امام صادق علیه السلام:
الْخَوْفُ رَقِيبُ الْقَلْبِ وَ الرَّجَاءُ شَفِيعُ النَّفْسِ
وَ مَنْ كَانَ بِاللَّهِ عَارِفاً كَانَ مِنَ اللَّهِ خَائِفاً وَ إِلَيْهِ رَاجِياً
وَ هُمَا جَنَاحَا الْإِيمَانِ يَطِيرُ بِهِمَا الْعَبْدُ الْمُحَقِّقُ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ
وَ عَيْنَا عَقْلِهِ يُبْصِرُ بِهِمَا إِلَى وَعْدِ اللَّهِ تَعَالَى وَ وَعِيدِهِ
وَ الْخَوْفُ طَالِعُ عَدْلِ اللَّهِ بِاتِّقَاءِ وَعِيدِهِ
وَ الرَّجَاءُ دَاعِي فَضْلِ اللَّهِ وَ هُوَ يُحْيِي الْقَلْبَ
وَ الْخَوْفُ يُمِيتُ النَّفْسَ
خوف از خدا رقيب و نگهبان دل است (دل را از هواهاى نامشروع مصون ميدارد)
و رجاء و اميد شفيع و واسطه كمال نفس انسان است.
و آن كس كه خدا را بشناسد حتما داراى خوف از خدا و رجاء از او خواهد بود
و اين دو صفت مانند دو بالى است كه بنده متصف باين دو صفت پرواز كرده و بمقام رضوان خدا نائل ميگردد و موجب بينائى عقل و چشمى است براى خرد كه وعده و وعيد الهى را مى‌بيند.
و خوف نشانگر عدل الهى و باز دارنده از موارد وعيد و نهى خدا است
و رجاء و اميد موجب فضل و عنايت الهى است و مايه زنده بودن دل است
و خوف الهى نفس اماره را می‌ميراند.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص
الْمُؤْمِنُ بَيْنَ خَوْفَيْنِ خَوْفِ مَا مَضَى وَ خَوْفِ مَا بَقِيَ
وَ بِمَوْتِ النَّفْسِ يَكُونُ حَيَاةُ الْقَلْبِ
وَ بِحَيَاةِ الْقَلْبِ الْبُلُوغُ إِلَى الِاسْتِقَامَةِ
پيغمبر اكرم صلّى اللّٰه عليه و آله فرمود:
مؤمن هميشه ما بين دو ترس قرار گرفته
ترس از گذشته اعمال و ترس از عمر باقيمانده
و با كشتن نفس و سركوبى هواها دل زنده و نيرومند مى‌شود
و اگر دل انسان زنده شد صفت استقامت و پايدارى در راه رسيدن به هدف بدست مى‌آيد.
وَ مَنْ عَبَدَ اللَّهَ‏ تَعَالَى عَلَى مِيزَانِ الْخَوْفِ وَ الرَّجَاءِ لَا يَضِلُّ وَ يَصِلُ إِلَى مَأْمُولِهِ
و هر كس كه عبادتش بر پايه خوف و رجاء باشد گمراه نخواهد شد و بمقصود خود نائل مى‌شود.
وَ كَيْفَ لَا يَخَافُ الْعَبْدُ وَ هُوَ غَيْرُ عَالِمٍ بِمَا يُخْتَمُ صَحِيفَتُهُ
وَ لَا لَهُ عَمَلٌ يَتَوَسَّلُ بِهِ اسْتِحْقَاقاً
وَ لَا قُدْرَةَ لَهُ عَلَى شَيْ‏ءٍ وَ لَا مَفَرَّ
و اما راه پيدايش خوف، البته كسى كه از خاتمه كار خود آگاهى ندارد و نميداند پرونده اعمالش چگونه و به چه نحو بسته خواهد شد
و از طرف ديگر اعمالش هر چه هم زياد باشد او را ذى‌حق و طلبكار نخواهد كرد
و از خود قدرت و نيروئى ندارد و راه فرار و گريزى هم نيست،
قطعا حالت خوف و ترس در او پيدا مى‌شود.
وَ كَيْفَ لَا يَرْجُو وَ هُوَ يَعْرِفُ نَفْسَهُ بِالْعَجْزِ وَ هُوَ غَرِيقٌ فِي بَحْرِ آلَاءِ اللَّهِ وَ نَعْمَائِهِ مِنْ حَيْثُ لَا تُحْصَى وَ لَا تُعَدُّ
وَ الْمُحِبُّ يَعْبُدُ رَبَّهُ عَلَى الرَّجَاءِ بِمُشَاهَدَةِ أَحْوَالِهِ بِعَيْنِ سَهَرٍ
وَ الزَّاهِدُ يَعْبُدُ عَلَى الْخَوْفِ
و اما راه پيدايش رجاء و اميد باين طريق است كه او خود به عجز و ناتوانى خود معترف و آگاه است و از هر جهت فقير ولى در عين حال در درياى نعمت و الطاف حق غوطه‌ور و عنايات بيشمار خداوند از هر جانب او را فرا گرفته، همين توجه به نعمتهاى بيشمار، رجاء او را تقويت و او را اميدوار به رحمت الهى خواهد نمود.
بنا بر اين كسى كه محبت و عشق به خداى مهربان در دلش جايگزين شده عبادت و شب‌زنده‌داريش بر پايه اميد باو و چشم‌داشت از لطف و عنايت خداوندى استوار است
و كسى كه زاهد است عبادتش بر اساس خوف و ترس است.

قَالَ أُوَيْسٌ لِهَرِمِ بْنِ حَيَّانَ
قَدْ عَمِلَ النَّاسُ عَلَى الرَّجَاءِ
فَقَالَ بَلْ تَعْمَلُ عَلَى الْخَوْفِ
وَ الْخَوْفُ خَوْفَانِ
ثَابِتٌ وَ مُعَارِضٌ
فَالثَّابِتُ مِنَ الْخَوْفِ يُورِثُ الرَّجَاءَ
وَ الْمُعَارِضُ مِنْهُ يُورِثُ خَوْفاً ثَابِتاً
وَ الرَّجَاءُ رَجَاءَانِ
مِنْهُ عَاكِفٌ وَ بَادٍ
فَالْعَاكِفُ مِنْهُ يُورِثُ خَوْفاً ثَابِتاً يُقَوِّي نِسْبَةَ الْمَحَبَّةِ
وَ الْبَادِي مِنْهُ يَصِحُّ أَمَلُ الْعَجْزِ وَ التَّقْصِيرِ وَ الْحَيَاة.
اويس قرنى هرم بن حيان را گفت:
مردم اعمال و عبادات خود را بر پايه رجاء و اميد قرار داده‌اند.
هرم گفت:
ولى ما بر اساس خوف اعمال خود را انجام ميدهيم.
خوف دو قسم است:
ثابت و استوار و ديگرى عارض و جديد.
خوف ثابت موجب پيدايش رجاء مى‌شود
و خوف و ترس جديد و تازه به تازه موجب ثبات خوف و ترس استوار خواهد شد
و رجاء هم بر دو گونه است:
رجاء ثابت و ديگرى رجاء و اميد تازه و جديد كه موقع آرزوى نعمت تازه رخ ميدهد.
رجاء و اميد ثابت ارتباط و محبت بنده را با خداى خود تقويت مينمايد.
رجاء و اميد تازه و جديد آرزوهاى به نعمت را تصحيح و عجز و ناتوانى او را روشن ساخته و انسان را به اعتراف به تقصير وادار و او را به شرم و حيا ميكشاند.