امام صادق علیه السلام:
مَنْ كَانَ ذَاكِراً لِلَّهِ تَعَالَى عَلَى الْحَقِيقَةِ فَهُوَ مُطِيعٌ
«هرکس که واقعا بیاد خدا باشد مطیع او خواهد بود،
وَ مَنْ كَانَ غَافِلًا عَنْهُ فَهُوَ عَاصٍ
و هرکس که از خدا غافل باشد مرتکب معصیت می‌شود،
وَ الطَّاعَةُ عَلَامَةُ الْهِدَايَةِ
اطاعت از خدا علامت هدایت
وَ الْمَعْصِيَةُ عَلَامَةُ الضَّلَالَةِ
و ارتکاب معصیت نشانه گمراهی است.
وَ أَصْلُهُمَا مِنَ الذِّكْرِ وَ الْغَفْلَةِ
ذکر و غفلت ریشه طاعت و معصیت می‌باشند.
فَاجْعَلْ قَلْبَكَ قِبْلَةً لِلِسَانِكَ
پس قلب خودت را قبله زبانت قرار بده
لَا تُحَرِّكْهُ إِلَّا بِإِشَارَةِ الْقَلْبِ وَ مُوَافَقَةِ الْعَقْلِ وَ رِضَى الْإِيمَانِ
و زبان را حرکت نده جز به دستور قلب و موافقت عقل و رضای ایمان،
فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَالِمٌ بِسِرِّكَ وَ جَهْرِكَ
زیرا خدا به باطن و ظاهر تو آگاه است،
وَ كُنْ كَالنَّازِعِ رُوحُهُ
همانند کسی باش که در حال قبض روح است،
أَوْ كَالْوَاقِفِ فِي الْعَرْضِ الْأَكْبَرِ
یا برای محاسبه اعمال در حضور خدا ایستاده است.
غَيْرَ شَاغِلٍ نَفْسَكَ عَمَّا عَنَاكَ بِمَا كَلَّفَكَ بِهِ رَبُّكَ فِي أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ وَ وَعْدِهِ وَ وَعِيدِهِ
وَ لَا تَشْغَلْهَا بِدُونِ مَا كَلَّفَ بِهِ رَبُّكَ
نفس خودت را جز به انجام تکالیف الهی که برایت مهم است،
یعنی امتثال اوامر و نواهی و وعد و وعید، مشغول مدار.
وَ اغْسِلْ قَلْبَكَ بِمَاءِ الْحُزْنِ وَ الْخَوْفِ
با آب حزن قلبت را بشوی و پاکیزه کن.
وَ اجْعَلْ ذِكْرَ اللَّهِ تَعَالَى مِنْ أَجْلِ ذِكْرِهِ تَعَالَى
چون خدا تو را یاد کرده تو نیز بیاد او باش.
إِيَّاكَ فَإِنَّهُ ذَكَرَكَ وَ هُوَ غَنِيٌّ عَنْكَ
زیرا او تو را یاد کرد درحالی‌که از تو بی‌نیاز بود.
فَذِكْرُهُ لَكَ أَجَلُّ وَ أَشْهَى وَ أَثْنَى وَ أَتَمُّ مِنْ ذِكْرِكَ لَهُ وَ أَسْبَقُ
پس یاد خدا تو را، ارزنده‌تر و لذیذتر و کامل‌تر و سابق‌تر از ذکر تو خواهد بود.
وَ مَعْرِفَتُكَ بِذِكْرِهِ لَكَ تُورِثُكَ الْخُضُوعَ وَ الِاسْتِحْيَاءَ وَ الِانْكِسَارَ
آشنایی تو با ذکر خدا، باعث خضوع و حیاء و تواضع تو در برابر او
وَ يَتَوَلَّدُ مِنْ ذَلِكَ رُؤْيَةُ كَرَمِهِ وَ فَضْلِهِ السَّابِقِ
و نتیجه‌اش مشاهده فضل و کرم سابق او است.
وَ تَصْغُرُ عِنْدَ ذَلِكَ طَاعَتُكَ وَ إِنْ كَثُرَتْ فِي جَنْبِ مِنَّتِهِ
در این هنگام طاعت تو گرچه زیادباشد، در برابر عطاهای خدا کوچک خواهد بود.
وَ تَخْلُصُ لِوَجْهِهِ
پس اعمالت را فقط برای خدا انجام بده،
وَ رُؤْيَتُكَ ذِكْرَكَ لَهُ تُورِثُكَ الرِّيَاءَ وَ الْعُجْبَ وَ السَّفَهَ وَ الْغِلْظَةَ فِي خَلْقِهِ وَ اسْتِكْثَارَ الطَّاعَةِ وَ نِسْيَانَ فَضْلِهِ وَ كَرَمِهِ
اگر ذکر خودت را (بزرگ) بنگری باعث ریا و خودبینی و جهالت و تندخویی با مردم و بزرگ‌بینی عبادتها و غفلت از فضل و کرم الهی می‌شود.
وَ لَا تَزْدَادُ بِذَلِكَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى إِلَّا بُعْداً
چنین ذکری ثمری جز دوری از خدا ندارد
وَ لَا تَسْتَجْلِبُ بِهِ عَلَى معنى [مُضِيِ‏] الْأَيَّامِ إِلَّا وَحْشَةً
و با گذشت ایام جز اندوه و وحشت اثری نخواهد داشت.
وَ الذِّكْرُ ذِكْرَانِ
ذِكْرٌ خَالِصٌ بِمُوَافَقَةِ الْقَلْبِ
وَ ذِكْرٌ صَارِفٌ لَكَ بِنَفْيِ ذِكْرِ غَيْرِهِ
ذکر خدا به دو نوع تقسیم می‌شود:
یکی ذکر خالص که قلب با آن همراهی می‌کند،
دیگری ذکر صارف که یاد غیر خدا را نفی می‌کند.
كَمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص
چنانکه رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود:
أَنَا لَا أُحْصِي ثَنَاءً عَلَيْكَ أَنْتَ كَمَا أَثْنَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ
من نمی‌توانم مدح تو را بگویم، تو چنان هستی که خودت را ستوده‌ای.
فَرَسُولُ اللَّهِ ص لَمْ يَجْعَلْ لِذِكْرِ اللَّهِ تَعَالَى مِقْدَاراً
عِنْدَ عِلْمِهِ بِحَقِيقَةِ سَابِقَةِ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَبْلِ ذِكْرِهِ لَهُ
پس رسول خدا برای ذکر خودش ارزشی قرار نداد.
زیرا به این مطلب توجه داشت که ذکر خدا بنده‌اش را، بر ذکر بنده تقدم دارد.
وَ مَنْ دُونَهُ أَوْلَى
پس کسانیکه پایین‌تر از رسول خدا هستند سزاوارترند که ذکر خودشان را ناچیز بشمارند.
فَمَنْ أَرَادَ أَنْ يَذْكُرَ اللَّهَ تَعَالَى فَلْيَعْلَمْ أَنَّهُ مَا لَمْ يَذْكُرِ اللَّهُ الْعَبْدَ بِالتَّوْفِيقِ لِذِكْرِهِ لَا يَقْدِرُ الْعَبْدُ عَلَى ذِكْرِه‏.
بنابراین، کسیکه می‌خواهد ذکر خدای را بگوید باید بداند که
مادام که خدا بنده‌اش را یاد نکند و توفیق ندهد، بنده قدرت ذکر را ندارد».