امام علی علیه السلام:
إِنَّ أَبْغَضَ الْخَلَائِقِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى رَجُلَانِ
رَجُلٌ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ فَهُوَ جَائِرٌ عَنْ قَصْدِ السَّبِيلِ
سَائِرٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لَا دَلِيلٍ
مَشْغُوفٌ بِكَلَامِ بِدْعَةٍ وَ دُعَاءِ ضَلَالَةٍ
فَهُوَ فِتْنَةٌ لِمَنِ افْتَتَنَ بِهِ
ضَالٌّ [عَنْ‏] هَدْيِ مَنْ كَانَ قَبْلَهُ
مُضِلٌّ لِمَنِ اقْتَدَى بِهِ فِي حَيَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ
حَمَّالٌ خَطَايَا غَيْرِهِ
رَهْنٌ بِخَطِيئَتِهِ
دو نفر در پيشگاه خداوند مبغوضترين مردمند:
يكى آنكه خداوند او را به خود واگذارده است و از راه راست منحرف گشته،
و بدون دانش و راهنما حركت مى‌كند،
به سخنان ساختگى و دور از حقّ‌ و حقيقت و بدعتهاى خويش سخت دل بسته،
و به سرعت در راه گمراه ساختن مردم گام بر مى‌دارد،
و براى افرادى كه فريبش را بخورند فتنه است،
وى از مسير هدايت پيشينيان گمراه گشته؛
و گمراه‌كنندۀ كسانى است كه در زندگى و پس از مرگش تابع او شوند،
او بار گناهان كسانى را كه گمراه ساخته به دوش مى‌كشد
و همواره در گرو گناهان خويش نيز هست!
وَ رَجُلٌ قَمَشَ جَهْلًا فَوُضِعَ فِي جُهَّالِ الْأُمَّةِ غَارَ فِي أَغْبَاشِ الْفِتْنَةِ قَدْ لَهِجَ مِنْهَا بِالصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ- عَمِيَ فِي عَقْدِ الْهُدْنَةِ
سَمَّاهُ اللَّهُ عَارِياً مُنْسَلِخاً
وَ سَمَّاهُ أَشْبَاهَ النَّاسِ عَالِماً وَ لَيْسَ بِهِ
وَ لَمَّا يَغْنَ فِي الْعِلْمِ يَوْماً سَالِماً بَكَّرَ فَاسْتَكْثَرَ مِنْ جَمْعٍ مَا قَلَّ مِنْهُ خَيْرٌ مِمَّا كَثُرَ حَتَّى إِذَا ارْتَوَى مِنْ آجِنٍ وَ أَكْثَرَ مِنْ غَيْرِ طَائِلٍ
جَلَسَ بَيْنَ النَّاسِ مُفْتِياً قَاضِياً ضَامِناً لِتَخْلِيصِ مَا الْتَبَسَ عَلَى غَيْرِهِ
إِنْ خَالَفَ مَنْ سَبَقَهُ لَمْ يُؤْمِنْ مِنْ نَقْضِ حُكْمِهِ مَنْ يَأْتِي مِنْ بَعْدِهِ كَفِعْلِهِ بِمَنْ كَانَ قَبْلَهُ
فَإِنْ نَزَلَتْ بِهِ إِحْدَى الْمُبْهَمَاتِ هَيَّأَ لَهَا حَشْواً رَثّاً مِنْ رَأْيِهِ ثُمَّ قَطَعَ بِهِ
فَهُوَ مِنْ لَبْسِ الشُّبُهَاتِ فِي مِثْلِ نَسْجِ الْعَنْكَبُوتِ
خَبَّاطُ جَهَالاتٍ وَ رَكَّابُ عَشَوَاتٍ وَ مِفْتَاحُ شُبُهَاتٍ
فَهُوَ لَا يَدْرِي أَصَابَ الْحَقَّ أَمْ أَخْطَأَ
إِنْ أَصَابَ خَافَ أَنْ يَكُونَ قَدْ أَخْطَأَ وَ إِنْ أَخْطَأَ رَجَا أَنْ يَكُونَ قَدْ أَصَابَ
فَهُوَ مِنْ رَأْيِهِ فِي مِثْلِ نَسْجِ غَزْلِ الْعَنْكَبُوتِ الَّذِي إِذَا مَرَّتْ بِهِ النَّارُ لَمْ يَعْلَمْ بِهَا لَمْ يَعَضَّ عَلَى الْعِلْمِ بِضِرْسٍ قَاطِعٍ فَيَغْنَمَ بِذَرْيِ الرِّوَايَاتِ إِذْرَاءَ الرِّيحِ الْهَشِيمَ لَا مَلِيٌّ وَ اللَّهِ بِإِصْدَارِ مَا وَرَدَ عَلَيْهِ
لَا يَحْسَبُ الْعِلْمَ فِي شَيْ‏ءٍ مِمَّا أَنْكَرَهُ وَ لَا يَرَى أَنَّ مِنْ وَرَاءِ مَا ذَهَبَ فِيهِ مَذْهَبَ نَاطِقٍ مَا بَلَغَ مِنْهُ مَذْهَباً لِغَيْرِهِ وَ إِنْ قَاسَ شَيْئاً بِشَيْ‏ءٍ لَمْ تكذب [يُكَذِّبْ‏] رَأْيَهُ كَيْلَا يُقَالَ لَهُ لَا يَعْلَمُ شَيْئاً وَ إِنْ خَالَفَ قَاضِياً سَبَقَهُ لَمْ يُؤْمِنْ فَضِيحَتَهُ حِينَ خَالَفَهُ
وَ إِنْ أَظْلَمَ عَلَيْهِ أَمْرٌ اكْتَتَمَ بِهِ لِمَا يَعْلَمُ مِنْ جَهْلِ نَفْسِهِ
تَصْرُخُ مِنْ جَوْرِ قَضَائِهِ الدِّمَاءَ وَ تَعَجُّ مِنْهُ الْمَوَارِيثُ
دوم كسى كه مجهولاتى به هم بافته و به سرعت با حيله و تزوير در ميان مردم نادان پيش مى‌رود،
در تاريكيهاى فتنه و فساد به تندى قدم بر مى‌دارد،[از نماز و روزه هم دم مى‌زند] منافع صلح و مسالمت را نمى‌پذيرد،
انسان نماها؛ وى را عالم و دانشمند مى‌خوانند ولى عالم نيست.
از صبح على الطّلوع تا به شب همچنان به جمع‌آورى چيزهايى مى‌پردازد كه كم آن از زيادش بهتر است، تا آنجا كه خود را از آبهاى گنديدۀ جهل سير سازد، و به خيال خود گنجى فراهم ساخته، در صورتى كه فائده‌اى در آن يافت نمى‌شود،
او در بين مردم به مسند قضا تكيه زده، و بر عهده گرفته، كه آنچه بر ديگران مشتبه شده روشن سازد، گمان نكند در آنچه او منكر است دانشى وجود داشته باشد و جز معتقدات خويش روش درستى سراغ ندارد، اگر چيزى را به چيزى قياس كند نظر خويش را تكذيب نكند [و اگر مطلبى بر او تاريك باشد براى جهلى كه در خود سراغ دارد آن را پنهان مى‌كند] تا نگويند: نمى‌داند، اگر با قاضى پيشينش مخالفت مى‌كند اطمينان ندارد كه قاضى پس از او حكم او را نقض نكند، و اگر با مشكلى روبرو شود يك سرى حرفهاى توخالى را پيش خود جمع و جور مى‌كند و به نتيجۀ آن قاطع مى‌گردد، در برابر شبهات فراوان همچون تارهاى عنكبوت مى‌باشد، حتّى خودش هم نمى‌داند درست حكم كرده يا به خطا، اگر صحيح گفته باشد مى‌ترسد خطا رفته باشد، و اگر اشتباه نموده اميد دارد صحيح از آب درآيد، نادانى است كه در تاريكيهاى جهالت سرگردان است، همچون نابينايى كه در ظلمات پرخطر، به راه خود ادامه مى‌دهد، او نسبت به رأى خود همانند تارهاى عنكبوتى است كه اگر آتش از آن بگذرد به هيچ وجه متوجّه نگردد. در علم؛ ريشه‌دار و قاطع نيست تا بهره برد. همانند بادهاى تندى كه گياهان خشك را درهم مى‌شكند، او نيز احاديث و روايات را درهم مى‌ريزد، تا به خيال خود از آن نتيجه‌اى بدست آورد. بخدا سوگند نه آن قدر مايۀ علمى دارد كه در دعاوى مردم، حقّ‌ را از باطل جدا سازد، و نه براى مقامى كه به او تفويض شده اهليّت دارد، باور نمى‌كند ماوراى آنچه انكار كرده دانشى وجود دارد، و غير از آنچه او فهميده نظريّۀ ديگرى. اگر مطلبى بر او مبهم شد كتمان مى‌كند، زيرا او خود به جهالت خويش آگاه است، خونهايى كه از داورى ستمگرانه‌اش ريخته شده صيحه مى‌كشند، و ميراثهايى كه به ناحقّ‌ به ديگران داده فرياد مى‌زنند.
إِلَى اللَّهِ أَشْكُو مَعْشَراً يَعِيشُونَ جُهَّالًا وَ يَمُوتُونَ ضُلَّالًا لَا يَتَعَذَّرُ مِمَّا لَا يَعْلَمُ فَيَسْلَمَ وَ تُوَلْوِلُ مِنْهُ الْفُتْيَا وَ تَبْكِي مِنْهُ الْمَوَارِيثُ وَ يُحَلَّلُ بِقَضَائِهِ الْفَرْجُ الْحَرَامُ وَ يُحَرَّمُ بِقَضَائِهِ الْفَرْجُ الْحَلَالُ
وَ يَأْخُذُ الْمَالَ مِنْ أَهْلِهِ فَيَدْفَعُهُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ
شكايت به خدا مى‌برم، از گروهى كه در جهل و نادانى زندگى مى‌كنند، و در گمراهى جان مى‌دهند.
از آنچه نداند پوزش نمى‌طلبد، و هر فتوا و حكمى از او در ماتم و شيون است، و مواريث از دست او مى‌نالند، و بخاطر حكم و قضاى او فرج حرام حلال؛ و فرج حلال حرام مى‌شود،
مال را از أهل آن مى‌ستاند و به نااهل مى‌دهد.
وَ رُوِيَ أَنَّهُ ص قَالَ بَعْدَ ذَلِكَ
و نقل است كه آن حضرت عليه السّلام پس از آن فرمود:
أَيُّهَا النَّاسُ
عَلَيْكُمْ بِالطَّاعَةِ وَ الْمَعْرِفَةِ بِمَنْ لَا تَعْتَذِرُونَ بِجَهَالَتِهِ
فَإِنَّ الْعِلْمَ الَّذِي هَبَطَ بِهِ آدَمُ وَ جَمِيعُ مَا فُضِّلَتْ بِهِ النَّبِيُّونَ إِلَى خَاتَمِ النَّبِيِّينَ فِي عِتْرَةِ نَبِيِّكُمْ مُحَمَّدٍ ص
فَأَنَّى يُتَاهُ بِكُمْ بَلْ أَيْنَ تَذْهَبُونَ
اى مردم،
بر شما باد به طاعت و شناخت كسى كه به شناختش معذور نيستيد،
زيرا كه آن علمى كه آدم عليه السّلام بدان فرود آمد، و همۀ آنچه پيمبران بدان واسطه برترى جستند تا برسد به پيغمبر شما خاتم النّبيّين همگى نزد عترت پيغمبرتان محمّد صلّى اللّٰه عليه و آله است،
پس در كجا سرگردان شده و بكجا مى‌رويد؟
يَا مَنْ نُسِخَ مِنْ أَصْلَابِ أَصْحَابِ السَّفِينَةِ
هَذِهِ مَثَلُهَا فِيكُمْ فَارْكَبُوهَا
فَكَمَا نَجَا فِي هَاتِيكَ مَنْ نَجَا فَكَذَلِكَ‏ يَنْجُو فِي هَذِهِ مَنْ دَخَلَهَا
أَنَا رَهِينٌ بِذَلِكَ قَسَماً حَقّاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ‏
اى كنده‌شدگان از صلبهاى أصحاب كشتى [نوح]
مثل عترت در ميانتان همچون كشتى نوح است، پس بر آن سوار شويد،
و همچون نجات‌يافتگان در آن كشتى؛ هر كه بر آن درآيد نيز نجات يابد،
و من به آنچه مى‌گويم به سوگند درست گرو اين گفتار هستم، و سخن زور نمى‌گويم،
وَ الْوَيْلُ لِمَنْ تَخَلَّفَ ثُمَّ الْوَيْلُ لِمَنْ تَخَلَّفَ
أَ مَا بَلَغَكُمْ مَا قَالَ فِيكُمْ نَبِيُّكُمْ حَيْثُ يَقُولُ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ
إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا
كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ
فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا
أَلَا هذا عَذْبٌ فُراتٌ فَاشْرَبُوا مِنْهُ‏ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ فَاجْتَنِبُوا.
و واى بر آنكه روى برتابد، سپس واى بر آن كس كه روى برتابد،
آيا اين حديث پيغمبرتان در حجّ‌ وداع به شما نرسيده كه فرمود:
«در ميان شما دو چيز سنگين و گران‌بها مى‌گذارم، اگر بدان چنگ زنيد هرگز پس از من گمراه نشويد: قرآن و عترت من أهل بيتم، و اين دو از هم جدا نشوند تا در كنار حوض بر من درآيند، پس بنگريد چگونه در بارۀ آن دو رفتار كنيد»،
بدانيد كه اين آب خوشگوار و شيرين است پس بياشاميد،
و آن ديگر آب شور و تلخ است و از آن بپرهيزيد.