِ‌»
امام باقر علیه السلام فرمود:
اما كسانى كه سجده مى‌كنند از ساكنان آسمان به دلخواه خود ملائكه هستند
و كسانى كه در زمين بر تربيت اسلام متولد شده‌اند آنها نيز به دلخواه خود سجده مى‌كنند
و كسانى كه از روى اكراه سجده مى‌كنند آنهائى هستند كه به اجبار اسلام را پذيرفته‌اند
اما كسى كه سجده نمى‌كند ظل او سجده مى‌كند در هر صبح و شام.
وَ قَوْلُهُ‏
هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمى‏ وَ الْبَصِيرُ
يَعْنِي الْمُؤْمِنَ وَ الْكَافِرَ
آيه «هَلْ‌ يَسْتَوِي اَلْأَعْمىٰ‌ وَ اَلْبَصِيرُ »
يعنى آيا مؤمن و كافر مساوى هستند.
أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُماتُ وَ النُّورُ
أَمَّا الظُّلُمَاتُ فَالْكُفْرُ
وَ أَمَّا النُّورُ فَهُوَ الْإِيمَانُ
«أَمْ‌ هَلْ‌ تَسْتَوِي اَلظُّلُمٰاتُ‌ وَ اَلنُّورُ»
ظلمات كفر است
و نور ايمان است.
وَ قَوْلُهُ‏
أَنْزَلَ‏ مِنَ‏ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ‏ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها
يَقُولُ‏ الْكَبِيرُ عَلَى‏ قَدْرِ كِبَرِهِ‏ وَ الصَّغِيرُ عَلَى قَدْرِ صِغَرِهِ
أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِهَا؛
خداوند متعال می‌فرماید:
رودخانه‌های بزرگ به اندازه‌ی بزرگی آن‌ها و رودخانه‌های کوچک به اندازه‌ی کوچکی آن‌ها.
قَوْلُهُ‏
اللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً
يَقُولُ أَنْزَلَ الْحَقَّ مِنَ السَّمَاءِ
فَاحْتَمَلَتْهُ الْقُلُوبُ بِأَهْوَائِهَا
ذُو الْيَقِينِ عَلَى قَدْرِ يَقِينِهِ
وَ ذُو الشَّكِّ عَلَى قَدْرِ شَكِّهِ
فَاحْتَمَلَ الْهَوَى بَاطِلًا كَثِيراً وَ جَفَاءً
فَالْمَاءُ هُوَ الْحَقُّ
وَ الْأَوْدِيَةُ هِيَ الْقُلُوبُ
وَ السَّيْلُ هُوَ الْهَوَى
وَ الزَّبَدُ هُوَ الْبَاطِلُ
وَ الْحِلْيَةُ وَ الْمَتَاعُ هُوَ الْحَقُّ
اینکه خداوند متعال می‌فرماید:
أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء؛ فرمود:
«خداوند حق را از آسمان فرو می‌فرستد
و دل‌ها براساس هوای درونی خود، آن را در خود جای می‌دهند.
معتقدان به‌اندازه‌ی یقین خود، حق را دریافت می‌کنند
و دل‌هایی که شک دارند نیز به‌اندازه‌ی شکّ خود.
هوی مقدار زیادی باطل و جفا را دربرمی‌گیرد.
بنابراین مقصود از آب در این آیه، همان حق است
و وادی‌ها همان دل‌ها هستند.
سیل، همان هوی است
و زبد (کف) باطل است
و حلیه و متاع، همان حق است؛
قَالَ اللَّهُ‏
كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ‏
فَالزَّبَدُ وَ خُبْثُ الْحِلْيَةِ هُوَ الْبَاطِلُ
وَ الْمَتَاعُ وَ الْحِلْيَةُ هُوَ الْحَقُّ
مَنْ أَصَابَ الزَّبَدَ وَ خُبْثَ الْحِلْيَةِ فِي الدُّنْيَا لَمْ يَنْتَفِعْ بِهِ
وَ كَذَلِكَ صَاحِبُ الْبَاطِلِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يَنْتَفِعُ بِهِ
وَ أَمَّا الْحِلْيَةُ وَ الْمَتَاعُ فَهُوَ الْحَقُّ
مَنْ أَصَابَ الْحِلْيَةَ وَ الْمَتَاعَ فِي الدُّنْيَا انْتَفَعَ بِهِ
وَ كَذَلِكَ صَاحِبُ الْحَقِّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَنْفَعُهُ‏ كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ‏
خداوند فرموده است:
کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللهُ الحَقَّ وَ الْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفَاء وَ أَمَّا مَا یَنفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الأَرْضِ؛
پس کف و جرم آهن، باطل است
و کالا و زینت، حق است
هرکس که در این دنیا بهره‌اش کف و جرم آهن باشد، سودی نمی‌برد و طرفی نمی‌بندد.
هم چنان که آنکه باطل می‌آورد، در روز قیامت، سودی نمی‌برد.
امّا متاع و زینت، همان حق است و آن که صاحب این دو باشد، در دنیا بهره‌مند است
و آن که با حق باشد، در قیامت نیز سود خواهد برد.
کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللهُ الأَمْثَالَ.
قَوْلُهُ‏ زَبَداً رابِياً أَيْ مُرْتَفِعاً
وَ مِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغاءَ حِلْيَةٍ
يَعْنِي مَا يَخْرُجُ مِنَ الْمَاءِ مِنَ الْجَوَاهِرِ
وَ هُوَ مَثَلٌ أَيْ يَثْبُتُ الْحَقُّ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ وَ فِي قُلُوبِ الْكُفَّارِ لَا يَثْبُتُ‏
فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً يَعْنِي يَبْطُلُ‏
وَ أَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ‏
وَ هَذَا مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُشْرِكِينَ
زَبَدًا رَّابِیًا؛ یعنی بلند و مرتفع
وَ مِمَّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِی النَّارِ ابْتِغَاء حِلْیَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِّثْلُهُ؛
مقصود، گوهرهایی است که از آب بیرون‌آورید که این امثال است؛
یعنی حق در دل انسان‌های با ایمان، ثابت می‌شود و در دل کافران، ثابت و استوار نمی‌گردد.
فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفَاء؛ یعنی باطل می‌کند،
وَ أَمَّا مَا یَنفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الأَرْضِ
و این مثالی است برای مؤمنان و مشرکان.
فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏
كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ‏ لِلَّذِينَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنى‏ إِلَى قَوْلِهِ‏ وَ بِئْسَ الْمِهادُ
فَالْمُؤْمِنُ إِذَا سَمِعَ الْحَدِيثَ ثَبَتَ فِي قَلْبِهِ رَجَاءَ رَبِّهِ وَ آمَنَ بِهِ‏
وَ هُوَ مِثْلُ الْمَاءِ الَّذِي يَبْقَى فِي الْأَرْضِ فَيَنْبُتُ النَّبَاتُ
وَ الَّذِي لَا يُنْتَفَعُ بِهِ يَكُونُ مِثْلَ الزَّبَدِ الَّذِي تَضْرِبُهُ الرِّيَاحُ فَيَبْطُلُ
قَوْلُهُ‏ وَ بِئْسَ الْمِهادُ
قَالَ يَتَمَهَّدُونَ فِي النَّارِ
قَوْلُهُ‏ أُولُوا الْأَلْبابِ‏ أَيْ أُولُو الْعُقُولِ.
«كَذٰلِكَ‌ يَضْرِبُ‌ اَللّٰهُ‌ اَلْأَمْثٰالَ‌ `لِلَّذِينَ‌ اِسْتَجٰابُوا لِرَبِّهِمُ‌ اَلْحُسْنىٰ‌»
تا اين آيه «وَ بِئْسَ‌ اَلْمِهٰادُ»
پس مؤمن وقتى حديث را شنيد در دلش ثابت مى‌ماند به اميد ثواب پروردگار و به آن ايمان مى‌آورد مانند آبى كه در زمين مى‌ماند و از آن گياه مى‌رويد
و آنچه استفاده نمى‌دهند مانند كفى است كه باد آن را از بين مى‌برد
«وَ بِئْسَ‌ اَلْمِهٰادُ» يعنى جا مى‌گيرند در آتش
«أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ‌» صاحبان عقل.