Title:
The Light of Wisdom:
Luminous Control of the Heart Through Wilayah
Introduction
In Arabic, the word ḥukm (حكم) has a deep and precise root. Ḥakama means to restrain or prevent—yet not any form of prevention, but rather one that aims at correction. This word is used to refer to the “bridle” of a horse—placed around the jaws to prevent deviation—and also in modern Arabic, to devices like the “remote control” (al-ḥākūm), which directs from a distance. A ḥakīm (wise one) is thus someone who properly governs affairs, and ḥikmah (wisdom) is a quality that brings restraint from mistakes and misjudgment.
Yet in the Qur’anic and Shi‘i tradition, ḥikmah is more than theoretical knowledge. It is a light that shines upon the heart from the unseen realms—a light that restrains the heart from within, just as a bridle keeps the horse on its path. This light is connected to the ‘ilmī wilayah (spiritual authority) of the divine teacher, and not simply acquired through reading or reasoning. As the Qur’an states about Luqman:
“Indeed, We gave Luqman wisdom (ḥikmah).” (Qur’an 31:12)
Luqman was neither a prophet nor a formally educated scholar, yet his heart, being under the shadow of divine guidance, was illuminated with wisdom. This essay seeks to demonstrate that ḥikmah is a radiance from the light of wilayah within the human heart—an inner control made possible through the luminous teacher.
The Luminous Control: “Light of Wisdom! Luminous Control of the Heart! ‘Subjugated Light’
How far does our responsibility extend?
Are we meant to control the outer world?
Are we truly responsible for what is beyond our reach?
The truth is: We are not asked to control the outer world. Not only is it not our duty, but we also lack the capacity—because true control requires complete knowledge of a system, and the outer world mostly lies within the circle of our ignorance.
However, the inner world—the unseen realm of the heart—is an infinite yet assigned territory, given to us to govern. And the means of control is not ordinary knowledge. It is a luminous, alternative-less knowledge made accessible moment by moment—a guidance that allows us to fulfill this inevitable responsibility.
The word ḥukm or ḥikmah implies precisely this type of control: a wise bridle over the self. One of many synonyms of divine nūr (light).
The heart of Luqman was actively governed by such a luminous mechanism:
“Indeed, We gave Luqman wisdom (ḥikmah)” — that is, light-based control.
And as the tradition says:
“The believer is bridled (al-mu’min muljam).”
The true believer is never unbridled, never wild.
Wisdom as Light: Spiritual Authority Over the Heart’s Subtle Realm
Traditions describe wisdom not merely as knowledge, but as a light:
“Wisdom is a light that God casts into the heart of whomever He wills.”
(Imam al-Sadiq, Bihar al-Anwar, 1/225)
This light does not enter just any heart; it enters the hearts that have been spiritually bridled. The spiritual authority of the divine guide operates much like the bridle of a horse: it places a luminous grip upon the heart, preventing the soul from straying from the path of truth.
This is essentially the process of nūr al-wilāyah—the light of sanctified guardianship. The luminous teacher, with subtle and hidden access to the inner realm of the student, educates and purifies from within. This is not external instruction; it is submission to a light that shines within. This is ḥikmah.
The Difference Between Luminous Wisdom and External Knowledge
In the mystical path, not every learned person is truly wise. There is a clear distinction between knowing and seeing. Bookish knowledge is not the same as luminous wisdom.
External knowledge is an accumulation of data and analysis.
Luminous wisdom is a vision that guides the soul, disciplines the heart, and issues divine instructions from within.
A scholar without wilayah may appear full of information outwardly, but inwardly, his heart is without divine restraint. The Qur’an likens such a person to:
“…like a dog; if you drive it away, it pants…” (Qur’an 7:176)
In contrast, a luminous sage—even if lacking in formal training—possesses inner clarity. His heart is bridled by a higher light.
Students of Light: Manifestations of Luminous Wisdom
🔹 Luqman: A man who was not a prophet or jurist, yet endowed with wisdom because his heart was prepared for divine light. His words in the Qur’an testify to a spiritual insight born of submission to wilayah.
🔹 Salman the Persian: From a distant land, yet with a heart near to the Prophet. The Prophet’s luminous wilayah filled his heart with wisdom. The Prophet declared: “Salman is from us, the Ahl al-Bayt,” because wilayah transformed him from a seeker into a vessel of divine wisdom.
🔹 Kumayl ibn Ziyad: A student of Imam Ali in supplication and inner secrets. He not only learned the words of the du‘ā’, but absorbed its light. Wisdom flowed into his heart and from his tongue.
🔹 Hur ibn Yazid: A rare example of momentary wisdom. In the height of darkness, a light shone into his heart. Husayn’s wilayah placed a bridle on his soul in an instant—and this wisdom turned his destiny from Hell to Paradise.
Conclusion: Wilayah as the Source of Inner Wisdom
Wisdom is not intellectual sharpness—it is inner illumination. A wise one is not he who knows much, but he who is guided from within.
Such guidance is only possible through the light of wilayah. The luminous teacher, with access to the subtle realm of the heart, casts a light that is none other than ḥikmah. This light is true control—the kind that protects us from sin and darkness, even in the most difficult of trials.
If you seek the light of wisdom, seek wilayah.
If you long for mastery over your own heart, surrender to the one who sees from within.
“Whoever is given wisdom has been given abundant good.”
(Qur’an 2:269)
(ح ک م 1)
برای مشاهده نسخه تصویری (ولاگ) کلیک کنید.
برای شنیدن نسخه شنیداری (پادکست) کلیک کنید.
(ح ک م 2)
برای مشاهده نسخه تصویری (ولاگ) کلیک کنید.
برای شنیدن نسخه شنیداری (پادکست) کلیک کنید.
«حکم» یکی از هزار واژه مترادف «نور الولایة» است.
در فرهنگ لغات عربی مینویسند:
«الحَاكُومُ: أو جِهَازُ التَّحَكُّمِ عَنْ بُعْد»
«Remote control»
«هوی» یکی از هزار واژه مترادف «حسد» است.
افسار اسب، یا فرمان ماشین، یا ریموت کنترل، فرقی نمیکنه!
مفهوم کنترل از واژه زیبای «حکمت» با این عکسها و مثالهای زیبا، استنباط و تفهیم می شود!
«وَ الْحِكْمَةُ وَ ضِدَّهَا الْهَوَى»
+ «نصو»
«حَكَمَة: لگام (چانهبند)، دهنه، دهانه حيوان، افسار را حكمة ناميدهاند!
(چانه مستحکم!)
«حِكْمَةُ اللجام: هي ما أحاط بحنك الدابة يمنعها الخروج»
حَكَمَ: أصله منع منعا لإصلاح، و منه سميت اللّجام: حَكَمَةَ الدابّة،
فقيل: حَكَمْتُهُ و حَكَمْتُ الدّابة: منعتها بالحكمة،
و أَحْكَمْتُهَا: جعلت لها حكمة،
و كذلك: حَكَمْتُ السفيه و أَحْكَمْتُهُ»: (دست بچه رو بگیر!)
مشتقات ریشۀ «حکم» 210 بار در آیات قرآن تکرار شده است.
+ «نور، علم خدادادی! وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً!»
حکمت میشه همین علم لدنّی!
معلّم، مربی تعلیم حکمت است!
انگار معلم با آموزش علم به شاگرد، به دهان او مُهر و لگام حکمت میزند تا او فقط از خودش بگوید نه از دیگران! فقط عیب خودش را بییند نه دیگران! فهم قبض و بسط نور قلب به دهان شاگرد لگام میزند به قلب شاگرد لگام میزند تا او با این علم آنلاین، راجع به هیچکس قضاوتی ننماید جز خودش.
«وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ … إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»
[سورة يوسف (۱۲): الآيات ۴ الى ۶]
وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (۶)
…
این آیه دقیقاً همین حقیقت را روشن میکند:
تعلیمِ معلم ربانی، تعلیمِ حکمت است. نه صرفِ انتقالِ اطلاعات.
«وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ… إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»
وقتی خدا کسی را انتخاب میکند، اولین چیزی که به او عطا میکند «علمِ تأویل» است؛
یعنی فهم لایههای پنهان حقیقت؛ فهمی که ثمرهاش حکمت است.
👈و حکمت یعنی: دهانِ قلب بسته شود بر هر قضاوتی غیر از خویش.👉
در مدرسۀ نور، معلم فقط دانایی نمیدهد؛
دهان میبندد و دل باز میکند.
معلمِ حکمت، دهان شاگرد را بر عیبجویی دیگران میبندد
و زبان قلبش را باز میکند برای دیدن عیب خویش.
چرا؟
چون هر کس مزهی نور را بچشد، میفهمد که
بدترین تاریکی، 👈تاریکیِ قضاوت دیگران👉است
و زیباترین نور، نوری است که انسان را به تماشای نقص خود میبرد و نه دیگران.
معلمِ حکمت، همان کلیددار قلب است؛
با علم، دهانِ نفس را لگام میزند
و با نور، دل را گره میزند به صدق.
نتیجه؟
شاگردی که وقتی میخواهد حرف بزند،
نخست به خویش نگاه میکند،
به قبض و بسط نور قلبش گوش میدهد،
و به فرمان نور دهان میگشاید یا میبندد.
این همان «علم آنلاین» قلبی است که مدام راجع به آن صحبت میکنیم:
زنده، جاری، ناظر، تأدیبکننده،
و همیشه همراهمان.
پس معلم حقیقی،
معلمِ حکمت است؛ نه حافظۀ شاگرد.
👈حکمت، علم آنلاین است؛ و حافظۀ شاگرد، آفلاین است.👉
به شاگرد میآموزد که:
هر کلمهای که گفتی، اول باید از مرزِ قلبت عبور کند.
اگر نور اجازه نداد، دهانت بسته بماند.
این همان «نعمتِ تمام» است که خدا برای یوسف(ع) وعده داد؛
نعمتِ فهم،
نعمتِ حکمت،
نعمتِ دهانی که پاسبانی بنام قلب دارد.
دلنوشته:
گاهی دلم را نگاه میکنم…
میبینم که چقدر محتاج «حَکَمة» است؛
محتاج یک لگام نورانی،
که افسار خیال را از هوی و هوس بگیرد،
و دهان نَفْسم را از گفتنِ بیجا ببندد.
چرا که «حکمت» یعنی همین:
لگام نور بر دهان نَفْس،
و فرمانِ نور در دست دل.
خدایا…
تو «ریموت کنترل» این قلب را
به نورت سپردهای، نه به هوی.
تو گفتهای:
«وَ الْحِكْمَةُ وَ ضِدُّهَا الْهَوَى»
و من هر روز میبینم؛
وقتی قلب به سمت نور میچرخد،
دهان از قضاوت بسته میشود،
و چشم فقط عیب خود را میبیند؛
اما آن دم که سائقی از جنس هوی،
چنگ در افسار دل میاندازد،
نَفْس سرکشی میکند
و زبان بیاذن نور به حرکت میافتد…
آنجاست که میفهمم:
معلمِ ربانی، پیش از آنکه به من حرف زدن بیاموزد،
به من خاموشیِ حکمت را یاد داده؛
به من یاد داده چگونه قلبم
«ریموت کنترل» رفتارم باشد،
نه سایۀ هوی.
به من نشان داده
که حکمت، آزادی مذموم نیست؛
کنترل نورانی است:
دست گرفتن کودکِ نَفْس،
پیش از آنکه در چاه بیفتد…
افسار زدنِ اسبِ خیال
پیش از آنکه لگد زند…
بستن دهان،
تا دل به حقیقت برسد.
آه معلمِ عزیزِ من…
تو به من نگفتی حرف بزن؛
تو گفتی:
اول گوش کن به نورِ قلبت.
اگر نور اجازه داد، سخن بگو؛
اگر اجازه نداد، سکوت کن؛
سکوتی که از هزار فریاد آگاهتر است.
اکنون که راه میروم،
احساس میکنم افسارم در دست نور است،
نه در مشتِ هوی…
و چه شیرین است
زندگی با «حکمت»،
که فرمانش آسمانی است،
نه زمینی…
الهی
دل ما را محکم در دست نور نگه دار،
و بر دهان نَفْسمان
حَکَمةِ ولایت ببند؛
تا هرگز به بیراهۀ هوی نرویم،
و تنها از نور بگوییم،
و تنها به نور برسیم.
نورِ حکمت؛ لگامِ دل!
نورِ حکمت؛ لگامِ دل! از ریموت ملکوت تا فرمان قلب!
واژه «حکم» در زبان عربی، افزون بر معنای رایج داوری و قضاوت، ریشهای عمیق دارد که ما را به مفهوم «کنترل»، «هدایت» و «مهار» بازمیگرداند.
در لغت، «الحاكوم» بهمعنای ابزار کنترل از راه دور آمده است؛
مفهومی که در فرهنگ امروز به واژه «ریموت کنترل» شباهت دارد.
همچنین «حَكَمة» بهعنوان لگام و دهانبند حیوان، چیزی است که چانه و حنک او را دربرمیگیرد تا از انحراف بازداشته شود.
این معنا، یعنی کنترل از دور و مهار کردن، ما را به ژرفای معنای واژۀ حکمت در قرآن رهنمون میکند؛ جایی که خداوند میفرماید:
«وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ»؛
ما به لقمان، حکمت عطا کردیم.
اما این حکمت چیست؟
نور معلم، همان نور حکمت است، حکمتی نورانی که از درون، قلب را تربیت میکند.
حکمت، لگام نامرئیای است که دل را از سقوط در تاریکی بازمیدارد،
فرمانی است درونی، هدایتشده از ملکوت.
در حقیقت، حکمت، حضور تمثال نورانی معلمی ملکوتی در باطن ماست که به واسطهی علوم نورانی که میتاباند، قلب را در مسیر خیر و صلاح مهار میکند؛ نه با اجبار، بلکه با روشنکردن راه.
در این مقاله، با نگاهی به مفهوم واژۀ قرآنی «حکم»، به درکی تازه و ژرفتر از «کنترل نورانی قلب» خواهیم رسید؛ کنترلی که نه از بیرون، بلکه از درون و بهدست نورِ حکمت انجام میگیرد.
دلنوشته:
نورِ حکمت؛ لگامِ دل! از ریموتِ ملکوت تا فرمانِ قلب!
گاه حس میکنم دستی نامرئی،
از آسمانِ نزدیک، فرمان را به قلبم میفرستد؛
نه با اجبار، که با نور.
انگار «الحاكوم»—آن دستگاهِ کنترلِ از دور—
اینبار از «ملکوت» سیگنال میفرستد،
و «حَكَمة»ای لطیف، چانهٔ دل را در بر میگیرد؛
نه برای بستنِ راه، که برای نلغزیدن.
قرآن گفته بود: «وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ»؛
و من تازه میفهمم:
حکمت، یک داناییِ خشک نیست؛
یک لگامِ نورانی است که
دل را از سقوط در تاریکیِ هوس نگه میدارد،
و زبان را از قضاوتِ دیگران میبندد،
تا انسان فقط خود را ببیند و خود را بسازد.
ای معلمِ ربانی!
تو از بیرون مرا نمیکِشی،
تو از درون مرا روشن میکنی.
فرمان را به قلب میدهی،
و قلب، دهانِ نَفْس را مهار میکند.
این است «کنترلِ نورانی»:
کنترلی که «میتاباند»، نه «میتازد»؛
میفهماند، نه میترساند؛
مینشاند، نه میشکند.
هَرگاه «هَوی» افسار میخواهد،
تو «حِكْمَة» را پیش چشمم میگیری:
یادآوریِ لطیفی که
—آرام، بیفریاد—
کودکِ نَفْس را از لبهٔ چاه پس میکشد.
آنوقت میبینم چگونه
«ریموتِ ملکوت» به «فرمانِ قلب» بدل میشود؛
سیگنالِ نور، به تصمیمِ سالم؛
تقوای بیادعا، به سکوتی که هزار حقیقت در آن نهفته است.
خدایا…
اگر «حکم» در لغت، «منع برای اصلاح» است،
پس حکمت در دل، «نور برای مهار» است:
منعِ تاریکی برای رونقِ روشنایی.
بگذار این لگامِ نامرئی
همیشه بر چانهٔ نَفْسم باشد،
و این فرمانِ درونی
همیشه از ملکوت برسد.
و تو، ای معلمِ عزیز!
تو که از تبارِ «اجتباء» میآیی—
همان که یوسف را به تأویل آموخت—
بر من نیز مهر بزن:
مُهرِ حکمت بر دهان،
و مُهرِ صدق بر دل،
تا هرچه میگویم، از نور باشد،
و هرچه نمیگویم، برای نور.
از همین امروز،
هرگاه هوس مرا کشید،
من ریموت را از دستش میگیرم
و به ملکوت پس میدهم؛
تا دل، با فرمانِ نور برود،
نه با فرمانِ هَوی.
این است سلطنتِ آرامِ قلب:
نه بر تختِ طلا،
که بر مسندِ حکمت.
و چه پادشاهی باشکوهتر
از دلی که لگامش در دستِ نورِ ولایت است؟
نور الحکمة؛ تجلّی نورِ ولایت
این نورِ حکمت، چیزی جدا از فرایند «نور الولایة» نیست.
در حقیقت، حکمت، ثمرهی ولایت علمی است؛
ولایتی که از سوی معلم نورانی، بر قلب شاگرد جاری میشود.
چنانکه دانهای تنها در سایهی خورشید میبالد،
دل انسان نیز جز در پرتو ولایت معلمِ الهی، نمیبالد و به حکمت نمیرسد.
نور الولایة، همان اشراف و سرپرستیِ نادیدنی ولیّ خدا بر جان و باطن آدمی است؛
حضوری که در عین خفا، بسیار مؤثر است.
وقتی این نور، در قلب وارد میشود، نوری میتاباند که زشتی را نشان میدهد و راه صلاح را متمایز میسازد. این همان حکمت است؛ نیرویی از درون که انسان را از ارتکاب گناه بازمیدارد، بیآنکه زنجیری در دست باشد یا ترسی در بیرون.
اگر «حکمة» در لغت، چانهبندی است برای نگهداشتن حیوان از انحراف، در ملکوت دل نیز، حکمت لگامی است نورانی که نفسِ سرکش حسود ما را مهار میکند.
این لگام نه از جنس طناب، بلکه از جنس فهم است.
فهمی که از نور معلم میجوشد؛
فهمی که «نه» را پیش از خطا به قلب میرساند.
فهمی که از نقش اخم پدرانۀ معلم عاید قلب شاگرد میشود. + «ابو»
این حکمت همان نور علم معلم است.
از همین روست که فرمودهاند:
الْعِلْمُ نُورٌ يَقْذِفُهُ اللَّهُ فِي قَلْبِ مَنْ يَشَاء
علم (حکمت)، نوری است که در دل انداخته میشود؛ نه دانشی آموختنی، بلکه حالتی یافتنی است، که بهواسطه ولایت علمیِ یک معلم نورانی، به دل نفوذ میکند و آن را از انحراف بازمیدارد.
پس حکمت، نوعی «کنترل از درون» است، اما کنترل بهدست نور. نوری که اگر باشد، قلب بدون نیاز به نظارت بیرونی، خود مراقب خویش میشود؛ و اگر نباشد، دل حتی با هزار مانع بیرونی، باز هم به تاریکی میل میکند.
دلنوشته:
نور الحکمة؛ تجلّی نورِ ولایت
چه زیباست لحظهای که دل میفهمد
حکمت، چیز جدایی از ولایت نیست؛
برگی جدا از درخت نیست،
شعلهای بیخورشید نیست.
حکمت، ثمرهی ولایت علمی است؛
میوهای که فقط در باغی میروید
که سقفش آفتاب ولایت باشد.
همانگونه که دانه بدون آفتاب،
تنها یک «احتمالِ زندگی» است، نه زندگی؛
قلب نیز بدون ولایتِ معلم ربانی
فقط یک «قابلیتِ فهم» است، نه فهم.
این ولایت است که
احتمال را به حقیقت میرساند،
قابلیت را به حقیقت،
و قلب خام را به دل حکیم.
نورِ ولایت،
همان اشرافِ مهربان اما جدّیِ ولیّ خداست
بر عمق جان ما.
حضوری که دیده نمیشود،
اما دیدهها را نور میدهد.
صدایی که شنیده نمیشود،
اما دهان نَفْس را میبندد
و زبان قلب را باز میکند.
آنجا که نورِ ولایت میتابد،
👈دل پیش از گناه، میگوید: «نه».👉
قبل از سقوط، میایستد.
پیش از تهمت، خاموش میشود.
پیش از کینه، میگذرد.
این همان «حَكَمة» ملکوتی است؛
لگامِ نورانیِ قلب،
نه طناب، بلکه فهم؛
فهمی که از نگاه پدرانهی معلم میجوشد—
همان نگاه که بیصدا میگوید:
«فرزندم، نه از این راه…»
گاهی کافی است در خیال،
آن اخم لطیف و دلسوزِ معلم را ببینم؛
قلب، خودش حواسش را جمع میکند.
نه از ترس،
بلکه از مهر.
این همان ولایت است: مهربانیِ پدرانه،
و جدیتی که راه را میسازد.
پس حکمت، کتابِ روی میز نیست؛
ضربان نوری است که در دل میزند.
نه حفظکردنی، بلکه یافتنی؛
نه با گفتن، که با اتصال؛
نه با خواندن، که با ربّانی شدن در کنار معلمِ الهی.
همینجا معنای حدیث میدرخشد:
«الْعِلْمُ نُورٌ يَقْذِفُهُ اللَّهُ فِي قَلْبِ مَنْ يَشَاء»
علم، نوری است که افکنده میشود؛
نه ذخیره میشود.
هدیه است، نه محصولِ تلاشِ تنها.
ولایت است، نه صرفاً مطالعه.
و آنگاه که نور هست،
دل، خودنگهبانِ خویش میشود؛
نگهبانی بیپاسبانِ بیرونی،
بیدیوار، بیزنجیر.
این کنترلِ نورانی از درون است:
ولایتی که میگوید:
«بالهایت را باز کن،
ولی بیاذن نور، پرواز نکن.»
امّا اگر نور نباشد؟
هزار قفل بیرونی هم
دلِ بیولایت را نگه نمیدارند؛
همان دل سرکشی میکند،
میشکند، میلغزد، و میافتد…
پس خوشا دلِ ما
اگر هنوز شرمِ نگاهِ معلم را دارد؛
و خوشا نَفْس ما
اگر هنوز از اخمِ مهربانِ او میترسد؛
این یعنی هنوز ولایت،
لگام دل را رها نکرده است.
الهی…
نورِ حکمت را در ما مستدام بدار،
و دل ما را از پرتو ولایت
هرگز بینصیب مگذار.
بگذار همیشه،
فرمان قلبمان
از «ریموت ملکوت» برسد،
و لگام نَفْسِ ما
در دست نور باشد،
نه هوی.
لقمان و دریافت نور حکمت؛ آتَيْنا…
در اینجا کلمهی «آتَيْنا» آورده شده است؛ و به این معناست که حکمت، نه اکتسابی صرف، بلکه «موهبتِی» است؛ هدیهای از جانب خدا.
لقمان، شاگردی بود که قلبش آمادگی دریافت داشت و در سایهی پذیرش ولایت، مستحق افاضهی نور حکمت شد.
واژه «آتينا» همچنین حکایت از فعل خداوند دارد، آنهم فعلی ملکوتی.
این نوع عطا، همان اشراق نوری است که از ولیّ خدا به قلب انسان منتقل میشود؛
پس حکمت، ظهور ولایتی است که در جان لقمان تجلی یافت.
لقمان اینگونه حکمت یافت.
در واقع دلهایی که پذیرای ولایتاند، میتوانند به نور حکمت برسند.
حکمت لقمان، نتیجهی اتصال به نور بود، نه صرف دانش یا تجربه. او به «کنترل درونی» رسید؛ به لگامی نورانی که دلش را از گناه حفظ میکرد، و این همان کنترل ناپیدای نور الولایة است.
لقمان، مظهر انسانی است که فرمان را از درون میگیرد، نه از ترس بیرون.
او دلش را سپرده بود به ولیّ نورانی خویش، و این دلسپردگی، او را صاحب «قدرت تمییز» کرد؛ یعنی دیدن حق از باطل، خیر از شر، راه از چاه. این است تعریف حکمت در جهان دل.
دلنوشته:
لقمان و دریافت نور حکمت؛ آتَيْنا…
وقتی قرآن میگوید:
«وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ»
صدا را باید شنید؛
صدای عطا، نه جمعآوری.
«آتَیْنا» یعنی بخشیدیم، ریختیم، افاضه کردیم.
حکمت، هدیه است؛
نه محصول زرنگی، نه نتیجه انباشتن کتابها.
حکمت، نور است؛
خدا باید آن را «بدهد».
لقمان، فقط خواننده نبود،
شاگردی بود که قلبش باز بود.
دل سپرده بود، نه فقط گوش داده.
به نور معلم ربانی آری گفته بود،
و چون آری گفت، افاضه شد.
به همین سادگی، و به همین عظمت.
لقمان «پذیرنده ولایت» بود؛
و ولایت، حکمتی در دلش نشاند
که کتابها نمینویسند
و کلاسها نمیآموزند.
این نوع عطا، کار ملکوت است؛
جایی که معلم، نه با گفتار،
بلکه با نگاه و نفس نورانی خویش
میآموزد و میتاباند.
لقمان حکیم شد،
چون اجازه داد نور، از او عبور کند.
چون دلش را در اختیار روح ولیّ گذاشت،
نه در مشت هوی.
و همین دلسپردگی
در او «کنترل از درون» ساخت؛
کنترلی که نه تازیانه میخواهد،
نه زندان و نه چشم ناظر.
این همان لگامِ ناپیدای نور الولایة است؛
حکمهٔ نامرئیای بر چانهٔ دل.
لقمان، مظهر انسانی شد
که فرمان را از اعماق میگیرد، نه از بیرون.
نه از ترس قانون،
بلکه از حیای نور.
نه از تهدید،
بلکه از حضور.
حکمت لقمان،
قدرت «تمییز» بود؛
دیدنی فراتر از دیدن،
فهمی فراتر از دانستن.
نوری که حق را واضح میکند،
و باطل را بیرونق؛
👈نوری که گناه را پیش از وقوع،
تلخ مینمایاند؛👉
که راه را قبل از قدم،
روشن میکند.
در دنیای دل،
این است تعریف حکمت:
دریافت فرمان از قلب نورانی،
نه از هراس بیرونی.
و خوشا به حال دلی
که هنوز میتواند بگوید:
«یا رب، آتِنی مثل ما آتَیتَ لقمان…»
و خوشا دلی
که هنوز امید دارد به «آتینا»ی خدا.
نور حکمت و ولایت علمی بر دل
اهلبیت علیهمالسلام، حکمت را نه صرفاً دانایی، بلکه نوری میدانند که در دل تابیده میشود و انسان را از درون هدایت میکند. این نوع هدایت، همان ولایت است؛ ولایت علمی و نوری.
علم (حکمت)، نوری است که خداوند در دل هر که بخواهد میافکند.
این سخن، صریحترین تأیید بر این دیدگاه عرفانی است:
حکمت، «افاضهای نورانی و آنلاین» است، نه انباشتی ذهنی و آفلاین. و این افاضه در گرو مشیّت الهی است که از مسیر فهم نور ولایت و اخلاص حاصل میشود.
شایستهترین مردم به حکمت، کسی است که زهد در دنیا را آشکار سازد.
زهد، نه بهمعنای ترک دنیا، بلکه در اینجا بهمعنای دل نبستن به غیرِ حق است. دلِ آزاد، آمادهی پذیرش نور است؛ چون نورِ حکمت در دلی که به ظلمتِ دنیا مشغول است، راهی ندارد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
مَا أَخْلَصَ عَبْدٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً إِلَّا جَرَتْ يَنَابِيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ.
هر کس چهل روز برای خدا خالص گردد، چشمههای حکمت از دلش بر زبانش جاری میشود.
در این روایت، «چشمهی حکمت» از دل میجوشد، نه از حافظه یا کلاس درس. این چشمه، همان ولایت علمیای است که به شکل باطنی، در دل جاری میشود و زبان را نورانی میکند.
حکمت چیزی جز نوری نیست که راه را به انسان نشان میدهد.
حکمت؛ نوری که نه فقط میفهماند، بلکه «هدایت» میکند؛
چون از جنس ولایت است، نه صرف آگاهی.
دلنوشته:
نورِ حکمت و ولایتِ علمی بر دل
حکمت…
نامی که ظاهرش «دانستن» است،
اما حقیقتش «تابیدن» است.
اهلبیت علیهمالسلام فرمودند:
حکمت، دانشی در دفتر نیست،
نوری در دل است.
نور وقتی وارد قلب میشود،
نه فقط میفهماند،
بلکه به حرکت در میآورد؛
نه فقط نشان میدهد،
بلکه میکشاند؛
نه فقط هشدار میدهد،
بلکه هدایت میکند.
این همان ولایت علمی است؛
ولایتی که نه از پشت میز،
که از پشت پردۀ غیب جاری میشود.
ولایتی که شنیده نمیشود،
اما گوش دل را بیدار میکند؛
دیده نمیشود،
اما چشم دل را بینا میکند.
علمی که ولیّ خدا میتاباند،
دانش آفلاین نیست
که در کتابخانهها خاک بخورد؛
علم آنلاین قلب است،
وصلِ زنده به نور.
و این اتصال،
سهم هر دلی نیست…
سهم دلی است
که آزاد شده باشد از غیر حق.
نه اینکه دنیا را ترک کرده باشد،
بلکه وابستگی به دنیا را.
زهد، فرار از زمین نیست؛
آزاد شدن از اسارتِ آن است.
وقتی دل سبک شد،
نور جا پیدا میکند.
وقتی وابستگیها فرو ریخت،
ولایت در جان مینشیند.
آنگاه، آن وعدۀ عجیب تحقق مییابد:
«مَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً،
جَرَتْ يَنَابِيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ إِلَى لِسَانِهِ.»
چه وعدهای…!
چشمههایی که از دل میجوشند،
نه از کلاسها و کتابها؛
و بر زبان جاری میشوند،
بیآنکه ذهن، چیزی اندوخته باشد.
این است ولایت علمی:
حضورِ پنهانِ ولیّ خدا در دل،
که دل را فرمانده میکند،
و زبان را پیامرسان نور.
حکمت یعنی:
نه اینکه فقط بدانی،
بلکه راه را ببینی.
نه اینکه فقط بشنوی،
بلکه پاسخ نور را بفهمی.
نه اینکه فقط حفظ کنی،
بلکه هدایت شوی.
حکمت، چراغ نیست؛
چراغگذار است.
دستِ نوری است
که چراغ را در دل روشن میکند
و میگوید:
«از اینجا برو؛
از اینجا عبور نکن.»
حکمت، ولایت است؛
ولایتی لطیف
که نه بر سر میکوبد،
بلکه بر دل مینشیند.
نه مجبور میکند،
بلکه مجذوب میکند.
و خوشا دلی که
زیر سایۀ این ولایت راه میرود،
نه زیر سایۀ سایهها؛
که هرچقدر دنیا سیاه شود،
نور راه او خاموش نمیشود—
چون نورش از آسمان میآید،
نه از خاک.
حکمتِ نورانی آنلاین، نه دانشِ انباشتۀ آفلاین!
فرق علمِ کتابی با صاحبِ نور ولایت!
در مسیر سلوک، هر دانشمندی را حکیم نمیدانند؛ و هر صاحب دانشی را نیز وارث نور نمیخوانند. چرا؟ چون میان «حکمتِ ظاهری آفلاین» و «حکمتِ نورانی آنلاین» فرقی ژرف هست.
حکمتِ ظاهری، همان آگاهی از مفاهیم، قواعد، استدلالها و اطلاعات کتابی است.
این نوع دانش، از راه یادگیری و مطالعه حاصل میشود.
اما حکمتِ نورانی، نوری است که در دل افاضه میشود؛
نوری که فقط در سایه اتصال به نور ولیّ خدا، و تحت اشراف معلم نورانی، شکل میگیرد.
قرآن کریم درباره بلعم باعورا که یکی از علمای سوء بنیاسرائیل است میگوید:
«فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ»
تشبیه عالِم بی نور ولایت به سگی است که مدام زباناش بیرون است؛
این علم، مهار نفس نشده، بلکه ابزار قدرت و شهوت اوست.
چنین عالمی، اگرچه به ظاهر «آگاه» است، اما در باطن «بیلگام» است. این یعنی حکمت ندارد.
در مقابل، حکیمِ نورانی، ولو کمسخن باشد، چون دلش در قبضهی نور ولایت است، رفتارش میزان است و دلش دارای مهار.
او نفساش را تحت کنترل دارد، چون نور معلم، از درون به او فرمان میدهد.
معلم نورانی، معلمی است که نه فقط دانش میدهد، بلکه نور میتاباند.
شاگردِ او، نه صرفاً میفهمد، بلکه بینش میگیرد.
این معلم، معنای واژگان «علم» و «حکم» و … هزار واژۀ مترادف «نور الولایة» است.
دلنوشته:
حکمتِ نورانی آنلاین، نه دانشِ انباشتۀ آفلاین!
فرق علمِ کتابی با صاحبِ نور ولایت
در مسیر دل،
همهٔ دانستنها یکسان نیستند.
کتابها میآموزند،
امّا فقط ولایت، روشن میکند.
میان عالمی که ذهنش پُر است
و انسانی که دلش نور دارد،
هزار وادی فاصله است.
یکی، کتابخانهای متحرک است؛
دیگری، چراغی زنده.
یکی «آفلاین» میفهمد،
با ذخیرهسازی و انباشتن.
دیگری «آنلاین» میبیند،
با اتصال دائمی به نور.
حکمتِ ظاهری،
دستکش دانایی است.
حکمتِ ولایی،
خودِ دست نورانیِ هدایت است.
بعضیها، علم را میخوانند
تا برتری بجویند؛
اما اهل ولایت،
نور را میگیرند
تا خود را خالی کنند،
پاک کنند،
وتسلیمِ خیر شوند.
قرآن، بلعم باعورا را نشانمان داده—
عالمی که دانست،
اما نور نداشت.
آگاهی داشت،
امّا افسار نداشت.
و خدا فرمود:
«كَمَثَلِ الْكَلْبِ…»
نه برای تحقیر،
بلکه برای هشدار:
علمی که لگام نیاورد،
هلاک میکند.
عجیب است…
چقدر زبانِ این عالِم کار میکرد،
و چقدر دلش بیکار بود.
چقدر ذهنش قوی بود،
و چقدر قلبش بیفرمان.
علم، اگر ولیّ نداشته باشد،
ابزار نفس میشود؛
وسیله قدرت،
نردبان شهوت.
ذهن را پُر میکند،
اما دل را بدون نگهبان رها میکند.
این، علمِ آفلاین است:
انباشت، بدون اتصال.
دانستن، بدون نور.
حفظکردن، بدون حضور.
اما حکیم نورانی…
گاهی کمسخن است،
امّا هر سکوتش شعاعی از نور دارد.
گاهی جملهای کوتاه میگوید،
که هزار کتاب به پایش نمیرسند؛
چون دلش گیرنده نور است،
و جانش وصل است به فرستنده نور.
او فرمان را از درون میگیرد؛
نه از هراس مردم،
نه از تشویق دنیا.
نور معلم در وجودش فعال است.
این یعنی حکمت.
این یعنی اتصال.
این یعنی ولایت علمی.
معلمِ نورانی
فقط دانشی منتقل نمیکند؛
نور را نصب میکند.
و شاگردِ او
فقط نمیداند—
میبیند، میسنجد، میایستد، و راه میرود
با نوری که در قلبش جاری شده است.
چنین شاگردی،
نه با عقلِ جمع شده،
بلکه با قلبِ روشن شده
راه میرود.
و این است سرّ سلوک:
گاهی یک نگاهِ معلمِ نورانی
برابر هزار کلاس است.
گاهی یک آهِ او
برابر هزار جلد کتاب است.
گاهی یک سکوت او
به اندازه هزار سخن میارزد.
چون او
وقتی میآموزد،
کتاب باز نمیکند—
آسمان باز میکند.
شاگردان نور؛ جلوههای حکمت نورانی!
لقمان؛ بندهای حکیم با قلبی تحت نور ولایت!
لقمان، پیامبر نبود، اما حکمت یافت. این نشان میدهد که تنها نور ولایت، ملاک افاضهی حکمت است، نه هیچ سبب دیگری.
او نه کلاس رفته بود، نه کتاب نوشته بود؛ اما چون دلش تسلیم نور بود، چشمهی حکمت در دلش جوشید.
او زبان به پند میگشود، چون دلش نور گرفته بود:
«يا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُنْ مِثْقالَ حَبَّةٍ… يَأْتِ بِهَا اللَّهُ»
این سبک گفتار، از قلبی میآید که با ملکوت مرتبط است، نه هیچ چیز دیگر.
سلمان فارسی؛ حکمت، نه از نژاد، بلکه از نور ولایت!
سلمان، فرسنگها از پیامبر فاصله داشت، اما با جستجو، نور ولایت را یافت.
و همین اتصال، او را حکیم ساخت.
پیامبر ص فرمود:
«سَلْمانُ مِنّا أهلَ البيت»
و امام صادق علیهالسلام فرمود:
«كَانَ عَالِماً وَ كَانَ حَكِيماً»
علم و حکمت سلمان، نه از نژاد عربی، بلکه از اتصال ولایی بود؛ این پیوند نورانی، او را از اهلبیت ع کرد، و نهفقط از اصحاب.
کمیل بن زیاد؛ شاگرد دعا و حکمت امیرالمؤمنین ع!
کمیل، کسی است که دعای «اللّهُمّ إنّي أسألُك برحمتك التي وسعت كلّ شيء» را از علی علیهالسلام آموخت.
اما بیش از الفاظ، روح دعا در او دمیده شد. سخنان علی در شبهای نجوا، حکمت را چون نوری در قلب کمیل ریخت.
او با دل روشن به نور ولایت، در دل ظلمت زمانه، راه را دید.
حرّ بن یزید ریاحی؛ حکمت در لحظهی سرنوشت ساز انتخاب!
حرّ، حکیم زاده نشده بود. حتی تا روز عاشورا در صف باطل ایستاده بود. اما نور ولایت حسینی، چنان اشارۀ نورانی به قلبش رساند، که در لحظهای، حکمت در دلش شعلهور شد. او مسیر را دید، تشخیص داد، و افسار نفس را کشید. همین «بینش لحظهای آنلاین» که او را از جهنم به بهشت رساند، تجلی نوری از حکمت بود که از دل نور ولایت جاری شد.
دلنوشته:
شاگردان نور؛ جلوههای حکمت نورانی!
لقمان…
نه پیامبر بود، نه قاضی، نه نویسندهٔ کتابی مشهور؛
اما قلبش زیر نور ولایت بود، و همین کافی بود.
نه در درسخانهها، که در آغوش نور رشد کرد؛
نه از محفوظات، که از مُشاهداتِ قلبی سخن گفت.
وقتی پند میداد و میفرمود:
«يا بُنَيَّ…»
این صدای مردی نبود که فقط «فهمیده» باشد؛
این صدای دلی بود که دیده بود.
دلی که با ملکوت وصل بود،
و از همانجا فرمان میگرفت.
لقمان، تفسیر زندهٔ این حقیقت است:
حکمت، میراث نور است، نه مدرک.
و سلمان…
چه کسی فکر میکرد مردی از آنسوی زمین،
با لهجهای دیگر، قومی دیگر، تاریخی دیگر،
به قلب خاندان وحی برسد؟
اما نور ولایت،
نه نام میپرسد، نه نژاد، نه قبیله؛
فقط دلِ طالب میخواهد.
سلمان نه از خون،
بلکه از نور اهلبیت شد.
پیامبر فرمود:
«سلمانُ منّا»
نه از روی محبّت معمول،
که از روی تعیین هویّت نوری.
چون ولایت، اگر در دل جا بگیرد،
انسان را از دنیا جدا میکند
و به اهل آسمان میچسباند.
و کمیل…
شاگردِ سکوتهای علی،
نه فقط دعا را شنید،
بلکه دمِ دعا را نفس کشید.
او فقط کلمات را نگرفت،
نور را گرفت.
آن شبهایی که امیر نور،
سر به آسمان داشت و با خدا نجوا میکرد،
کمیل، فقط گوش نداد؛
قلبش آموخت.
نه از کلاس، از خلوت؛
نه از جملهها، از جلوهها.
این گونه بود که حکمت،
چون چشمهای خاموش، اما جاری،
در دلش نشست.
و حرّ…
آه، حرّ!
نه از کتب و درسگاه،
که از اشراق لحظهای نجات یافت.
گاهی نورِ ولایت،
در یک لحظه،
آنچه سالها نمیشود،
میکند.
حرّ تا دیروز در صفِ باطل بود؛
اما نورِ حسین،
در یک خط نگاه،
در یک لرزش دل،
در یک زمزمه درونی گفت:
«برگرد… این راه، راهِ تو نیست.»
و حرّ،
در لحظهای که دنیا از او دست کشید،
خود را به نور سپرد.
این حکمتِ لحظهای آنلاین بود؛
نوری که چون برقِ ولایت بر دلش زد،
و او افسار نفس را کشید
و جاودانه شد.
چه زیباست…
حکمت گاهی سالها تربیت میخواهد،
و گاهی فقط یک لحظهٔ بیداری.
نه زمان میچرخاندش،
نه منطق جمعبندیاش میکند؛
نور است که آن را میتاباند.
پس شاگردِ حکمت کیست؟
آنکه زیر سایه نور است،
نه زیر سایه شهرت.
آنکه قلبش را میسپارد،
نه فقط ذهنش را.
آنکه فرمان را از درون میگیرد،
نه از تشویق بیرون.
آنکه میبیند و میفهمد،
نه فقط میخواند و حفظ میکند.
شاگرد نور،
مکتب نمیسازد—
خود، مکتب میشود.
حکمت؛ ولایت نورانی در قلب انسان
حکمت، فقط دانستن نیست؛ بلکه دیدن است. نه دیدن با چشمِ سر، بلکه دیدن با چراغ دل.
حکمت، نوری است که اگر در دل بتابد، انسان را از درون کنترل میکند؛ همانگونه که افسار، دهان اسب را مهار میکند و از لغزش بازمیدارد.
این نور، نوری نیست که از کتابها ساطع شود. این نور، تنها از دل ولیّ خدا میتابد؛ و هر که دلش را به این خورشید بسپارد، از ظلمتِ جهل و گناه نجات مییابد.
پس معلم نورانی، نه فقط انتقالدهندهی مفهوم، بلکه «تابندهی نور» در جهان دل است.
او ولایتی علمی دارد بر ملکوت قلب شاگرد، و این نور ولایت، سرچشمهی حکمت است.
وقتی گفته میشود:
«وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ»
یعنی لقمان، ولایتِ نورانی را دریافت کرد،
و از آن پس، نه از ترس، بلکه از روشندلی، از گناه فاصله گرفت.
این همان «کنترل نورانی قلب» است؛
همان «حَكَمَة» که به دهان نفس زده میشود، تا مسیر خطا را نرود.
در جهانِ درون و باطن انسان، تا نورِ حکمت نتابد، اصلاحی در رفتار پدید نمیآید.
تعلیمات بیرونی، بدون تابش نور درونی، بیثمر است.
و این تابش، فقط از ناحیهی اولیاء خدا ممکن است؛ آنها که دلهایشان مشعل نور است.
پس اگر حکمت میخواهی، ولایت بجوی.
اگر نور میخواهی، معلم نورانی طلب کن.
و اگر کنترل بر دل میخواهی، تسلیم شو به آن که از درونت میبیند.
چرا که:
«وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثيراً»
هر که حکمت یابد، خیری عظیم یافته است.
دلنوشته:
حکمت؛ ولایت نورانی در قلب انسان
حکمت…
نامش ساده است، امّا حقیقتش آسمانی.
نه دفتر میخواهد، نه حافظهای قوی،
بلکه دلی تسلیمشده به نور میطلبد.
حکمت یعنی دیدن.
نه با چشمِ صورت،
بلکه با چشمِ ولایت در سینه.
👈وقتی نور در دل تابید،
انسان پیش از آنکه خطا را انجام دهد،
زشتیاش را حس میکند،
و پیش از رفتن، قدمش میلرزد.👉
این لرزش، ضعف نیست؛
نجات است.
لگام نور است.
حَكَمَةای لطیف بر دهان نفس،
که نمیگذارد دل به جهتی رود
جز جهت نور.
چراکه تنها نور است
که قدرت بازداشت دارد؛
قدرت مهار،
قدرت اصلاح.
همان ولایت پنهان،
ولایتی که نه در قانون نوشته میشود
و نه در نصیحت شنیده؛
بلکه در باطن انسان مینشیند
و فرمان میدهد.
لقمان چنین شد:
نه از ترسِ پیامد،
بلکه از یقینِ حضور نور.
نه با عُجب عالِم،
بلکه با خشوع شاگرد.
خدا گفت: «آتينا»
یعنی بخشیدیم،
دمیدیم،
اتصال دادیم.
ولایت را در دلش نشاندیم؛
و این ولایت، حکمت شد.
همان سرّی که اهلبیت علیهمالسلام بارها گفتند:
علم، نوری است در دل.
اگر دل تاریک باشد،
علم هم تاریک میشود؛
میشود ابزار نفس،
چون بلعم؛
نه چراغ راه،
چون سلمان و کمیل و حرّ.
پس معلم نورانی،
درس نمیدهد—
نور میدهد.
قلب را روشن میکند،
تا خود، معلم خویش شود.
آنجاست که انسان،
حتی در غیاب معلم،
با نور ولایت در سینه،
راه را میبیند و نمیلغزد.
این است «کنترل نورانی قلب»؛
کنترلی که از ترس برنمیخیزد،
از عشق برمیخیزد.
نه تحمیل عقل،
که هدایت نور.
و خدا وعده داده:
«وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثيراً»
هر که حکمت یابد،
هر که این نور را بگیرد،
هر که ولایت را در جان بچشد،
به خیر کثیر رسیده؛
خیر، بیپایان؛
نور، بیغروب.
پس اگر میخواهی مهار درونی،
اگر میخواهی دلی که پیش از خطا میلرزد،
اگر میخواهی قدرتِ ترک گناه
بدون زور بیرون—
ولایت بجوی.
چراغ را پیدا کن،
نه فقط حرفهایش را.
معلم نورانی را پیدا کن،
نه فقط کتابهایش را.
دل را تسلیم کن،
تا نور، فرمان دهد.
آنگاه
دیگر نه دنیا میبردت،
نه شهوت میلغزاندت،
نه هوی میکشدت.
تو، اسیر نیستی—
تو، اسیرِ نور میشوی،
و این، آزادی است.
وَ يُعَلِّمُهُمُ … الْحِكْمَةَ!
[کتاب – حکمت – معلّم]:
[الْحِكْمَةُ النُّور الوَلَايَةُ]
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ:
فِي قَوْلِهِ تَعَالَى:
وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ
قَالَ
الْكِتَابُ الْقُرْآنُ
وَ الْحِكْمَةُ وَلَايَةُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع.
+ «بحار 1 باب 6 العلوم التي أمر الناس بتحصيلها و ينفعهم و فيه تفسير الحكمة»
[حکمة – معرفة الامام بالنورانیة]:
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ:
سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ
وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً
قَالَ
هِيَ طَاعَةُ اللَّهِ وَ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ.
+ «معرفة الامام بالنورانیة»
دلنوشته:
وَ يُعَلِّمُهُمُ … الْحِكْمَةَ!
کتاب… سپس حکمت.
ظاهر… سپس باطن.
متن… سپس نور متن.
دانش… سپس ولایت.
خدا در قرآن نگفت فقط کتاب را میآموزاند؛
فرمود:
«وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ»
چون کتاب بدون حکمت، کاغذ است؛
و حکمت، بدون ولایت، روشن نمیشود.
ابن عباس گفت:
کتاب یعنی قرآن،
و حکمت یعنی ولایت امیرالمؤمنین علی علیهالسلام.
چه حقیقت روشنی!
قرآن، روشناییِ گفتار؛
علی، روشناییِ رفتار و دل.
قرآن، راه؛
علی، نورِ راه رفتن.
چگونه کلماتِ آسمانی را میفهمی،
اگر چراغ جانت روشن نباشد؟
کتاب را میخوانی،
اما حکمت را ولایت میتاباند.
پس حکمت یعنی:
نورِ ولایت در دل.
حکمت یعنی:
اشرافِ ولیّ بر اندیشهات،
بر نفسَت، بر مسیرت.
حکمة = معرفةُ الإمام بالنورانیّة
امام صادق علیهالسلام پرده را کنار زد:
«وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ…»
فرمود:
حکمت، طاعت خدا و شناخت امام است.
نه شناخت اسم و نسب،
بلکه شناخت نور امام.
«معرفة الامام بالنورانیة»
یعنی شناختن امام؛
نه با چشم سر،
با چشمِ قلب.
یعنی چه؟
یعنی ببینی که او چراغ است،
نه فقط رهبر.
نور است،
نه فقط نام.
وقتی امام را با نور شناختی،
دل تو نیز چراغ میشود.
آنگاه گناه نمیچسبد،
تردید نمیبرد،
هوی نمیلغزاند.
چون دل
تحت ولایت نور است.
اینجا حکمت معنا میگیرد:
نه در مباحثهها،
بلکه در لرزش قلب هنگام خطا.
نه در اقتدار کلمات،
بلکه در خضوع دل.
نه در اینکه چه میدانی،
بلکه در اینکه چه نوری تو را میبرد.
همین است راز تکاندهندهٔ سلوک:
هرکس امام را با عقل میشناسد،
بحث میکند؛
اما هرکس امام را با نور میشناسد،
بیدار میشود.
این حكمة است؛
افاضه نور،
نه انباشته ذهن.
تربیت دل،
نه تزئین زبان.
پس اگر میخواهی حکیم شوی،
امام را بجوی…
نه امامی تشریفاتی،
بلکه امامِ نورانی؛
امامی که در دل تو میتابد،
نه فقط در کتابها میدرخشد.
آنگاه میفهمی
حکمت یعنی:
دل تحت حکومت نور.
زبان تحت مهار محبت.
راه تحت اشارت ولیّ.
و آن لحظه،
نه قانون میخواهد،
نه مراقبِ بیرون؛
نور کفایت میکند…
و این همان است که خدا گفت:
«فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»
زیرا تمام خیر، همان نور ولایت است
که اگر در دل طلوع کند،
دیگر غروب ندارد.
و إنَّما بُعِثتُ مُعَلِّمًا!
دلنوشته:
و إنَّما بُعِثتُ مُعَلِّمًا!
این جملهی پیامبر،
نه تعریفِ شغل است،
نه معرفیِ عنوان؛
بیانی است از ماهیت رسالت:
آمدم تا نور بیاموزم،
نه صرفاً کلمات.
معلم بودنِ رسول خدا،
یعنی او واسطۀ تابش بود،
نه صرفاً ناقلِ متن.
آمد تا دلها را تربیت کند،
نه فقط مغزها را پُر کند.
اگر رسالت او تدریسِ مفاهیم بود،
کتاب کافی بود.
اما او آمد، تا کتاب را به دل وصل کند؛
تا کلمات، نور شوند؛
تا آیات، در گوشْت و خون بنشینند،
نه بر کاغذ و قلم.
او معلم بود
چون هر نگاهش،
هر سکوتش،
هر قدمش،
درسی بود که از ملکوت نازل میشد.
همین است که اهل دل میگویند:
پیامبر، کلاس نذاشت؛ کلاس شد.
دفتر نیاورد؛ دلها را دفتر کرد.
و علم نداد؛ نور دمید.
وقتی فرمود: «إِنَّما بُعِثتُ مُعَلِّمًا»،
یعنی من آمدم
تا شما را به همان جایی ببرم که آمدهام،
به نور، به حکمت، به ولایت قلبی.
آمدم تا
در دلها حَكَمَة بگذارم،
تا نفس لگام گیرد،
نه با زنجیر بیرون،
بلکه با حیا از نور درون.
معلم ربانی، همان کار پیامبر را ادامه میدهد:
نه سربازگیر است،
نه فرقهساز،
نه جمعیتکار؛
بلکه دلساز است.
دل را بلند میکند
تا آسمان را یادش بیاید.
آه… زیباتر از معلمی چیست،
وقتی تعلیم،
افاضهی نور است
نه تکثیرِ واژه؟
همین است راز:
پیامبر معلم بود،
تا تو شاگرد نور شوی.
تا چشمهٔ حکمت،
نه از کتاب،
بلکه از قلبت بجوشد.
ای بندۀ نور،
اگر طالب آن مدرسهای،
مدرسۀ نبوی را برگزین؛
مدرسهای که دیوار ندارد،
و سقفش آسمان است،
و قلمش نور است،
و ناظر ندارد—
چون نور کافیست، راه را نشان دهد.
و هرکه شاگرد این معلم شد،
معلم میشود؛
نه برای سخن گفتن،
بلکه برای نور پاشیدن.
در آن راه،
نه اجبار،
نه ترس،
نه ناظر بیرونی…
فقط این زمزمه:
اتَّبِعِ النُّور… یُعَلِّمكَ النُّور… يُرَبِّيكَ النُّور…
که تو را کمکم
از دانستن، به دیدن میرساند؛
از دیدن، به شدن؛
و از شدن، به درخشیدن.
+ «سدی»
نور حکمت؛ کنترل نورانی قلب؛ «نورِ مُسخَّر»
مرز مسئولیت ما تا کجاست؟
آیا کنترل دنیای بیرون بر عهده ماست؟
آیا ما باید بر آنچه در جهان خارج رخ میدهد، مسلط باشیم؟
اصلاً چنین چیزی نه از ما خواسته شده و نه در توان ماست؛
زیرا کنترل هر مجموعهای، نیازمند آگاهی کامل به اجزاء و روابط درونی آن است،
و دنیای بیرون، سراسر در تاریکیِ نادانستگیهای ماست.
علمی به آن نداریم، پس کنترلی هم بر آن نیست.
اما دنیای درون ما، قلمرو بیکرانی است که با آنکه بیانتهاست،
اما مسئولیت آن به ما سپرده شده؛
و کنترل آن، تنها از مسیر علم نورانیِ بیبدیل ممکن است؛
علمی که لحظه به لحظه، از سرچشمه ولایت،
در اختیار قلب مؤمن قرار میگیرد.
این کنترل درونی، یک تکلیف اجتنابناپذیر است؛
البته با کمک علم نورانی بدون آلترناتیو که لحظه به لحظه در اختیار ما قرار میگیرد.
و واژه «حکم» و «حکمت» دقیقاً بر همین حقیقت دلالت دارند:
کنترل، مهار، هدایت از درون؛
و این یکی از هزار نام نور است.
قلب لقمان، از همین نور برخوردار بود؛
سیستمی فعال از مهار و هدایت درونی که خداوند آن را حکمت نامید:
«وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ»
لقمان، حکیم بود چون قلبش مهار شده بود؛
نه به وسیله زنجیر، که با نوری مهارشده بود که نمیگذاشت منحرف شود.
و روایت میفرماید:
«الْمُؤْمِنُ مُلْجَمٌ»
مؤمن، بیمهار و رها نیست؛
دهانهای نورانی بر جانش نهاده شده؛
نه دهانه فیزیکی، بلکه دهانهای از نور که او را از درون راه میبرد.
دلنوشته:
نور حکمت؛ کنترل نورانی قلب؛ «نورِ مُسخَّر»
چقدر آرامش دارد فهم این حقیقت:
که مأمور کنترلِ جهان نیستیم،
مأمور کنترلِ خود هستیم.
بیرون از ما، تاریکیِ حدسهاست؛
جهانی مملو از مجهولات،
پر از علتهایی که ما نمیبینیم،
و نتیجههایی که ما نمیفهمیم.
نه خدا از ما خواسته جهان را مهار کنیم،
و نه توان آن در نَفْس کوچک ما نهاده.
کنترل بیرون،
تلاش عبثِ آدمیست برای خداییکردن…
در حالیکه نور میگوید:
خدا بودن را رها کن؛ بنده باش،
و قلبت را نورانی اداره کن.
اما درون؟
آه، درون دنیایی دیگر است…
قلمروی بیانتها اما سپرده شده به ما؛
ساحتی که خدا به ما واگذار کرده و فرموده:
«این مُلکِ توست؛
باید آبادش کنی.»
همان جایی که شک و شهوت و غضب میجوشند،
و همانجا که نور میخواهد خانه بسازد.
همانجا که حسد سایه میاندازد،
و همانجا که ولایت، خورشید میخواهد بتاباند.
و این مهار،
با قدرت شخصی حاصل نمیشود؛
با برنامهریزی ذهنی هم نه؛
با علم نورانی آنلاین است،
علمی که هر لحظه میرسد،
از سرچشمه ولایت،
به قلبی که گوشِ دل دارد؛
قلبی که توان شنیدن اشارات نورانی دارد.
این «کنترل نورانی» همان نور مسخّر است؛
نوری که خدا بر دل مؤمن میگمارد،
تا از درون هدایت شود.
نه پلیسی بیرونی،
بلکه چراغی در درون.
لقمان همین را داشت:
سیستمی زنده از هدایت و منع؛
افساری از نور که هرجا قدم میخواست بلغزد،
قلبش به زبان میآمد و میگفت:
نه… این راه تاریک است.
پس حکمت،
اسم دیگری برای ولایت جاری در قلب است.
نه دانستن،
بلکه «تحت ولایت نور بودن».
نه توانستن،
بلکه «توان دادنِ نور».
از همین روست که فرمودند:
«الْمُؤْمِنُ مُلْجَمٌ»
مؤمن افسار دارد—
نه از جنس طناب،
بلکه از جنس نور.
افسارش را عشق نگه میدارد،
نه ترس.
لگامش را یقین نگه میدارد،
نه تازیانه.
مؤمن رها نیست،
اما حبس هم نیست؛
او آزادِ مهار شدهی نور است.
آزاد از هوی،
بسته به خدا.
آزاد از انسانها،
وابسته به ولیّ نورانی.
همین است آزادیِ ملکوتی.
وقتی نور، مُسلّط بر دل شد،
دیگر نیازی به جنگیدن با بیرون نیست؛
ديگر نیازی به اثبات نیست؛
نیازی به کنترلِ مردم نیست؛
کنترلِ دل کافیست،
و همان کنترل، دنیا را آرام میکند.
دل که نورانی شد،
جهان هم نرمتر میشود؛
نه چون دنیا تغییر کرده،
بلکه چون چشم بیننده، نور گرفته.
آنجا،
نه خشم،
نه تلاشِ بیهوده برای سلطه بر دیگران…
فقط این زمزمه لطیف قلب:
«نور، کافیست…
نور، راه میدهد…
نور، نگه میدارد…»
و اینجاست که آدمی میفهمد:
کنترل حقیقی،
بر بیرون نیست—
بر درون نورانی شده است.
«الْمُؤْمِنُ مُلْجَمٌ»:
مؤمن، افسار گسيخته نيست!
[اللّجام: حَكَمَة الدابّة].
«وَ الْحِكْمَةُ هِيَ الثَّبَاتُ»
«وَ إِنَّ الْحِكْمَةَ نُورُ كُلِّ قَلْب»
«إِنَّ الزَّرعَ یَنبُتُ فِی السَّهلِ وَ لایَنبُتُ فِی الصَّفا
فَکَذلِکَ الحِکمَةُ تَعمُرُ فی قَلبِ المُتَواضِعِ وَ لا تَعمُرُ فی قَلبِ المُتَکَبِّرِ الجَبّارِ،
لأِنَّ اللّه جَعَلَ التَّواضُعَ آلَةَ العَقلِ وَ جَعَلَ التَّکَبُّرَ مِن آلَةِ الجَهلِ.
زراعت در زمین هموار میروید، نه بر سنگ سخت
و چنین است حکمت، که در دلهای متواضع جای میگیرد و در دلهای متکبر جای نمیگیرد.
خداوند متعال، تواضع را وسیله عقل و تکبر را وسیله جهل قرار داده است.»
«وَ لِلْعَالِمِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ الْعِلْمُ بِاللَّهِ وَ بِمَا يُحِبُّ وَ مَا يَكْرَهُ،
و دانشمند را سه علامت است:
شناختن خدا و آنچه خدايش دوست دارد و آنچه خدا را ناخوش آيد.»
+ «قبض و بسط».
دلنوشته:
«الْمُؤْمِنُ مُلْجَمٌ»
مؤمن، رها و یله نیست؛
آزاد است، امّا بیمهار نیست.
آزادی او از جنس نور است،
نه از جنس هوس.
دهانهاش زنجیر نیست،
لجامش نور است؛
لجامی از جنس حکمت،
حَكَمَةای که از درون فرمان میدهد،
نه از بیرون.
این یعنی:
هرگاه نَفْس میخواهد بتازد،
نور میکشد عقب.
هرگاه هوی میخواهد فریاد بزند،
نور، دهانش را آرام میبندد.
این است وقار اهل نور.
و چه زیبا فرمودند:
«وَ الْحِكْمَةُ هِيَ الثَّبَاتُ»
حکمت یعنی استقرار،
یعنی قرار یافتن،
یعنی آرامشِ هدایتشده،
نه بیتابیِ بیجهت.
و باز فرمودند:
«وَ إِنَّ الْحِكْمَةَ نُورُ كُلِّ قَلْب»
پس هر قلبی که روشن است،
به نور ولایت روشن است؛
نه به معلومات،
بلکه به نورِ حاضر.
حکمت در دل متواضع میروید،
نه در دل مغرور.
همانگونه که بذر در خاک نرم میروید،
نه بر سنگ سخت.
متکبر، سنگ است؛
نور بر او میتابد،
اما نفوذ نمیکند.
متواضع، خاک است؛
سختی را رها کرده،
نرم شده،
آماده شده،
و نور در او ریشه میدواند.
تواضع ابزارِ عقل است،
تکبّر ابزارِ جهل.
چقدر صریح…
چقدر روشن…
نور با خاکِ نرم کار دارد،
نه با سنگِ سرد.
و اما نشانهی عالم حقیقی؟
نه کثرت کتاب،
نه شدّت سخن،
نه شهرت میان خلق؛
نشانهاش سه چیز است:
شناخت خدا،
شناخت آنچه خدا دوست دارد،
و شناخت آنچه خدا نمیپسندد.
این سه،
فقط با مطالعه به دست نمیآید؛
با قبض و بسط نور در دل حاصل میشود.
گاهی نور میتابد و دل گشاده میشود؛
این بسط است—
فهم میآید، اشتیاق میجوشد.
گاهی نور میایستد،
دل تنگ میشود،
انسان دست بر سینه میگذارد و میایستد؛
این قبض است—
زمانِ مراقبه و سکوت.
قبض و بسط،
تنفس روح است در مدرسهی ولایت؛
دم، از استاد؛
بازدم، از دل شاگرد.
و در میان این آمد و شد،
دل تربیت میشود؛
کنترل میگیرد؛
نور میگیرد؛
و کمکم یاد میگیرد
چگونه راه برود،
چگونه بایستد،
چگونه بگذرد.
حکمت یعنی همین:
دلِ مهارشده با نور،
زبانِ خاموششده از هوی،
و انسانی که از درون،
تحت ولایت است.
فرازی زیبا و مهم از صحیفه سجادیه:
«وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَكَّبَ فِينَا آلَاتِ الْبَسْطِ،
وَ جَعَلَ لَنَا أَدَوَاتِ الْقَبْضِ،
وَ مَتَّعَنَا بِأَرْوَاحِ الْحَيَاةِ،
وَ أَثْبَتَ فِينَا جَوَارِحَ الْأَعْمَالِ،
وَ غَذَّانَا بِطَيِّبَاتِ الرِّزْقِ،
وَ أَغْنَانَا بِفَضْلِهِ،
وَ أَقْنَانَا بِمَنِّهِ،
سپاس خدایى را که ابزارهاى قبض و بسط در بدن ما ترکیب فرمود
و ما را از آسایشهاى حیات بهره مند گردانید
و اعضایى در پیکر ما تعبیه فرمود
و ما را از روزیهاى پاکیزه خورانید
و به فضل خویشتن توانگر ساخت
و به نعمت خود سرمایه بخشید».
دلنوشته:
آلَاتِ الْبَسْطِ وَ أَدَوَاتِ الْقَبْضِ…
چه تعبیر باشکوهی از امام سجاد علیهالسلام!
گویی این دعا، پرده را کنار میزند و حقیقتی لطیف و ژرف را مینمایاند:
خداوند، سازوکار قبض و بسط را در ما تعبیه کرده است.
نه فقط به عنوان حالات روانی،
که به عنوان ابزارهای تربیت الهی؛
وسیلههایی نورانی برای تنظیم قلب،
برای سنجشِ حضور،
برای صیقل و تلطیف جان.
قبض، لحظهایست که دل جمع میشود،
نور میایستد…
روح میگوید:
«درنگ کن… تأمل کن… مراقب باش.»
بسط، لحظهایست که نور میجوشد،
دل باز میشود،
سخن نرم میشود،
قدم مطمئن میگردد.
قبض، هشدار نور است؛
بسط، نوازش نور.
قبض، ترمزِ آسمانی است؛
بسط، شتاب رحمانی.
و امام سجاد علیهالسلام میفرماید:
خدا این دو را خودش در ما نصب کرده،
به مثابه رهبری از درون؛
مهاربندی از جنس نور؛
تا ما بینیاز از قید بیرونی،
در مدرسۀ فضل الهی پرورش یابیم.
این یعنی:
بندهی خدا، یتیمِ راه نیست؛
در درونش، دو چراغ دارد:
چراغ توقف،
چراغ حرکت.
و هر دو، از یک سرچشمهاند:
نور ولایت.
پس مؤمن تنها نیست؛
در دلش، یک «معلم پنهان» نشسته،
لجامی از نور در دهان نفس نهاده،
گاهی میکشد،
گاهی میبرد،
گاهی مینشاند،
گاهی به پرواز در میآورد.
اینجا آدمی، با همه کوچکیاش،
به شگفت میافتد…
چه دستگاهی در قلبش نصب شده!
چه مهندسی دقیقی از جانب پروردگار!
چه حضور دائمیای از نور!
و دل نجوا میکند:
«پروردگارا، تو مهار را نهادی،
تو نور را دمیدی،
تو قبض و بسط را آموختی،
پس ما را وانگذار
به تدبیر خویش…»
چقدر زیباست که در این مدرسه،
مجاز نیستیم به خود تکیه کنیم؛
باید به نور تکیه کنیم.
آنکه به نور سپرده شد،
قبضش راهنمای نجات میشود،
و بسطش نردبان صعود.
اما آنکه به خود واگذار شد،
قبضش یأس میشود،
و بسطش غرور.
پس راز این راه، تسلیم است؛
تسلیم نور.
تسلیم معلم.
تسلیم ولایت.
و چه امان و آرامشی دارد این بندگی؛
وقتی میفهمی
که مهارِ دل، در دستان نور است،
نه در پنجهی هوس.
آه، سعادت کسی که
قبضش مراقبه شود،
و بسطش شکر.
خدایا…
تو که ابزار قبض و بسط را در ما نهادی،
نورِ درک آن را نیز عطا کن؛
تا قبض را علامت طرد ندانیم،
و بسط را وسیله غفلت نسازیم؛
بلکه در هر دو،
دست تو را ببینیم،
و در هر لحظه،
به نور ولایت نزدیکتر شویم.
امام صادق عليه السلام:
«لَيْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ
إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقَعُ فِي قَلْبِ مَنْ يُرِيدُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْ يَهْدِيَهُ
فَإِنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلُبْ أَوَّلًا فِي نَفْسِكَ حَقِيقَةَ الْعُبُودِيَّةِ
وَ اطْلُبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ
وَ اسْتَفْهِمِ اللَّهَ يُفْهِمْكَ،
دانش به آموختن نيست، بلكه نورى است كه در دل هر كس كه خداوند تبارك و تعالى بخواهد هدايتش كند، مى افتد. بنا بر اين، اگر خواهان دانش هستى، نخست حقيقت عبوديت را در جان خودت جويا شو و دانش را از طريق به كار بستن آن بجوى و از خداوند فهم و دانايى بخواه تا تو را فهم و دانايى دهد»
«أَوْلَى الْعِلْمِ بِكَ مَا لَا يَصْلُحُ لَكَ الْعَمَلُ إِلَّا بِهِ
شايستهترين علم براى تو علمى است كه عملت بوسيله آن اصلاح شود.
وَ أَوْجَبُ الْعَمَلِ عَلَيْكَ مَا أَنْتَ مَسْئُولٌ عَنِ الْعَمَلِ بِهِ
و لازمترين عمل آن كاريست كه از تو بازخواست در مقابلش مينمايند
وَ أَلْزَمُ الْعِلْمِ لَكَ مَا دَلَّكَ عَلَى صَلَاحِ قَلْبِكَ وَ أَظْهَرَ لَكَ فَسَادَهُ
و لازمترين علمها برايت علمى است كه تو را به اصلاح قلبت راهنمائى كند، و معايب قلبت را آشكار نمايد
وَ أَحْمَدُ الْعِلْمِ عَاقِبَةً مَا زَادَ فِي عِلْمِكَ الْعَاجِلِ
و پسنديدهترين علمها از نظر عاقبت علمى است كه موجب افزايش اطلاعات زندگى براى تو مىشود.
فَلَا تَشْتَغِلَنَّ بِعِلْمِ مَا لَا يَضُرُّكَ جَهْلُهُ
خود را مشغول به علمى كه ندانستن آن برايت زيانى ندارد مكن
وَ لَا تَغْفُلَنَّ عَنْ عِلْمِ مَا يَزِيدُ فِي جَهْلِكَ تَرْكُهُ
و مبادا غافل شوى از علمى كه عدم اطلاع از آن موجب افزايش جهل تو مىشود.»
وظیفه پدر و مادر اینه که فرزندانشون رو با نور حکمت آشنا بنمایند: «عَلِّمُوا هَذِهِ الْحِكَمَ أَوْلَادَكُمْ فَإِنَّهَا زِيَادَةٌ فِي الْعَقْلِ وَ الْحَزْمِ وَ الرَّأْيِ».
دلنوشته:
«لَيْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ…»
چه جملهای…
یک جهان معنا در این کلام کوتاه امام صادق علیه السّلام.
علم، خواندنِ کتاب نیست؛
افتادنِ نور در دل است.
علم، انباشتن نیست؛
رسیدن است.
علم، حفظ کردن نیست؛
فهمیدن با قلب است.
اگر نور نرسد،
حفظها هیاهو میشود،
و معلومات، غبار.
پس اگر علم میخواهی،
اول بنده شو؛
حقیقتِ عبودیت را بیاب،
چون فقط قلبِ خاضع،
ظرفِ نور است.
علم با عمل زنده میشود؛
نه با گفتن.
هرچه عمل، نور میآورد؛
گفتنِ تنها، خستگی و قساوت میآورد.
اطلبِ الفهم من الله…
از خدا فهم بخواه؛
نه از ذهنِ خویش.
اوست که به قلب میاندازد؛
اوست که اشارت میدهد؛
اوست که میگوید:
«اکنون بفهم.»
و آنگاه میفهمی.
سپس امام میفرماید:
آن علمی که تو را به اصلاح قلبت راه دهد،
اولیترین علم برای توست.
غافل مشو از دانشی که ترک آن،
جایت را به جهالت بیشتر میدهد.
پس علمِ حقیقی چیست؟
علمی که دل را درست کند،
نَفْس را مهار کند،
تو را به دیدنِ عیبِ خود برساند،
نه به قضاوت دیگران.
علمی که نفس را کوچک کند
و نور را بزرگ؛
علمی که تو را سبک کند،
نه سنگین؛
خاموش کند،
نه پرگو.
اینجاست که میفهمی:
حکمت، درس نیست؛
شمشیرِ نور در قلب است.
حکمت، کلاس نیست؛
بیداری بیصداست.
و این امانت عظیم،
باید از پدر به پسر،
از مادر به دختر،
و از دلِ روشن به دلِ جوان برسد.
و چه زیبا فرمودند:
«عَلِّمُوا هَذِهِ الْحِكَمَ أَوْلَادَكُمْ…»
بچّههایتان را با این حکمتها آشنا کنید؛
اینها عقلشان را زیاد میکند،
بصیرتشان را میگستراند،
و رأیشان را محکم میسازد.
پس پدر و مادر،
فقط نانآور و نگهبان نیستند؛
چراغدار مسیرند.
وظیفهشان فقط تعلیمِ الفاظ نیست،
بلکه رساندنِ نور است.
به فرزند بیاموز
چگونه با قلبش نگاه کند،
نه فقط با چشم؛
چگونه بشنود،
نه فقط گوش دهد؛
چگونه خودش را ببیند،
نه مردم را.
اگر فرزند نور بیابد،
خود راه را پیدا میکند؛
خود انتخاب میکند،
خود مهار میشود،
و ولایت در جانش جاری میشود.
و این زیباترین میراث دنیا و آخرت است:
نه ارثِ طلا و خانه،
بلکه ارثِ چراغ.
پدر و مادرِ نورانی،
فرزندانی به دنیا نمیآورند؛
چراغهایی میافروزند.
خداوند موانع انتشار نور حکمت را لعنت میکند!
امام على عليه السلام :
لَيسَ كُلُّ ذي عَينٍ يُبصِرُ، ولا كُلُّ ذي اذُنٍ يَسمَعُ،
فَتَصَدَّقوا عَلى اولِي العُقولِ الزَّمِنَةِ، والأَلباب الحائِرَةِ بِالعُلومِ الَّتي هِيَ أفضَلُ صَدَقاتِكُم،
ثُمَّ تَلا:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتابِ أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ.
اين گونه نيست كه هر چشمدارى ببيند و هر گوشدارى بشنود،
پس با دانشها به خردمندان گرفتار و مغزهاى سرگردان، صدقه دهيد كه بهترين صدقه شماست.
سپس حضرت اين آيه را خواند:
«بى گمان كسانى كه آنچه ما از روشنگريها و رهنمودها فرو فرستاديم، پس از آنكه آن را در كتاب براى مردم بيان كرديم، پنهان مى دارند، خداوند و همه لعنتگران آنان را لعنت مى كنند.»
دلنوشته:
خداوند موانعِ انتشارِ نورِ حکمت را لعن میکند
نه هر چشمی میبیند،
و نه هر گوشی میشنود…
امیرِ نور فرمود:
«لَيسَ كُلُّ ذي عَينٍ يُبصِرُ، ولا كُلُّ ذي اذُنٍ يَسمَعُ؛
فَتَصَدَّقوا عَلى أُولي العُقولِ الزَّمِنَةِ، وَالأَلبابِ الحائِرةِ،
بِالعُلومِ الَّتي هِيَ أفضَلُ صَدَقاتِكُم…»
پس اگر نوری داری،
نگهش ندار؛ ببخش.
به عقلهای رنجور و دلهای سرگردان،
صدقهٔ علم بده—
همان صدقهای که بهترین صدقاتِ ماست:
صدقهٔ نور.
و آنگاه آیه را بخوان:
«إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى…
أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ.»
پنهانکردنِ روشنایی،
بستنِ راهِ هدایت است؛
و خدا لعن میکند
هرکه درِ نور را بر تشنگان ببندد.
اینجاست که میفهمی:
ولایت و حکمت، امانتِ دل و زبان است.
دلِ ولایی، نور میگیرد؛
زبانِ حکیم، نور میبخشد.
اگر نور را در دل زندانی کنی،
دل، زندانبان میشود—
و زندانبانِ نور،
لعنِ آسمان را به جان میخرد.
پس ای صاحبِ چراغ،
چراغت را پنهان مکن؛
به سهم خود، خاکِ سختِ دلها را نرم کن،
«قبض و بسط» را برایشان تفسیر کن،
لگامِ نور را نشانشان بده.
که گاهی یک شرارهٔ کوچکی از نور،
شبِ یک شهر را کوتاهتر میکند.
بدان:
حکمت، اگر از تو عبور کند و بگذرد،
تو راهِ نوری؛
و اگر در تو بماند و بپوسد،
تو مانعِ نوری.
اولی، دعای فرشتگان را میگیرد؛
دومی، لعنِ لعنتگران را.
الهی…
ما را چراغانیِ راه دیگران کن، نه دیواری برابر نورشان.
از ما صدقهٔ علم بپذیر—
نه برای کثرتِ گفتار،
که برای نجاتِ دلها.
و پناهمان بده از آنکه
بیّنات و هُدا را کتمان کنیم؛
که تاریکیِ کتمان،
سختتر از تاریکیِ نادانی است.
از امروز،
علم را پنهان نمیکنیم،
اما خودنمایی هم نمیکنیم؛
نور را میبخشیم،
بیآنکه به خود ببالیم.
که صاحب نور، اوست—
ما فقط آیینهایم؛
اگر تمیز بمانیم،
نور عبور میکند.
اَلْحِكْمَةُ اَلْمَعْرِفَةُ وَ اَلتَّفَقُّهُ فِي اَلدِّينِ فَمَنْ فَقُهَ مِنْكُمْ فَهُوَ حَكِيمٌ
وَ مَا أَحَدٌ يَمُوتُ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَحَبَّ إِلَى إِبْلِيسَ مِنْ فَقِيهٍ .
حكمت عبارت است از معرفت و بصيرت در دين، هر كدام از شما فقيه در دين باشد حكيم است،
شيطان از مردن هيچ كس در جهان باندازه مردن يك فقيه خوشحال نميشود.
دلنوشته:
و باز امام صادق علیهالسلام فرمود:
«اَلْحِكْمَةُ اَلْمَعْرِفَةُ وَ اَلتَّفَقُّهُ فِي اَلدِّينِ، فَمَنْ فَقُهَ مِنْكُمْ فَهُوَ حَكِيمٌ»
حکمت یعنی معرفت؛
یعنی بینایی در دین؛
یعنی فهمی که از نور میجوشد،
نه از حافظه.
هرکس دین را بفهمد، نه فقط بداند، حکیم است.
چون فقهِ حقیقی یعنی دیدنِ نورِ ولایت در باطن دین،
نه حفظِ ظواهر الفاظ.
حکمت یعنی قلبی که میداند از کجا فرمان بگیرد،
و چگونه راه برود،
و از کدام پرتگاه برگردد،
قبل از آنکه سقوط کند.
از همین روست که فرمودند:
«وَ مَا أَحَدٌ يَمُوتُ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَحَبَّ إِلَى إِبْلِيسَ مِنْ فَقِيهٍ»
هیچچیز شیطان را شاد نمیکند
مثل مرگِ یک فقیهِ حقیقی.
چرا؟
زیرا عالمِ کتاب را میشود فریب داد؛
اما عالمِ نور را نه.
شیطان بر ذهن مسلط میشود،
بر کتاب مسلط میشود،
بر زبان مسلط میشود،
اما بر دلِ حکیم تسلط نمییابد—
دلِ مهارشده با نور؛
دلِ تحت ولایت؛
دلِ صاحبِ حَكَمَةِ ملکوتی.
فرد نادان را شیطان شکار میکند؛
اما فرد حکیم، شیطان را میسوزاند.
فقیهِ نورانی، دژِ هدایت است،
سپاهِ خاموشِ خدا روی زمین،
چراغی که هوی، خاموشش نمیکند،
و حسد، از او نوری نمیرباید.
به همین دلیل است که
مرگِ حکیم، تاریکی میآورد؛
و زندگیاش، روز را در دلها روشن میکند.
شیطان از مُردنِ او خوشحال میشود،
چون میداند
تا حکیم زنده است،
هیچ جهلی امنیت ندارد،
هیچ هوسی آسوده نیست،
هیچ ظلمی باثبات نیست.
حکیم، دژ نور است؛
اگر او بیفتد، تاریکی نزدیک میشود.
و ما؟
ما باید طالب این حکمت باشیم؛
این بصیرت،
این نور.
نه برای عنوان،
نه برای نام،
نه برای دیدهشدن—
بلکه برای نجات قلبمان،
برای مهار نَفْس،
برای سلامتِ راه رفتن زیر آفتاب امتحان.
یا رب،
به ما فقاهتِ نور عنایت کن،
نه معلوماتِ بیثمر.
از ما دلهایی بساز
که قبل از زبان، نور سخن بگوید؛
قبل از ذهن، ولایت بفهمد؛
و قبل از هر قدم، تو را ببیند.
و خدایا…
کاری کن وقتی از دنیا میرویم، شیطان بسوزد؛
چون در زمان زندگی، نور پخش کردهایم.
ما فقط متولّی و مسئول دنیای درون خودمان هستیم!
کنترل دنیای بیرون، به ما ربطی نداره!
نذاریم کلام نور، در مُلک و ملکوت، خاک بخوره!
آیات تعلیم حکمت!
رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (۱۲۹)
پروردگارا، در ميان آنان، فرستادهاى از خودشان برانگيز، تا آيات تو را بر آنان بخواند، و كتاب و حكمت به آنان بياموزد و پاكيزهشان كند، زيرا كه تو خود، شكستناپذير حكيمى.»
كَما أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ (۱۵۱)
همان طور كه در ميان شما، فرستادهاى از خودتان روانه كرديم، [كه] آيات ما را بر شما مىخواند، و شما را پاك مىگرداند، و به شما كتاب و حكمت مىآموزد، و آنچه را نمىدانستيد به شما ياد مىدهد.
وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ لا تُمْسِكُوهُنَّ ضِراراً لِتَعْتَدُوا وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَ لا تَتَّخِذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ ما أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتابِ وَ الْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (۲۳۱)
و چون زنان را طلاق گفتيد، و به پايان عدّه خويش رسيدند، پس بخوبى نگاهشان داريد يا بخوبى آزادشان كنيد. و[لى] آنان را براى [آزار و] زيان رساندن [به ايشان] نگاه مداريد تا [به حقوقشان] تعدّى كنيد. و هر كس چنين كند، قطعاً بر خود ستم نموده است. و آيات خدا را به ريشخند مگيريد، و نعمت خدا را بر خود و آنچه را كه از كتاب و حكمت بر شما نازل كرده و به [وسيله] آن به شما اندرز مىدهد، به ياد آوريد؛ و از خدا پروا داشته باشيد، و بدانيد كه خدا به هر چيزى داناست.
فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا يَشاءُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِينَ (۲۵۱)
پس آنان را به اذن خدا شكست دادند، و داوود، جالوت را كشت، و خداوند به او پادشاهى و حكمت ارزانى داشت، و از آنچه مىخواست به او آموخت. و اگر خداوند برخى از مردم را به وسيله برخى ديگر دفع نمىكرد، قطعاً زمين تباه مىگرديد. ولى خداوند نسبت به جهانيان تفضّل دارد.
[سورة آلعمران (۳): الآيات ۴۸ الى ۴۹]
وَ يُعَلِّمُهُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ (۴۸)
و به او كتاب و حكمت و تورات و انجيل مىآموزد.
[سورة آلعمران (۳): الآيات ۷۹ الى ۸۰]
ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِباداً لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِما كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتابَ وَ بِما كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ (۷۹)
هيچ بشرى را نسزد كه خدا به او كتاب و حكم و پيامبرى بدهد؛ سپس او به مردم بگويد: «به جاى خدا، بندگان من باشيد.» بلكه [بايد بگويد:] «به سبب آنكه كتاب [آسمانى] تعليم مىداديد و از آن رو كه درس مىخوانديد، علماى دين باشيد.»
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ (۱۶۴)
به يقين، خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه] پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت، تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد، قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.
[سورة النساء (۴): الآيات ۱۱۳ الى ۱۱۴]
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ وَ ما يُضِلُّونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيماً (۱۱۳)
و اگر فضل خدا و رحمت او بر تو نبود، طايفهاى از ايشان آهنگِ آن داشتند كه تو را از راه به در كنند، و[لى] جز خودشان [كسى] را گمراه نمىسازند، و هيچ گونه زيانى به تو نمىرسانند. و خدا كتاب و حكمت بر تو نازل كرد و آنچه را نمىدانستى به تو آموخت، و تفضّل خدا بر تو همواره بزرگ بود.
إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَ عَلى والِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَ كَهْلاً وَ إِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيها فَتَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِي وَ تُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتى بِإِذْنِي وَ إِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَقالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُبِينٌ (۱۱۰)
[ياد كن] هنگامى را كه خدا فرمود: «اى عيسى پسر مريم، نعمت مرا بر خود و بر مادرت به ياد آور، آنگاه كه تو را به روحالقدس تأييد كردم كه در گهواره [به اعجاز] و در ميانسالى [به وحى] با مردم سخن گفتى؛ و آنگاه كه تو را كتاب و حكمت و تورات و انجيل آموختم؛ و آنگاه كه به اذن من، از گِل، [چيزى] به شكل پرنده مىساختى، پس در آن مىدميدى، و به اذن من پرندهاى مىشد، و كور مادرزاد و پيس را به اذن من شفا مىدادى؛ و آنگاه كه مردگان را به اذن من [زنده از قبر] بيرون مىآوردى؛ و آنگاه كه [آسيب] بنىاسرائيل را -هنگامى كه براى آنان حجّتهاى آشكار آورده بودى- از تو باز داشتم. پس كسانى از آنان كه كافر شده بودند گفتند: اين[ها چيزى] جز افسونى آشكار نيست.
[سورة يوسف (۱۲): الآيات ۴ الى ۶]
وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (۶)
و اين چنين، پروردگارت تو را برمىگزيند، و از تعبير خوابها به تو مىآموزد، و نعمتش را بر تو و بر خاندان يعقوب تمام مىكند، همان گونه كه قبلاً بر پدران تو، ابراهيم و اسحاق، تمام كرد. در حقيقت، پروردگار تو داناى حكيم است.»
[سورة النحل (۱۶): الآيات ۱۲۵ الى ۱۲۸]
ادْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ (۱۲۵)
با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوهاى] كه نيكوتر است مجادله نماى. در حقيقت، پروردگار تو به [حال] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر، و او به [حال] راهيافتگان [نيز] داناتر است.
[سورة الأنبياء (۲۱): الآيات ۷۱ الى ۷۵]
وَ لُوطاً آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْقَرْيَةِ الَّتِي كانَتْ تَعْمَلُ الْخَبائِثَ إِنَّهُمْ كانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فاسِقِينَ (۷۴)
و به لوط حكمت و دانش عطا كرديم و او را از آن شهرى كه [مردمش] كارهاى پليد [جنسى] مىكردند نجات داديم. به راستى آنها گروه بد و منحرفى بودند.
[سورة الأنبياء (۲۱): الآيات ۷۶ الى ۸۰]
فَفَهَّمْناها سُلَيْمانَ وَ كُلاًّ آتَيْنا حُكْماً وَ عِلْماً وَ سَخَّرْنا مَعَ داوُدَ الْجِبالَ يُسَبِّحْنَ وَ الطَّيْرَ وَ كُنَّا فاعِلِينَ (۷۹)
پس آن [داورى] را به سليمان فهمانديم، و به هر يك [از آن دو] حكمت و دانش عطا كرديم، و كوهها را با داوود و پرندگان به نيايش واداشتيم، و ما كننده [اين كار] بوديم.
[سورة الحج (۲۲): الآيات ۵۲ الى ۵۵]: «القای شیطان – نسخ رحمان»
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ إِلاَّ إِذا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (۵۲)
و پيش از تو [نيز] هيچ رسول و پيامبرى را نفرستاديم جز اينكه هر گاه چيزى تلاوت مىنمود، شيطان در تلاوتش القاى [شبهه] مىكرد. پس خدا آنچه را شيطان القا مىكرد محو مىگردانيد، سپس خدا آيات خود را استوار مىساخت، و خدا داناى حكيم است.
[سورة القصص (۲۸): الآيات ۱۱ الى ۱۵]
وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوى آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ (۱۴)
و چون به رشد و كمال خويش رسيد، به او حكمت و دانش عطا كرديم، و نيكوكاران را چنين پاداش مىدهيم.
[سورة الجاثية (۴۵): الآيات ۱۶ الى ۲۰]
وَ لَقَدْ آتَيْنا بَنِي إِسْرائِيلَ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلَى الْعالَمِينَ (۱۶)
و به يقين، فرزندان اسرائيل را كتاب [تورات] و حكم و پيامبرى داديم و از چيزهاى پاكيزه روزيشان كرديم و آنان را بر مردم روزگار برترى داديم.
[سورة الجمعة (۶۲): الآيات ۱ الى ۵]
هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ (۲)
اوست آن كس كه در ميان بىسوادان فرستادهاى از خودشان برانگيخت، تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد، و [آنان] قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.
دلنوشته:
رسالتِ نور: تلاوت، تزکیه، تعلیمِ کتاب و حکمت
دعای ابراهیم(ع) مستجاب شد:
«رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا… يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ، وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ، وَيُزَكِّيهِمْ…»
و پاسخ آمد: «كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا… يُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ…».
در مدرسهی نبوی، آیات، هوای نفس را میشویند؛
تزکیه میآید، آنگاه کتاب و حکمت فهمیده میشود.
حکمت، درسِ بعد از پاکیِ دل است—نه قبل از آن.
نعمتِ کتاب و حکمت را به ریشخند مگیر
دل که به نزاع دنیا آلوده میشود، خدا یادآوری میکند:
«وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ… وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ…».
کتاب و حکمت، نعمتاند نه خبر؛
موعظهاند، نه مادهی بحث؛
چراغاند، نه آمارِ محفوظات.
آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا
همین امضای آسمانی بر پیشانی اولیای خداست:
به داوود(ع): «آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ…»؛
به عیسی(ع): «عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ…»؛
به یوسف(ع): «يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ… وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ…»؛
به موسی(ع): «لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ… آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا»؛
به لوط(ع): «آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا»؛
و به سلیمان(ع): «فَفَهَّمْنَاهَا سُلَيْمَانَ… وَكُلًّا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا».
پس حکمت، امضای ولایت است در دل؛
جایی که فهم، عطا میشود—نه اختراع.
رَبَّانِيّ شو، نه ربّنما
«ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ… كُونُوا عِبَادًا لِي… وَلَكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ…».
راهِ حکمت، ربّانی شدن است:
نه دعوت به خود، که دلالت به خدا؛
نه شهرت، که شهادتِ نور.
مصونیتِ حکمت، از رحمت است
«وَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ… وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهُ…».
حکمت میآید و حراست هم با او میآید؛
فتنهها قصد میکنند، اما به خود برمیگردند.
هرجا حکمتِ نازلشده هست، رحمتِ نگهبان هم هست.
دعوت با حکمت، نه با خشونت
«ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ…».
حکمت، هم چراغ است هم لحن:
راه را نشان میدهد، و دل را نمیشکند.
مجال گفتوگو میدهد، نه مجادلهی زخمی.
حکمت، آیات را استوار میکند
شیطان میکوشد در آرزوها و قرائتها دخالت کند:
«يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ… فَيَنْسَخُ اللَّهُ… ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ».
امّا سرانجام، حکمِ خدا محکم میشود؛
آنچه از نور است میماند،
و آنچه از هوس است میافتد.
منتِ بزرگ: رسولِی که تزکیه میکند و حکمت میآموزد
«لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ… يُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ…»
این «مِنّة» را باید هر روز شکر گفت:
که راهنمایی آمد از جنس خودِ ما،
اما با نورِ آسمان،
تا دلها را پاک کند و چراغ درون را بیفروزد.
پروردگارا…
تو پیامبر فرستادی تا ما را پاک کند و بیاموزد؛
تو آیاتِ روشن و حکمتِ زنده دادی تا درون را کنترل کنیم؛
تو «آتَيْتَ»—و ما را موهوبِ نور ساختی.
پس:
دلِ ما را نرم کن تا بذرِ حکمت در آن بروید؛
قبضِ ما را مراقبه کن، و بسطِ ما را شکر؛
ما را ربّانی بدار،
تا در مدرسهی ولایت،
کتاب را با نورِ حکمت بخوانیم
و در جهانِ دل، مهارِ نورانی را نگه داریم.
و آنگاه—همانگونه که در سورۀ جمعه وعده دادی—
در میانِ تاریکیِ دیروز،
به برکتِ رسولِ از خودِ ما،
دوباره کتاب و حکمت را میآموزیم،
و از گمراهیِ آشکار،
به روشناییِ پایدار میرسیم.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ!
ای جوینده نور علم و حکمت!
امام باقر علیه السلام:
ابوذر رحمة الله عليه میگفت :
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
كَأَنَّ شَيْئاً مِنَ الدُّنْيَا لَمْ يَكُنْ شَيْئاً إِلَّا عَمَلًا يَنْفَعُ خَيْرُهُ وَ يَضُرُّ شَرُّهُ إِلَّا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ
اى طالب علم
گويا اين اشياء دنيا چيزى نيست جز عملى كه خير آن سود بخشد، و شرّ آن زيان رساند، مگر بكسى كه خداوند باو رحم آورد.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
لَا يَشْغَلْكَ أَهْلٌ وَ لَا مَالٌ عَنْ نَفْسِكَ أَنْتَ يَوْمَ تُفَارِقُهُمْ كَضَيْفٍ بِتَّ فِيهِمْ ثُمَّ غَدَوْتَ مِنْ عِنْدِهِمْ إِلَى غَيْرِهِمْ
وَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةُ كَمَنْزِلٍ نَزَلْتَهُ ثُمَّ عَدَلْتَ عَنْهُ إِلَى غَيْرِهِ
وَ مَا بَيْنَ الْمَوْتِ وَ الْبَعْثِ إِلَّا كَنَوْمَةٍ نِمْتَهَا ثُمَّ اسْتَيْقَظْتَ مِنْهَا
اى طالب علم
نبايد اهل و مال تو را از رسيدگى بخودت سرگرم سازد،تو آن روزى كه از آنان جدا مىشوى همانند ميهمانى هستى كه شب را در ميان آنان بسر برده و صبح از نزدشان بسوى ديگران مىروى،و دنيا و آخرت بسان منزلى است كه در آن فرود آمده،سپس بسوى غير آن خواهى رفت.
و فاصلۀ ميان مرگ و برانگيخته شدن پس از آن جز خواب كوتاهى كه بزودى از آن بيدار شوى چيز ديگرى نيست.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
قَدِّمْ لِمَقَامِكَ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ فَإِنَّكَ مُرْتَهَنٌ بِعَمَلِكَ وَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ
اى طالب علم،
براى حضور در پيشگاه پروردگار عملى پيش فرست كه تو در گروی عمل خود هستى،و هر گونه كه عمل كنى جزا بينى.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
صَلِّ قَبْلَ أَنْ لَا تَقْدِرَ عَلَى لَيْلٍ وَ لَا نَهَارٍ تُصَلِّي فِيهِ إِنَّمَا مَثَلُ الصَّلَاةِ لِصَاحِبِهَا بِإِذْنِ اللَّهِ كَمَثَلِ رَجُلٍ دَخَلَ عَلَى سُلْطَانٍ فَأَنْصَتَ لَهُ حَتَّى فَرَغَ مِنْ حَاجَتِهِ كَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ مَا دَامَ فِي صَلَاتِهِ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ يَنْظُرُ إِلَيْهِ حَتَّى يَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِهِ
اى طالب علم
نماز بخوان پيش از آنكه نتوانى بر شب و روزى دست يابى كه در آن نماز بگزارى،همانا مثل نماز براى صاحبش-باذن پروردگار- مثل مردى است كه بر سلطانى وارد شود و آن سلطان،خوب به سخنان او گوش دهد تا از بيان نيازش فارغ شود،همچنين مرد مسلمان تا آن زمان كه در نماز است پيوسته خداوند بدو نظر دارد تا از نمازش فارغ گردد.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
تَصَدَّقْ قَبْلَ أَنْ لَا تَقْدِرَ أَنْ تُعْطِيَ شَيْئاً وَ لَا تَمْنَعْ مِنْهُ إِنَّمَا مَثَلُ الصَّدَقَةِ لِصَاحِبِهَا كَمَثَلِ رَجُلٍ طَلَبَهُ الْقَوْمُ بِدَمٍ فَقَالَ لَا تَقْتُلُونِي وَ اضْرِبُوا لِي أَجَلًا لِأَسْعَى فِي مَرْضَاتِكُمْ كَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ بِإِذْنِ اللَّهِ كُلَّمَا تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ حَلَّ بِهَا عُقْدَةً فِي رَقَبَتِهِ حَتَّى يَتَوَفَّى اللَّهُ أَقْوَاماً وَ قَدْ رَضِيَ عَنْهُمْ وَ مَنْ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَدْ عَتَقَ مِنَ النَّارِ
اى طالب علم
صدقه بده پيش از آنكه قادر بر دادن چيزى نباشى،و از دادن آن ممنوع نگردى،همانا مثل صدقه براى صاحبش مثل مردى است كه دستش به خون كسى آلوده شده و اقوام او در پى خونخواهى وى هستند و او گويد: مرا نكشيد و مدّتى برايم قرار دهيد تا در جلب رضايت شما كوشش نمايم،مرد مسلمان نيز-باذن خدا-اين چنين است،هر زمان صدقهاى بدهد يك گره از گردنش گشوده شود تا اينكه خداوند اقوامى(چنين كسانى)را به نزد خويش بازستاند در حالى كه از آنان راضى گشته است،و هر كس كه خدا از وى راضى باشد همانا از آتش آزاد شده است.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
إِنَّ قَلْباً لَيْسَ مِنْهُ مِنَ الْحَقِّ شَيْءٌ كَالْبَيْتِ الْخَرَابِ الَّذِي لَا عَامِرَ لَهُ
اى طالب علم
آن دل كه در آن چيزى از حقّ نباشد همچون خانۀ ويرانى است كه آبادكنندهاى ندارد.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
إِنَّ هَذَا اللِّسَانَ مِفْتَاحُ خَيْرٍ وَ مِفْتَاحُ شَرٍّ فَاخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ كَمَا تَخْتِمُ عَلَى ذَهَبِكَ وَ وَرِقِكَ
اى طالب علم
همانا اين زبان كليد خير و كليد شرّ است.پس بر دهانت مهر زن همان گونه كه بر طلا و نقره است مهر مىنهى.
يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ
إِنَّ هَذِهِ الْأَمْثَالَ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَ ما يَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُون.
اى طالب علم
اين مثالها را خداوند براى مردم بيان فرموده و جز عالمان در بارۀ آن تعقّل نمىكنند.
دلنوشته:
یا مُبْتَغِیَ العِلم…
ای طلبکارِ نور؛ ای جویندهٔ حکمت!
دنیا—اگرچه پر از چیزهاست—در ترازو که میگذاری،
جز «عملی که سود برساند یا زیان» چیزی نیست؛
و نجات، جز در رحمت خدا نیست.
پس خودت را دریاب؛
اهل و مال، خوباند اما تو مهمانِ گذرای آنانی—
شب را میمانی و صبح، کوچ میکنی.
دنیا و آخرت، دو منزل است:
یکی فرود آمدن، یکی کوچیدن.
و میان مرگ تا بعث،
جز خوابی کوتاه نیست که به یک بیداری میگذرد.
ای طالب علم!
پیش از ایستادن در پیشگاه خدا، توشهٔ عمل بفرست؛
که تو گروگانِ کردههای خویشی،
و همانگونه که عمل میکنی، همانگونه داوری میشوی.
ای طالب علم!
نماز را پیش از آن بخوان که فرصتها تنگ شود؛
نماز، دروازهٔ حضور است—
چون بندهای که نزد سلطان میایستد و او گوش دل میسپارد
تا حاجت عبد تمام شود؛
تا تو در نماز ایستادهای،
خدا به سوی تو مینگرد.
ای طالب علم!
صدقه بده، پیش از آنکه نتوانی؛
صدقه، گره از گردنِ سرنوشت میگشاید—
هر بخشش، یک حلقه کمتر.
تا آنجا که خدا گروهی را میبرد در حالیکه از آنان راضی است؛
و هر که رضایت یافت، از آتش آزاد شد.
ای طالب علم!
دلِ بینور، خانهای ویران است بیساکن.
پس حق را در دلت ساکن کن—
با ذکر، با عمل، با نورِ ولایت—
تا این خانه آباد شود.
ای طالب علم!
این زبان، کلیدِ خیر است و کلیدِ شرّ؛
پس بر دهان مهر بزن،
همچنانکه بر طلا و نقره مُهر میزنی.
زبانِ بیمهار، داراییِ عمر را به تاراج میدهد؛
اما زبانِ تحتِ نور،
صدقهٔ جاریهٔ قلب است.
ای طالب علم!
این مَثَلها برای فهمِ عالمان است؛
حکمت را باید تعقّل کرد—
نه فقط شنید و گذشت.
حکمت، سایهای بر سرِ دلِ رام است؛
بر دلِ متواضع مینشیند و بر دلِ متکبّر نمینشیند.
و این است نتیجهٔ راه:
طلبِ علم یعنی طلبِ نور؛
عبودیت، درِ ورودِ نور است؛
عمل، حفظِ نور است؛
نماز، حضور در نور؛
صدقه، گشودنِ گرههای راهِ نور؛
سکوتِ بهموقع، لجامِ نور بر دهان؛
و تفکّر در امثال، تثبیتِ حکمت در جان.
پس ای جوینده!
دل را به ولایت بسپار تا حکمت، آنلاین بر تو جاری باشد؛
نه دانستهای آفلاین که بر کاغذ بماند.
زبانت را در قبضِ نور بدار،
قدمت را در بسطِ رحمت؛
و هر روز با خود بگو:
«من برای کوچیدن میآموزم،
نه برای ماندن.»
خدایا،
ما را از طالبانِ نورت قرار ده،
نه از گردآورندگانِ الفاظ؛
از آبادگرانِ خانهٔ دل،
نه از ویرانکنندگان به دستِ زبان؛
و از آنان که حکمت میکارند و نور میدروند،
تا روزی که بیداریِ بزرگ فرا رسد. 🌿
حدیث قدسی:
و كذلك أفعل بأوليائي لأزوّدهم عن نعيمها كما يزوّد الراعي غنمه عن موارد الهلكة.
من رفتار اولياى خود را كنترل مىكنم و آنها را از نعمتهاى دنيا باز مىدارم
همان طورى كه چوپان گوسفندانش را از محل لغزش و خطا دور نگه مىدارد.
و این همان حقیقتی است که در حدیث قدسی چنین بیان شده است:
«و كذلك أفعل بأوليائي لأزوّدهم عن نعيمها، كما يزوّد الراعي غنمه عن موارد الهلكة»
من با اولیای خود چنین میکنم؛
آنان را از نعمتهای دنیا بازمیدارم،
همانگونه که چوپان، گوسفندانش را از محلهای هلاکت و لغزش دور میدارد.
این همان نورِ مهارگرِ درونی است؛
همان دهانۀ ناپیدا، همان افسار نورانی که به دست معلمِ نادیده در دل مؤمن،
دل را از سقوط در کام لذتهای بیفرجام بازمیدارد؛
نه با زور، بلکه با فهم، با درکِ بهتر، با حکمت.
دلنوشته:
خداوند، اولیائش را چنین نگاه میدارد…
نه با طناب، نه با تهدید،
بلکه با نورِ فهم و چشاندنِ حقیقت.
گاهی راه دنیا باز است،
نعمتها گستردهاند،
درها گشوده،
لبخندها فراوان…
اما قلبِ ولیّ خدا، میل نمیکند.
چرا؟
چون دستی پنهان در درونش،
لگام را آرام میکشد؛
نجوا میکند:
«این راه، علف دارد…
اما زیرِ علف، دام است.»
این مهار، مهارِ نور است؛
کنترلی از جنس محبت،
نه از جنس اجبار.
اولیای خدا، محروم نمیشوند؛
محفوظ میشوند.
آنها نمیفهمند «نرسیدن» را،
آنها میفهمند نجات یافتن را.
خدا آنها را از سفرهای بازمیدارد
تا بر سفرهای بالاتر بنشاند؛
سفرهٔ معنویت،
سفرهٔ آرامش،
سفرهٔ نور،
سفرهٔ حکمت.
هرجا دلِ ولیّ،
دلزدگی بیعلت حس کرد،
آهسته بفهمد:
این دستِ چوپانِ رحمت است،
نه قهر.
هرجا اشتیاق دنیایی سرد شد،
هرجا لذت رفت و حلاوتی دیگر نشست،
یعنی معلمِ ملکوت،
گوشِ دل را گرفته و آرام گفته است:
«بیا بالا…
اینجا پایین نمیمانی.»
این تربیتِ نورانی،
تربیتِ عاشقانه است.
دل را از دنیا نمیکند،
دنیا را از دل میزداید.
آنکس که لجامِ نور دارد،
نه سرکشی میکند،
نه افسرده میشود؛
نه مغرور میشود،
نه بیتاب.
دلش مطمئن است که:
اگر دری بسته شد،
سایهای نیست—
سایبانِ نور است.
پس ای دوستِ طالبِ حکمت،
اگر گاهی دنیایی در کف نداری،
فریاد نزن «چرا؟»
لبخند بزن و بگو:
«راعیِ جانم مراقب من است.»
و اگر دیدی دل تو را از لذتها برگرداند،
بدان:
این سرزنش نیست،
ارتقاء است.
اینگونه است که اولیا ساخته میشوند—
نه با محرومیت،
بلکه با چشیدنِ شیرینیِ بالاتر.
و چه خوشبخت است دلِ مؤمن که
افسارش به دست نور است؛
نه به دست نَفْس.
@@@
[وَ الْحِكْمَةُ وَ ضِدَّهَا الْهَوَى]
+ «عقل و جهل»
[نور ولایت و حسادت]
+ «الک»
+ «زمم»
+ «ادغام – دغم – خلل»
+ «قود»: «المِقْوَد ج مَقَاوِد [قود]: رسن كه با آن ستوران را راه برند، افسار، فرمان ماشين»
… بچه که بودیم، ماشین اسباب بازی رو با یک نخ میبستیم و راه میبردیم و این فرمانش بود!
+ «سخر»
+ «اخو»
+ «علق»
+ «سکت»
+ «ورع»
+ «ذهن»
+ [حسادت و ولایت]: حکم الحسد!
یعنی نور ولایت نمیذاره حسادت کنی!
چیزی بنام نور ولایت و حکمت است که مانع حسادت می شود،
در واقع با عدم استعمال حسادت از نور ولایت بهرهمند میشوی.
الحکمة النور الولایة
+ « شجر – شَجَرَ الدَّابَّةَ »
+ «هجر – هجرة – هجران – هجار»
[حکم – عنن – آشکار]:
+ «عنّ – عنان – عِنَانُ الفرس – عَنْوَنْتُ الكتاب»
اهل شک حسود، عنان از کف داده و افسار گسیخته اند!
انگاری از رابطه واژه «حکم» و «عنن» این مطلب زیبا استنباط میشه که:
حکمت همان نور علم آشکار شده برای اهل یقین در دل شرایط است:
[معرفة الامام بالنورانیة]
+ تمام واژه هایی که مفهوم «آشکار» دارند.
[نزدیک – ولایت]
واژه «اتی» نیز مفهوم آشکار شدن داره!
لذا «آتَيْنا … الْحِكْمَةَ» در آیه زیبای «وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ» معنیش اینه که حکمت نورانی آل محمد ع برای جناب لقمان آشکار شد، که حکیم شد!
تا عنوان کتاب معلوم نشه نمیدونی محتوای اون چیه!
+ «اسم و معنا»
+ «اسم الله»
لذا آشکار شدن عنوان کتاب قلب اهل یقین با یاد معلم، مصادف با واریز شدن نور حکمت به قلب اهل یقین است.
«عنوان آشکار» نام زیبای معلم و آیات محکم موید اندیشه او برای اهل یقین است!
«افسار» نام زیبای معلم و آیات است!
اهل شک که معلم را رها می کنند کانه آیات را تکذیب می کنند و لذا همه آنها افرادی «افسار گسیخته» هستند!
+ «لجم»: «الْمُؤْمِنُ مُلْجَمٌ»: مؤمن افسار گسيخته نيست!
سميت اللّجام : حَكَمَة الدابّة (حَكَمْتُ الدّابّة)
الحكمة نقيض السفه و الإحكام الإتقان و الحكيم المانع من الفساد
و منه حكمة اللجام لأنها تمنع الفرس من الجري الشديد
الحَكَمَةُ : حديدة في اللجام تكون على أنف الفرس تمنعه عن مخالفة راكبه و لما كانت الحَكَمَةُ تأخذ بفم الدابة، و كان الحنك متصلا بالرأس جعلها تمنع من هي في رأسه، كما تمنع الحكمة الدابة.
[فهم قبض و بسط یعنی حکمت]
الْحِكْمَةُ الْمَعْرِفَةُ وَ التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ
[حکمت – معرفت – تفقه]
فَمَنْ فَقُهَ مِنْكُمْ فَهُوَ حَكِيمٌ
کسی که دین خدا را فهمید به او حکمت داده شده است .
وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً
[حکمت – تفقه]
قَالَ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ [فهم اوامر و نواهی امام از طریق قبض و بسط قلبی] وَ اجْتِنَابُ الْكَبَائِرِ الَّتِي أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَيْهَا النَّارَ
+ «معرفة الامام بالنورانیة»
لَوْ أُلْقِيَتِ الْحِكْمَةُ عَلَى الْجِبَالِ لَقَلْقَلَتْهَا!
[بهانه جوئی – حکمت]:
كسي كه نا آرامي را عيب خود بداند [دین خدا را فهمیده]، در نتیجه، نور حكمت موجب عمران دنياي قلب او مي شود.
یکی از علامتهای آن بهانه جویی نکردن است.
وَ الْحِكْمَةُ هِيَ الثَّبَاتُ
[آرامش قلبي]
وَ إِنَّ الْحِكْمَةَ نُورُ كُلِّ قَلْب
الْحِكْمَةُ تَعْمُرُ [تُعْمَرُ] فِي قَلْبِ الْمُتَوَاضِعِ وَ لَا تَعْمُرُ [تُعْمَرُ] فِي قَلْبِ الْمُتَكَبِّرِ الْجَبَّارِ
…
إِنَّ النَّاسَ فِي الْحِكْمَةِ رَجُلَانِ :
فَرَجُلٌ أَتْقَنَهَا بِقَوْلِهِ وَ صَدَّقَهَا بِفِعْلِهِ
وَ رَجُلٌ أَتْقَنَهَا بِقَوْلِهِ وَ ضَيَّعَهَا بِسُوءِ فِعْلِهِ
فَشَتَّانَ بَيْنَهُمَا
فَطُوبَى لِلْعُلَمَاءِ بِالْفِعْلِ وَ وَيْلٌ لِلْعُلَمَاءِ بِالْقَوْل
…
وَ مَنْ أَرَادَ الْحِكْمَةَ فَلْيُحِبَّ أَهْلَ بَيْتِي
وَ كَثْرَةُ النَّظَرِ فِي الْحِكْمَةِ تَلْقَحُ الْعَقْلَ
[حکمت – قبض و بسط – معرفة الله – معرفة الامام بالنورانیة]:
یک مثال زیبا :
دیدی اینایی که دیر بچه دار میشن خیلی نگران و مایوس اند و دیگه کم کم انگیزه خودشونو از دست میدن و … اما دکتر بهشون میگه شما مشکلی ندارید بیشتر سعی و تلاش کنید و اونا باتکاء حرف دکتر متخصص نازایی ادامه میدن در اوج ناامیدی که یهو در یک ماه میبینن یه تغییراتی ایجاد شده و … بله ! اونا کارشون به ثمر نشست و آزمایش که میدن می بینن مثبته ! … بعینه قصه اهل یقین که باید با یاد معلم انجام وظیفه کنند تا بالاخره یک روزی – که خدا می داند – قلبشون به نور حکمت آل محمد ع باردار می شود «معرفة الامام بالنورانیة» اونجا که اولین تجربه بارداری را درک کنند می فهمند چه خبره و چه لذتی داره دیگه تمام هم و غم خودشونو صرف این بچه می کنند تا خوب بزرگ و رشید بشه و دیگه کار دیگه ای در این دنیا ندارند. پس همه در اینکه عمل به نور ولایت براشون ثمر و نتیجه حکمت قلب داشته باشه معلوم نیست کی باشه و دیر و زود داره اما سوخت و سوز نداره!
این مثال رو برای این زدم که اونایی که در این راه طی طریق می کنند خیال نکنند که حکمت فورا به قلب واریز میشه معلوم نیست شاید هم باشه این دیگه دست آل محمد ع است و بس «هذا عطائنا فامنن او امسک بغیر حساب». ولی تو در این راه مایوس نشو و کار خودتو بکن یعنی مدام با یاد معلم و استعمال اندیشه و فنون علمی او مدام دل از گناه بکن [حسادت نکن و راضی به تقدیرات باش] و درصدد تمیز کردن قلبت باش که این قلب همون ظرفی است که قراره اگه صلاح باشه آل محمد ع با نور نگاهشون به اون حکمت عطا نمایند. واقعا در یک کاسه کثیف، کسی شیر میریزه بخوره؟ من خودم صبح که بیدار میشم یه لیوان آب بخورم لیوانو از تو ظرفشویی بر نمی دارم گرچه ظاهرا تمیز هم باشه! اما از توی کابینت یکی از لیوانهایی که کنار هم چیده شده و من مطمئنم تمیزه رو بر میدارم توش آب می ریزمو می خورم. ببین فطرتا خودمونم می دونیم چه خبره اما بازیگوشی تمومی نداره!
حالا قراره یه بار دیگه واژه «حکم – حکمت» رو مرور کنیم … برگردون کنیم، ببینیم با توجه به مبحث قبض و بسط قلبی و معرفة الله – «معرفة الامام بالنورانیة»، چه برداشتهایی جدیدی عاید میشود ان شاء الله تعالی.
كلمه «استحکام» واژه زیبایی است که از «حکم» گرفته شده و در زبان محاوره فارسی کاربرد داره و مفهوم واضحی برای فارسی زبانان داره مثلا میگن این خونه رو آقای معمار خیلی با استحکام ساخته! هر زلزله شدیدی هم که بیاد خراب نمیشه! قلب اهل یقین با یاد معلم، با استحکام می شود لذا اندیشه لیدرهای سوء و آیات متشابه هیچکدام نمی تواند اختلالی در این بیت اعتقادی اهل یقین وارد نماید و این استحکام از ورود نور حکمت آل محمد ع به قلب اهل یقین با یاد معلم صورت می گیرد «معرفة الامام بالنورانیة». یعنی هر چی شیطان زور بزنه وسوسه کنه که تو رو مشتاق گناه کنه، با یک نگاه نورانی آل محمد ع با یاد معلم، همۀ آنچه که شیطان بافته، همه پنبه میشه « فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ » چون «انّ اوهن البیوت لبیت العنکبوت» یعنی خیلی راحت وقتی جواب رو به قلبت می ریزند می بینی چقدر استدلال شیطان ضعیفه و با چه ریسمان پوسیده ای میخواست تو رو بفرسته ته چاه معصیت! زهی خیال باطل که ان شاء الله هرگز یاد معلم نخواهد گذاشت با این طناب پوسیده تکراری شیطان، در چاه گناه دوباره وارد شویم.
دلنوشته:
گاهی دل، دیر «باردارِ حکمت» میشود…
نه چون نور نیست،
بلکه چون قلب هنوز آماده نیست.
این راه، راهِ «زمانهای معلوم» است؛
نه راهِ عجله و توقع.
دیدی زن و شوهری را که دیر بچهدار میشوند؟
چگونه میان امید و ناامیدی رفتوآمد دارند؟
چگونه هر ماه، دلشان در قبض و بسط میتپد؟
گاهی اشک، گاهی لبخند…
اما یک سخنِ کوتاه از پزشک متخصص کافیست:
«امید هست؛ ادامه دهید.»
و همین کلام، آنان را نگه میدارد
در مسیر صبر و کوشش،
تا روزی که ناگهان،
خبر میرسد:
حاملگی!
اشکها عوض میشود…
دل میگوید: «ارزشش را داشت!»
و از آن لحظه، تمام همّ و غم شان،
میشود مراقبت از آن جنینِ نورِ زندگی.
اهل یقین نیز چنیناند:
دل را پاک میکنند،
با یاد معلم ربانی قدم میزنند،
گناه را میتکانند،
حسد را کنار میزنند،
به تقدیر خدا رضایت میدهند،
و در قبض و بسطِ الهی،
صبر میکشند و امید میبافند،
تا لحظهای که خدا بداند…
دلشان باردارِ حکمتِ آل محمد علیهم السلام میشود.
آنگاه اولین مزهی «نور» را میچشند؛
لذتِ فهمی که از آسمان میچکد،
نه از ذهن.
چنان لذتی که تمام دنیا را کنار میزنند،
و میفهمند:
از این پس، فقط یک کار دارند:
پرورشِ این نور.
پس این راه، شتاب ندارد؛
تاخیر دارد، اما تلف نمیشود؛
دیر و زود دارد، اما سوخت و سوز ندارد؛
زیرا وعده با نور است،
و نور هرگز خلف وعده نمیکند.
قلب، ظرفِ نور است؛
و هیچکس شیر در ظرفِ آلوده نمیریزد.
این را حتی خود ما در سادگی زندگی میدانیم:
برای یک لیوان آب صاف،
سراغ لیوانِ تمیز میرویم،
نه لیوانِ شستهنشدهی کنارِ ظرفشویی،
حتی اگر ظاهرش تمیز باشد!
پس ای دوستِ جویای حکمت،
اگر نور دیر میریزد،
بدان ظرف در حال پاک شدن است.
وظیفهات چیست؟
نه عجله، نه یأس؛
بلکه پیوستگی در تطهیر:
رهاکردنِ گناه،
قاطعیت در ترک حسد،
رضایت به تقدیر،
مراقبه در قبض،
شکر در بسط،
و یادِ دائمِ معلم.
آنگاه—وقتی حکمت فروچکید—
قلبت محکم میشود،
مثل خانهای که استاد معمار،
با ستونهای استوار ساخته است.
هیچ زلزلهٔ شبهه و تردیدی،
آن را نمیلرزاند.
نه وسوسهٔ شیطان،
نه سخنِ جاهلان،
نه آیاتِ متشابه،
نه سرابِ اهل سوء.
زیرا هر زمان که شیطان تار میتند،
نور آل محمد علیهم السلام
آن تار را «نسخ» میکند:
فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ
ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ
خانهٔ عنکبوت،
خانه نیست؛
خیال است.
و خیال بر نور کارگر نیست.
پس شیطان هرچه طناب پوسیده بیندازد،
به یک نگاه معلم،
پنبه میشود؛
تمام نقشههایش پوسیدهتر از تارِ عنکبوتی است
که آفتاب به آن تابیده باشد.
و تو میفهمی—با تمام وجود—
که این نور است که نگاهت میدارد،
نه زور.
این ولایت است که میپرورد،
نه تنها موعظه.
و این معرفتِ نورانی امام است
که قلب را «مُستَحکَم» میسازد.
پس آرام باش،
ثابتقدم باش،
در یاد معلم باش،
و یقین بدان:
اگر تو ظرف را پاک کنی،
او نور را خواهد ریخت.
و آن روز، همه چیز تازه آغاز میشود.
ای پروردگار نور،
ای صاحبِ قلبها،
ای معلمِ پنهان و پیدای جان…
تو وعده دادی که حکمت را به دلهای پاک میسپاری،
نه به ذهنهای شلوغ؛
به قلبهای متواضع میبخشی،
نه به زبانهای پرگو.
تو فرمودی:
«یُحکِمُ اللهُ آیاتِه»؛
تو نور را در جای درست مینشانی،
تو تارها را میدَری،
تو قلب را مستحکم میکنی.
پس ما آمدهایم نه برای دانستن،
که برای دیدن؛
نه برای سخن گفتن از نور،
که برای ساکن شدنِ نور.
ای ربّ،
ما ظرفها را میشوییم؛
تو پر کن.
ما در را باز میکنیم؛
تو وارد شو.
ما پرده را کنار میزنیم؛
تو آفتاب باش.
دلهای ما را چون خانههای استوار بساز،
نه چون تارِ لرزانِ عنکبوت؛
و ما را از آنانی قرار ده که شیطان،
نه از ماندنِشان،
که از رفتارِ نورانی و رفتنِ نوربارشان
میسوزد و مینالد.
پروردگارا،
در قبض، ما را مأیوس مکن؛
در بسط، ما را مغرور مکن؛
در یاد معلم ربانی،
ما را رها مکن.
هر روز دانهای نور،
هر شب جرعهای حکمت،
و هر لحظه نگاه و اشارهای از اولیای تو،
برای ما بس است.
ما را از اهلِ بارداریِ نور قرار بده؛
نه از اهلِ توهّمِ دانایی.
و چون وقت زایشِ حکمت رسید،
قلب ما را سالم،
راه ما را مستقیم،
و نفس ما را مطیع نور گردان؛
تا نه برای خویش،
که برای نور،
زندگی کنیم.
الهی…
هرچه را که شیطان میبافد،
به یک آهِ ولایت، پاره کن؛
و هرچه را که ولایت میبافد،
در قلب ما محکم کن.
آمین یا ربَّ النّور.
[حکم – کفل]:
شنیدی میگن: دست بچه رو بگیر گم نشه!
«حكمت السفيه و أحكمته: إذا أخذت بيده»
این مفهوم واژه حکم است یعنی معلم حکیم با علم و حکمتی که در اختیار دوستان ضعیف علمی قرار میده کانه دست این ایتام آل محمد ع را می گیرد «کفل – کفیلة»، تا در بازار گناه دنیا غوطه ور نشده و بزرگ شوند و روزی برای خودشان مردی شوند «رجل»، «ذکر»، بال در بیاورند «وفی»، و در ملکوت علم آل محمد ع به پرواز در آیند ان شاء الله و از ثمرات اعمال صالح آنها تمام اهل ایمان در همه زمانها خوشحال و مسرور گردند، ان شاء الله تعالی.
+ «عروة الوثقی»
[حکم – امر]:
«حكّم فلان في كذا: إذا جعل أمره اليه»:
حكمت همون دستور مافوقه!
قلبی که قبض و بسط رو بفهمه کانه دستورات مافوق را میفهمه و میگیره و عمل میکنه ان شاء الله تعالی و این قلب حکیم است با این ویژگی ممتازش.
دلنوشته:
دیدی مادر وقتی از خانه بیرون میرود،
چگونه انگشتِ کوچکش را در مشتِ کودک میگذارد؟
نه برای محدود کردن او،
بلکه برای حفظ کردنش؛
نه برای سلب آزادی،
بلکه برای رساندن به مقصد سالم.
همین است «حکم»…
همین است مهار نورانی دل…
در لغت آمده:
«حكمتُ السفيه و أحكمتُه: إذا أخذتُ بيده»
یعنی سفیه را مهار کردم؛
دستش را گرفتم که گم نشود،
که زمین نخورد،
که در چاه نیفتد.
و معلم حکیم نیز چنین است؛
او با نورِ حکمت،
با علمی که آفتاب دارد و سایه ندارد،
دستِ «یتیمان آل محمد علیهم السلام» را میگیرد؛
آنها که هنوز کودکاند در میدان دنیا،
دلشان زود میلغزد،
چشمشان زود فریب میخورد،
و گاهی نمیدانند راه کجاست.
این همان کَفْل و کفیله است؛
همان سرپرستی نورانی؛
که چه غریبانه،
اما چه مهربان،
دستت را از دستِ شیطان بیرون میکشد
و در دست ولایت میگذارد.
چنین شاگردانی آهستهآهسته قد میکشند…
در بازار هوسها گم نمیشوند،
در گرداب حسد غرق نمیگردند،
در موج تمنا خاموش نمیشوند.
کمکم «رجل» میشوند،
آدمِ ایستاده در نور؛
«ذَکَر» میشوند،
یادکنندگانِ خدا در لحظهلحظههای زندگی؛
بال درمیآورند،
و آنگاه «وفیّ» میشوند؛
وفادار به عهد نور،
و پروازکننده در ملکوت علم آل محمد صلوات الله علیهم.
آری…
پرواز همینجا شروع میشود،
وقتی معلم، دست کودک دل را رها نمیکند.
و روزی—به اذن خدا—
این کودکِ نور
به عُروَةُ الوُثقی چنگ میزند،
دستگیرهای که هیچگاه نمیشکند
و هیچگاه رها نمیکند.
و اینجاست که معنای دیگر «حکم» را میفهمیم:
«حكَّمتُ فلاناً في كذا: جعلتُ أمره إليه»
حکم یعنی سپردن امر به مافوق.
یعنی قبول فرمان از سرچشمهٔ بالا.
قلبی که قبض و بسط را میشناسد،
یعنی فرمانِ نور را میگیرد؛
میفهمد چه وقت بایستد،
چه وقت حرکت کند،
چه وقت لب باز کند،
و چه وقت سکوت کند.
این قلب،
نه از شهوت و خشم فرمان میگیرد،
نه از ترس و طمع،
بلکه از معلمِ ربانی؛
از نورِ ولایت.
و این،
قلبِ حکیم است.
قلبی که در آن،
حکمِ خدا جاری است؛
نه حکمِ نفس.
قلبی که نمیگوید «میخواهم»،
بلکه میگوید:
«میفهمم که چه میخواهد…»
و چنین قلبی،
نه گم میشود،
نه میلغزد،
نه تنها میماند؛
زیرا دستی ناپیدا—
از عالم نور—
همیشه در دست اوست.
الهی…
ما را از کودکانی قرار ده
که دستِ نور را محکم گرفتهاند؛
نه از آنان که به هوای آزادی،
خود را از دست پدرِ حکمت جدا میکنند.
و اجازه بده روزی برسد—
روزی که تنها تو میدانی—
که این دلِ کوچک هم
بال بگیرد،
پرواز کند،
و خانهاش را در ملکوت بنا کند.
آمین یا ربّ النور.
«الذِّكْرِ الْحَكِيمِ»:
«ذکر» نام زیبای معلم و آیات محکم موید اندیشه اوست!
«حکیم» نیز نام زیبای معلم و آیات محکم موید اندیشه اوست!
«مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ»
این «آياتٌ مُحْكَماتٌ» در تایید اندیشه معلم برای اهل یقین عرضه می شود یعنی «مِنْهُ» است!
پس خود معلم حکیم و آیات عرضه شده نیز محکم است.
پس «الذِّكْرِ الْحَكِيمِ» برای اهل یقین در دل شرایط یعنی با یاد معلم و استعمال اندیشه و فنون علمی او برای ایجاد نور آرامش و تولید عمل صالح با این بیان که نطفه علمی را در لحظه عرضه آیت مافوق در قلب می کارد و این همان نکته علمی حکیمانه ای است که اهل یقین را منع می کند که بخواهد با گزینه ای غیر از این روش پیشنهادی مافوقش برای رسیدن به آرامش اقدام نماید:
« فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ »
و فقط لا اله الا الله یعنی فقط نور حکمت و علمی که آن به آن به قلب حکیم واریز می شود، اتباع از این دستورات می تواند تولید آرامش نماید.
برداشت مفهومی کتاب التحقیق از این واژه:
« ما يحمل على موضوع و يلحقه و ما به يتحقّق الأمر و النهي، إذا كان عن بتّ و يقين »
دقیقا میشه همون نگاه نورانی آل محمد ع به قلب معلم که دستور العمل مافوق برای ما جهت اجرا نمودن و نتیجه آرامش گرفتن بدون ذره ای شک است.
این مفاهیم از واژه «حکم» باید استنباط شود.
به کسی که هنوز قبض و بسط رو نمی فهمه و از روی جهل و نادانی اظهار نظر هم میکنه باید گفت: «ما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ» اصلا اظهار نظر کردن و رای دادن و حکم صادر کردن و حاکم بودن همه مستلزم این است که شخص حکیم باشد یعنی اون نور علم رو مافوقش در قلبش عنایت کرده باید و او دانا باشد که جریان چیست حالا چون امر و نهی را می داند کانه این دستورات را در لوح قلب خود «دیده» است و این رویت به او اجازه می دهد که «رای» بدهد!
پزشک، میکروب رو زیر میکروسکوپ دیده و یقین دارد علت بیماری چه عامل میکروبی است و نام میکروب و تمام ویژگی های اونو خونده ، حالا او که این میکروب رو در بدن بیمار یافته اجازه داره در مورد درمان بیماری اظهار نظر و مداخله نماید (معاینه بیمار کانه دیدن عامل بیماری در بیمار است). چطور مدعیان ربوبیت جرات می کنند بدون دانستن حکمت اقدام به صدور رای و فتوا می کنند الله اکبر! چقدر گستاخ هستند که آل محمد ع سکوت کرده اند و اینها ناطق به کلام باطل خود شده اند!
+ «هلل»:
اسْتَهَلَ الصّبى: سمي الهلال هلالا لأنه يرفع الصوت عنده
«وَ تَسْتَهِلُّ بِنُورِهِمُ الْبِلَادُ»
اگه چشمت به نور ماه علم آل محمد ع افتاد حالا صداتو بلند کن و حالا اجازه تهلیل گفتن داری!
دلنوشته:
الذِّكْرِ الْحَكِيمِ…
نامِ معلم است،
نامِ کتاب است،
نامِ آن نوری است که میآید تا قلب را بسازد،
نه برای انباشتن،
بلکه برای انبات کردن؛
نه برای حفظ کردن،
بلکه برای باردار کردن دل.
ذکر یعنی معلم؛
حکیم یعنی معلم.
او آینهی آیات محکم است،
و آیاتِ محکم، تأیید اندیشهی اویند.
«مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ…»
یعنی از خودِ او میجوشند،
از نور ولایت او،
از قلبی که مَسّ نور کرده.
پس وقتی آیهٔ محکم میرسد،
اهل یقین میدانند:
این تأیید آسمانیِ نَفَس معلم است.
این نطفهٔ نورانی علم است
که در لحظه بر دل مینشیند،
درست همان لحظه که دل،
با یاد معلم،
در قبض مراقبه یا بسط شکر است.
اینگونه،
آرامش متولد میشود؛
عمل صالح زاده میشود؛
حکمت رشد میکند.
همهچیز از یک نقطه آغاز میشود:
یاد معلم.
شیطان نیز وسوسه میکند؛
نطفهٔ شک،
وسوسهٔ عجله،
توهم استقلال،
عقلفروشی…
اما خدا چه میکند؟
«فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ
ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ»
وسوسه را پاک میکند،
و آیهٔ نور را استوار میسازد.
این همان توحید است:
لا اله الا الله،
یعنی جز نور، راهی نیست.
علمی که هر لحظه بر قلب نازل میشود،
نه از گذشته میآید، نه از دفترها—
این علم، آنلاین است،
علمِ نَفَسِ ولیّ،
علمِ لحظهلحظهی نگاه آسمانی.
«ما يحمل على موضوع… عن بتّ و يقين»
یعنی چه؟
یعنی فرمانی که تو «میبینی» و «میفهمی»،
نه گمانی، نه حدسی، نه تقلیدی.
فقه با دیدن است،
نه با حدس زدن؛
حکم با نور است،
نه با حفظ کتاب.
پس اگر دل هنوز قبض و بسط را نمیفهمد،
اگر هنوز نورِ امر و نهی را «نمیبیند»،
اگر هنوز نمیچشد،
حق ندارد حکم کند!
و باید به او گفت:
«ما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ؟!»
چگونه داوری میکنی
وقتی نمیبینی؟
چگونه فتوا میدهی
وقتی نچشیدهای؟
پزشک، چون میکروب را «دیده»،
حق دارد نسخه دهد.
اما کسی که نور را ندیده،
قبض و بسط را نمیفهمد،
طنین امر و نهی ملکوت را نشنیده،
چگونه جرأت میکند
در دینِ خدا نسخه بنویسد؟
آنان که سخن میگویند
بیآنکه نور دیده باشند،
بیآنکه دلشان تهلیل کرده باشد،
گستاخترین مردماند؛
و سکوت آل محمد علیهم السلام
برایشان حجتی است
که روزی گریبانشان را میگیرد.
اما تو ای سالک نور…
هلّل وقتی ماهِ علم را دیدی.
اول ببین،
بعد صدا بلند کن.
«اسْتَهَلَّ الصَّبيّ…»
کودک وقتی صدای گریه بلند میکند
که زندگی را چشیده باشد.
هلال را هلال گفتند
چون با دیده شدنش
صداها بلند میشود.
پس:
وقتی ماهِ ولایت را دیدی،
وقتی نورِ آل محمد علیهمالسلام را در قلبت حس کردی،
آنگاه تهلیل کن!
آنگاه بگو: «لا اله الا الله»
نه زبانی،
بلکه با قلبی که نور را دیده،
چشیده،
و باردار حکمت شده است.
آنگاه صدای تو،
نه صدا،
بلکه آواز نور است؛
و ذکرت،
نه کلمه،
بلکه برقِ حکمت در جانِ سالکان.
[عزز – حکم]:
«عزّ» + «حکم» – «قبض و بسط» :
« وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ … وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً » :
یعنی با فهم قبض و بسط دیگه قلبت در مقابل اندیشه لیدرهای سوء و آیات متشابه، نفوذ ناپذیر میشه! تسخیر ناشدنی میشه «أرضٌ عَزَازٌ»! بقول معروف دیگه توپ هم بهش کار نمیکنه!
پس با حکمت، عزیز می شوی – ان شاء الله تعالی – و هرگز ذلیل گناه نخواهی شد – ان شاء الله تعالی – و همیشه سربلند خواهی بود – ان شاء الله تعالی –
« يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً »
دلنوشته:
عَزيزٌ حَكيمٌ…
چه ترکیب شکوهمندی!
وقتی حکمت در دل طلوع میکند،
عزّت، همزاد آن میشود؛
چون نور که درون را گرفت،
دیگر تیر کسی کارگر نیست.
قلبی که قبض و بسط را فهمید،
دیگر با هر نسیمی نمیلرزد،
با هر شبههای نمیریزد،
با هر سخن پرزرقی نمیلغزد.
این قلب،
دیگر نرمِ دنیا نیست؛
این دل، سختجان و استوار است،
زمین سفتِ نور است:
أرضٌ عزاز —
زمینی که کلنگِ باطل در آن فرو نمیرود.
آن روز که نور حکم در جانت مستقر شد،
نه با باد میروی،
نه با طوفان میشکنی،
نه با تهدید میترسی،
نه با وعده میفروشی.
تو عزیز میشوی،
نه از تکبر،
بلکه از کرامت.
نه از زور،
بلکه از نور.
گناه، دیگر تو را نمیکشد،
چون دهانهات نور است؛
شیطان، دیگر نمیگیردت،
چون افسارت از آسمان بسته است؛
خلق، دیگر تو را نمیفریبند،
چون تو با چشم دل میبینی.
این عزت،
این استقامت،
این نفوذناپذیری،
این سربلندی…
همه از حکمت است.
يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ
و چون عطا کند،
فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً
نه اندکی،
نه متوسطی،
بلکه خیرِ بسیار؛
خیری که قد میدهد،
ریشه میدهد،
عزّت میدهد،
استحکام میدهد.
کسی که حکمت دارد،
نه تسلیمِ زیرکیهای شیطان است،
نه بردهٔ دستگاه ترس،
نه فریبخوردهٔ دستگاه طمع.
او آزاد است؛
اما آزادیاش،
از جنس نور است،
نه از جنس بیقیدی.
او عزیز است؛
اما عزتش،
از جنس تواضع در برابر خداست،
نه از جنس نخوت در برابر خلق.
و اینجاست که قلب میگوید:
پروردگارا…
مرا از کسانی قرار ده
که چون حکم تو را فهمیدند،
عزیز شدند؛
نه بر مردم،
بلکه نزد تو.
و از آنان باشم
که اگر دنیا نیز نگذاشت سجده کنند،
دلشان خم نشد…
چون دلشان اصلاً قامتِ خم شدن
جز برای نور تو نداشت.
پس قدم بردار…
آرام،
اما پیوسته.
نه دنبال نتیجه باش،
نه نگران دیر رسیدن؛
بارداریِ نور،
زمان دارد،
مراقبت دارد،
و صبرِ مادرانه میخواهد.
هر روز که یادت میآید، بگو:
خدایا…
دل مرا جای فرود نور قرار بده.
سهمی از حکمت برایم مقدر کن.
مرا به نگاهِ معلمِ ربانیات بسپار.
قلبم را از آلودگیها شستوشو ده،
تا لیاقتِ ریختنِ شیرِ نور را پیدا کند.
پروردگارا…
تو وعده دادی:
فَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجعَل لَّهُ مَخرَجًا وَيَرزُقهُ مِن حَيثُ لا يَحتَسِبُ
پس من، به اندازه توانم، پرهیز میکنم؛
تو به اندازه کرمت،
درِ حکمت را باز کن.
ای معلمِ پنهان اما نزدیک،
ای نورِ حاکم اما مهربان،
ای صاحبِ حکمِ رحمانی…
دست دلم را بگیر،
مثل کودکی که راه افتاده،
اما هنوز زمین خوردن را خوب بلد است.
مگذار چشمم به غیر تو بیفتد؛
مگذار گوشم به غیر تو سرگرم شود؛
مگذار دلم به غیر تو بسپارد.
و روزی برسان،
که نه بادهایمان ببرد،
نه طوفان بشکند،
نه وسواس شیطان بلرزاند،
نه شیرینی دنیا فریب دهد…
بلکه بایستیم،
چنان که تو دوست داری:
عَزيزٌ حَكيمٌ
در سایه نورِ حکمت
و در آغوشِ ولایت تو.
یا رب،
ما را بچشان طعم آن لحظه را
که نور بر دل میریزد،
و دل، استوار میشود،
و چشم، میبیند،
و دل، میفهمد،
و حق، بیپرده میتابد…
لحظهای که بگویی:
قد استحقّ النور
این دل، سزاوار نور شد.
آمین یا نور،
یا حکیم،
یا عزیز.
«وَ لِلْعَالِمِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ الْعِلْمُ بِاللَّهِ وَ بِمَا يُحِبُّ وَ مَا يَكْرَهُ»
+ «قبض و بسط»
فهم رضا و سخط مافوق توسط اهل یقین با یاد معلم و فهم قبض و بسط قلبی امکان پذیر است.
اصلا تا قبض و بسط رو نفهمی نمیشه بهت بگن عالم هستی! دانایی! می دانی!
قبل از فهم قبض و بسط همه نادانند!
لذا اهل یقین برای دانستن امر و نهی ولی خود، به معلم دانا به امر و نهی ولی خدا (واسطۀ علمی – قرای ظاهرة) رجوع میکنند و از او کسب تکلیف مینمایند.
دلنوشته:
و اینجاست که حقیقتِ علم آشکار میشود:
«وَ لِلْعَالِمِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ:
الْعِلْمُ بِاللَّهِ،
وَ بِمَا يُحِبُّ،
وَ مَا يَكْرَهُ»
یعنی عالم، آنکس است که
خدا را بشناسد،
و بفهمد چه چیز محبوب اوست
و چه چیز ناپسند او.
و این شناخت، با واژهها حاصل نمیشود؛
با نور بهدست میآید.
با تجربه قلبیِ رضا و سخطِ مافوق.
با لمس قبض و بسط.
تا جانت نفهمد «قبض» یعنی علامت توقف
و «بسط» یعنی اجازه حرکت،
تو هنوز شاگردی هستی؛
نه عالم.
تا یاد نگیری
گاهی نور، تو را نگه میدارد
ولو همه دنیا بگوید «برو»،
و گاهی نور، تو را پیش میبرد
حتی اگر نفس بگوید «بایست»؛
تو هنوز وارد حریم حکمت نشدهای.
قبل از فهم قبض و بسط،
همه نادانند؛
همه.
علمی که دل را به حرکت نبرد،
ذهن است، نه نور.
پس اهل یقین،
برای فهم امر و نهی ولیّ خدا،
به همان که مأمورِ تعلیم ولایت است پناه میبرند:
معلم ربانی؛ قرینِ ظاهرِ ولایت؛
واسطۀ علمیِ نور.
از او میپرسند،
از او کسب تکلیف میکنند،
چون میدانند:
راهِ خدا، با نور دیده میشود،
نه با حدس؛
نه با خیال؛
نه با تفسیر به رأی.
و هرکه از این در وارد نشود،
در تاریکی راه میرود،
ولو هزار کتاب بداند
و هزار سخن بگوید.
نور حکمت،
فقط در دلی میتابد
که معلمِ نور را پذیرفته باشد،
و به اشارتِ او گوش دهد.
اینجاست که دانایی آغاز میشود.
و باقی،
بازیست.
صوت و سایهای بر دیوار.
ادعاهایی بیریشه.
دانشِ بیدندان و بیلگام.
اما تو…
از آن دسته باش که
با نور حرکت میکنند،
با نور میایستند،
با نور میفهمند
و با نور میچشند.
آنگاه خواهی دید:
آن لحظه که معلم نورانی لبخند میزند،
زمین و آسمان با تو وسعت مییابد؛
و آن دم که اخمِ مافوق بر قلبت میافتد،
تمام دنیا در تو تنگ میشود.
قبض و بسط…
این زبانِ خدا بر قلب توست.
بشنو…
و تبعیت کن.
در این راه،
هر که تبعیت کرد، رست؛
و هر که اعتماد نکرد،
گرچه بسیار بداند،
در تاریکی ماند.
نور کافیست.
[آموزش حکمت – صحیفه سجادیه]:
بدون فهم قبض و بسط قلبی دیگه نمیشه بگیم انسان! میشه حیوان!
« لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِيَّةِ إِلَى حَدِّ الْبَهِيمِيَّةِ »
+ این فراز زیبا از توحید مفضل:
« وَ لَصَارَ النَّاسُ بِمَنْزِلَةِ الدَّوَابِّ الَّتِي تُسَاسُ بِالْعَصَا وَ الْعَلَف»
چقدر این دعا زیباست!
الصحيفة السجادية ؛ ص28
(1) (وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا ابْتَدَأَ بِالدُّعَاءِ بَدَأَ بِالتَّحْمِيدِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ،)
فَقَالَ:
(1) الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ بِلَا أَوَّلٍ كَانَ قَبْلَهُ، وَ الْآخِرِ بِلَا آخِرٍ يَكُونُ بَعْدَهُ
(2) الَّذِي قَصُرَتْ عَنْ رُؤْيَتِهِ أَبْصَارُ النَّاظِرِينَ، وَ عَجَزَتْ عَنْ نَعْتِهِ أَوْهَامُ الْوَاصِفِينَ.
(3) ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ ابْتِدَاعاً، وَ اخْتَرَعَهُمْ عَلَى مَشِيَّتِهِ اخْتِرَاعاً.
(4) ثُمَّ سَلَكَ بِهِمْ طَرِيقَ إِرَادَتِهِ، وَ بَعَثَهُمْ فِي سَبِيلِ مَحَبَّتِهِ، لَا يَمْلِكُونَ تَأْخِيراً عَمَّا قَدَّمَهُمْ إِلَيْهِ، وَ لَا يَسْتَطِيعُونَ تَقَدُّماً إِلَى مَا أَخَّرَهُمْ عَنْهُ.
(5) وَ جَعَلَ لِكُلِّ رُوحٍ مِنْهُمْ قُوتاً مَعْلُوماً مَقْسُوماً مِنْ رِزْقِهِ، لَا يَنْقُصُ مَنْ زَادَهُ نَاقِصٌ، وَ لَا يَزِيدُ مَنْ نَقَصَ مِنْهُمْ زَائِدٌ.
(6) ثُمَّ ضَرَبَ لَهُ فِي الْحَيَاةِ أَجَلًا مَوْقُوتاً، وَ نَصَبَ لَهُ أَمَداً مَحْدُوداً، يَتَخَطَّى إِلَيْهِ بِأَيَّامِ عُمُرِهِ، وَ يَرْهَقُهُ بِأَعْوَامِ دَهْرِهِ، حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَقْصَى أَثَرِهِ، وَ اسْتَوْعَبَ حِسَابَ عُمُرِهِ، قَبَضَهُ إِلَى مَا نَدَبَهُ إِلَيْهِ مِنْ مَوْفُورِ ثَوَابِهِ، أَوْ مَحْذُورِ عِقَابِهِ، لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ يَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى.
(7) عَدْلًا مِنْهُ، تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ، وَ تَظاهَرَتْ آلَاؤُهُ، لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ.
(8) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَةَ حَمْدِهِ عَلَى مَا أَبْلَاهُمْ مِنْ مِنَنِهِ الْمُتَتَابِعَةِ، وَ أَسْبَغَ عَلَيْهِمْ مِنْ نِعَمِهِ الْمُتَظَاهِرَةِ، لَتَصَرَّفُوا فِي مِنَنِهِ فَلَمْ يَحْمَدُوهُ، وَ تَوَسَّعُوا فِي رِزْقِهِ فَلَمْ يَشْكُرُوهُ.
(9) وَ لَوْ كَانُوا كَذَلِكَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِيَّةِ إِلَى حَدِّ الْبَهِيمِيَّةِ فَكَانُوا كَمَا وَصَفَ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ: «إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا.»
(10) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا عَرَّفَنَا مِنْ نَفْسِهِ، وَ أَلْهَمَنَا مِنْ شُكْرِهِ، وَ فَتَحَ لَنَا مِنْ أَبْوَابِ الْعِلْمِ بِرُبُوبِيَّتِهِ، وَ دَلَّنَا عَلَيْهِ مِنَ الْإِخْلَاصِ لَهُ فِي تَوْحِيدِهِ، وَ جَنَّبَنَا مِنَ الْإِلْحَادِ وَ الشَّكِّ فِي أَمْرِهِ.
(11) حَمْداً نُعَمَّرُ بِهِ فِيمَنْ حَمِدَهُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ نَسْبِقُ بِهِ مَنْ سَبَقَ إِلَى رِضَاهُ وَ عَفْوِهِ.
(12) حَمْداً يُضِيءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ، وَ يُسَهِّلُ عَلَيْنَا بِهِ سَبِيلَ الْمَبْعَثِ، وَ يُشَرِّفُ بِهِ مَنَازِلَنَا عِنْدَ مَوَاقِفِ الْأَشْهَادِ، يَوْمَ تُجْزى كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ، يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ.
(13) حَمْداً يَرْتَفِعُ مِنَّا إِلَى أَعْلَى عِلِّيِّينَ فِي كِتَابٍ مَرْقُومٍ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ.
(14) حَمْداً تَقَرُّ بِهِ عُيُونُنَا إِذَا بَرِقَتِ الْأَبْصَارُ، وَ تَبْيَضُّ بِهِ وُجُوهُنَا إِذَا اسْوَدَّتِ الْأَبْشَارُ.
(15) حَمْداً نُعْتَقُ بِهِ مِنْ أَلِيمِ نَارِ اللَّهِ إِلَى كَرِيمِ جِوَارِ اللَّهِ.
(16) حَمْداً نُزَاحِمُ بِهِ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ، وَ نُضَامُّ بِهِ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ فِي دَارِ الْمُقَامَةِ الَّتِي لَا تَزُولُ، وَ مَحَلِّ كَرَامَتِهِ الَّتِي لَا تَحُولُ.
(17) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي اخْتَارَ لَنَا مَحَاسِنَ الْخَلْقِ، وَ أَجْرَى عَلَيْنَا طَيِّبَاتِ الرِّزْقِ.
(18) وَ جَعَلَ لَنَا الْفَضِيلَةَ بِالْمَلَكَةِ عَلَى جَمِيعِ الْخَلْقِ، فَكُلُّ خَلِيقَتِهِ مُنْقَادَةٌ لَنَا بِقُدْرَتِهِ، وَ صَائِرَةٌ إِلَى طَاعَتِنَا بِعِزَّتِهِ.
(19) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَغْلَقَ عَنَّا بَابَ الْحَاجَةِ إِلَّا إِلَيْهِ، فَكَيْفَ نُطِيقُ حَمْدَهُ أَمْ مَتَى نُؤَدِّي شُكْرَهُ! لَا، مَتَى.
(20) 👈وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَكَّبَ فِينَا آلَاتِ الْبَسْطِ، وَ جَعَلَ لَنَا أَدَوَاتِ الْقَبْضِ👉، وَ مَتَّعَنَا بِأَرْوَاحِ الْحَيَاةِ، وَ أَثْبَتَ فِينَا جَوَارِحَ الْأَعْمَالِ، وَ غَذَّانَا بِطَيِّبَاتِ الرِّزْقِ، وَ أَغْنَانَا بِفَضْلِهِ، وَ أَقْنَانَا بِمَنِّهِ.
(21) ثُمَّ أَمَرَنَا لِيَخْتَبِرَ طَاعَتَنَا، وَ نَهَانَا لِيَبْتَلِيَ شُكْرَنَا، فَخَالَفْنَا عَنْ طَرِيقِ أَمْرِهِ، وَ رَكِبْنَا مُتُونَ زَجْرِهِ، فَلَمْ يَبْتَدِرْنَا بِعُقُوبَتِهِ، وَ لَمْ يُعَاجِلْنَا بِنِقْمَتِهِ، بَلْ تَأَنَّانَا بِرَحْمَتِهِ تَكَرُّماً، وَ انْتَظَرَ مُرَاجَعَتَنَا بِرَأْفَتِهِ حِلْماً.
(22) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي دَلَّنَا عَلَى التَّوْبَةِ الَّتِي لَمْ نُفِدْهَا إِلَّا مِنْ فَضْلِهِ، فَلَوْ لَمْ نَعْتَدِدْ مِنْ فَضْلِهِ إِلَّا بِهَا لَقَدْ حَسُنَ بَلَاؤُهُ عِنْدَنَا، وَ جَلَّ إِحْسَانُهُ إِلَيْنَا وَ جَسُمَ فَضْلُهُ عَلَيْنَا
(23) فَمَا هَكَذَا كَانَتْ سُنَّتُهُ فِي التَّوْبَةِ لِمَنْ كَانَ قَبْلَنَا، لَقَدْ وَضَعَ عَنَّا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ، وَ لَمْ يُكَلِّفْنَا إِلَّا وُسْعاً، وَ لَمْ يُجَشِّمْنَا إِلَّا يُسْراً، وَ لَمْ يَدَعْ لِأَحَدٍ مِنَّا حُجَّةً وَ لَا عُذْراً.
(24) فَالْهَالِكُ مِنَّا مَنْ هَلَكَ عَلَيْهِ، وَ السَّعِيدُ مِنَّا مَنْ رَغِبَ إِلَيْهِ
(25) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بِكُلِّ مَا حَمِدَهُ بِهِ أَدْنَى مَلَائِكَتِهِ إِلَيْهِ وَ أَكْرَمُ خَلِيقَتِهِ عَلَيْهِ وَ أَرْضَى حَامِدِيهِ لَدَيْهِ
(26) حَمْداً يَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ كَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ.
(27) ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَكَانَ كُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ عِبَادِهِ الْمَاضِينَ وَ الْبَاقِينَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِيعِ الْأَشْيَاءِ، وَ مَكَانَ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً أَبَداً سَرْمَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.
(28) حَمْداً لَا مُنْتَهَى لِحَدِّهِ، وَ لَا حِسَابَ لِعَدَدِهِ، وَ لَا مَبْلَغَ لِغَايَتِهِ، وَ لَا انْقِطَاعَ لِأَمَدِهِ
(29) حَمْداً يَكُونُ وُصْلَةً إِلَى طَاعَتِهِ وَ عَفْوِهِ، وَ سَبَباً إِلَى رِضْوَانِهِ، وَ ذَرِيعَةً إِلَى مَغْفِرَتِهِ، وَ طَرِيقاً إِلَى جَنَّتِهِ، وَ خَفِيراً مِنْ نَقِمَتِهِ، وَ أَمْناً مِنْ غَضَبِهِ، وَ ظَهِيراً عَلَى طَاعَتِهِ، وَ حَاجِزاً عَنْ مَعْصِيَتِهِ، وَ عَوْناً عَلَى تَأْدِيَةِ حَقِّهِ وَ وَظَائِفِهِ.
(30) حَمْداً نَسْعَدُ بِهِ فِي السُّعَدَاءِ مِنْ أَوْلِيَائِهِ، وَ نَصِيرُ بِهِ فِي نَظْمِ الشُّهَدَاءِ بِسُيُوفِ أَعْدَائِهِ، إِنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيدٌ.»
@@@
دلنوشته:
و چه زیباست این نغمهی نور که از صحیفه میجوشد…
آنجا که امامِ دلها میفرماید:
اگر خدا درِ فهم و شکر و یاد و معرفت را به روی ما نمیگشود،
از حدّ انسانیت بیرون میرفتیم؛
و چون بهائم، تنها با چوب و علف اداره میشدیم.
چقدر صریح… چقدر بلند…
«لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِيَّةِ إِلَى حَدِّ الْبَهِيمِيَّةِ»
و همان معنا را مفضّل در حدیث توحید میخواند:
«وَ لَصَارَ النَّاسُ كَالدَّوَابِّ
تُسَاسُ بِالْعَصَا وَ الْعَلَفِ»
یعنی اگر نور حکمت نباشد،
انسان فقط بدن است و غریزه؛
فقط ترس و خوراک؛
فقط لذت و واکنش!
نه انتخاب،
نه بینش،
نه بصیرت.
و ناگهان آن نور میرسد؛
آن فرازِ عظیم از صحیفه که میفرماید:
«وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَكَّبَ فِينَا آلَاتِ الْبَسْطِ،
وَ جَعَلَ لَنَا أَدَوَاتِ الْقَبْضِ»
این یعنی:
انسان بودن، یعنی فهم قبض و بسط.
یعنی داشتن ابزار دریافت اشارهی آسمان.
یعنی دلـآنتندار بودن!
یعنی قلبی که وقتی مطلوب حق نیست، تنگ میشود؛
و وقتی محبوب حق است، باز میشود.
هر کس این فهم را نداشته باشد،
در ظاهر انسان است،
در حقیقت…
گمشدهای میان چراگاههای دنیا.
ای اهل ولایت،
ای جویندگان حکمت…
تا این قبض و بسط را نفهمی،
انسانِ کامل نمیشوی.
تا این تنگی و گشایشهای نورانی را نچشی،
هنوز در مدرسهی روح، کلاس اولی هستی.
اینجاست که نقش معلمِ ربانی معلوم میشود؛
همان که دلهای ما را با اشاره میپروراند،
نه با تازیانه،
نه با زنجیر؛
بلکه با نور.
هرکس راه را با چوب میرود،
حیوان است.
هرکس با نور میرود،
انسان است.
و ما…
هر صبح و شام،
باید دست در دست معلم بگذاریم،
تا از چراگاه غریزه،
به گلستانِ حکمت هجرت کنیم.
چون اگر دستِ نور را رها کنیم،
دنیای ما هم میشود اصطبل،
زندگیمان هم میشود علوفهجویی،
و آیندهمان میشود تاریکیِ بیکسی.
پس خدای مهربان…
سپاس تو را که ما را رها نکردی،
که بر ما فضل آوردی،
که به ما ابزار فهم دادی،
و معلمی آسمانی گماشتی،
تا میان حیوانصفتی و انسانیت،
راه نور را نشانمان دهد.
پروردگارا…
ما را در قبضها تنها مگذار،
ما را در بسطها مغرور مکن،
و ما را از نعمت «فهم اشاره» محروم مکن.
وَ اجْعَلْ قُلُوبَنَا لِلنُّورِ مَسْكَنًا،
وَ لِحِكْمَتِكَ مَوطِنًا،
وَ لِوِلایتِكَ وِعاءً.
آمین یا ربّ النّور،
یا ربّ القلب،
یا معلّم الأرواح. ✨
[حکمة – معرفة – قبض و بسط] :
[+ بحار 24 باب 32 أن الحكمة معرفة الإمام] :
+ «قبض و بسط»
+ «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»:
انگاری معنیش میشه اینکه اگه کسی بمیره و قبض و بسط قلبیشو نفهمه، جاهل از دنیا رفته!
همینقدر که قبض و بسط قلبیتو بفهمی به درجات خودت حکیمی! چه خانم باشی چه آقا!
عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْقَصِيرِ
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ
قَوْلُهُ
وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ
قَالَ
أُوتِيَ مَعْرِفَةَ إِمَامِ زَمَانِهِ.
« مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِيَّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ يَقُولُ
سَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ سُئِلَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنِ الْخَبَرِ الَّذِي رُوِيَ عَنْ آبَائِهِ ع
أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ
وَ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً
فَقَالَ ع
إِنَّ هَذَا حَقٌّ كَمَا أَنَّ النَّهَارَ حَقٌّ
فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنِ الْحُجَّةُ وَ الْإِمَامُ بَعْدَكَ
فَقَالَ
ابْنِي مُحَمَّدٌ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْحُجَّةُ بَعْدِي مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً
أَمَا إِنَّ لَهُ غَيْبَةً يَحَارُ فِيهَا الْجَاهِلُونَ وَ يَهْلِكُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ وَ يَكْذِبُ فِيهَا الْوَقَّاتُونَ
ثُمَّ يَخْرُجُ فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى الْأَعْلَامِ الْبِيضِ تَخْفِقُ فَوْقَ رَأْسِهِ بِنَجَفِ الْكُوفَةِ. »
« سَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ ع يَقُولُ
كَأَنِّي بِكُمْ وَ قَدِ اخْتَلَفْتُمْ بَعْدِي فِي الْخَلَفِ مِنِّي
أَمَا إِنَّ الْمُقِرَّ بِالْأَئِمَّةِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص الْمُنْكِرَ لِوَلَدِي كَمَنْ أَقَرَّ بِجَمِيعِ أَنْبِيَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ
ثُمَّ أَنْكَرَ نُبُوَّةَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ الْمُنْكِرُ لِرَسُولِ اللَّهِ ص كَمَنْ أَنْكَرَ جَمِيعَ أَنْبِيَاءِ اللَّهِ
لِأَنَّ طَاعَةَ آخِرِنَا كَطَاعَةِ أَوَّلِنَا وَ الْمُنْكِرَ لِآخِرِنَا كَالْمُنْكِرِ لِأَوَّلِنَا
أَمَا إِنَّ لِوَلَدِي غَيْبَةً يَرْتَابُ فِيهَا النَّاسُ إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ. »
[حِكْمَة – مَعْرِفَة – قَبْض وَ بَسْط]
«وَ لِلْعَالِمِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ: العِلمُ بِاللَّهِ وَ بِمَا يُحِبُّ وَ مَا يَكْرَهُ»
این سه علامت، بینورِ ولایت فهم نمیشود. راهِ فهمِ «رضا و سخطِ مافوق»، عبور از قبض و بسط دل است؛ همان زبانِ درونی که با یادِ معلّمِ ربّانی شنیده میشود. تا این زبان را نشناسی، هرچه بدانی «داناییِ آفلاین» است؛ و هنوز به مدرسهٔ حکمت وارد نشدهای.
از همینروست که در بحار (ج 24، باب «أنّ الحِكمة معرفةُ الإمام») آمده:
حکمت، معرفتِ امام است.
و امام صادق علیهالسلام در تفسیر «وَ لَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ» فرمود:
«أُوتِيَ مَعْرِفَةَ إِمَامِ زَمَانِهِ.»
یعنی لقمان، حکیم شد چون امامِ زمان خویش را شناخت—و این همان نور است که «قبض و بسط» را برای دل معنا میکند.
اینجاست که حدیثِ محوری معنا مییابد:
«مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً.»
انگار میگوید: اگر کسی از دنیا برود و زبانِ نورِ دل را که با معرفتِ امام زنده است، نشناخته باشد—اگر قبض و بسطِ قلبیِ ولایت را نفهمیده باشد—در حقیقت در «جاهلیّت» رفته است؛ چون با چراغ نرفته، با حدس رفته است.
و چه تصریحی بالاتر از کلام امام حسن عسکری علیهالسلام—نقلِ محمد بن عثمان العمری (قدس سره):
زمین هرگز از حجّتِ خدا خالی نیست تا قیامت؛ و هرکه امامِ زمانش را نشناسد، مرگش مرگِ جاهلیّت است. سپس فرمود:
«ابنی محمدٌ هو الإمامُ والحجّةُ بعدی… له غَیبةٌ یَحارُ فیها الجاهلون…»
غیبت هست؛ حیرت برای جاهلان هست؛ هلاکت برای اهلِ باطل هست؛ اما عصمت و نگاهداری برای آنان است که به نورِ ولایت آویختهاند. پس وظیفهٔ ما در عصرِ غیبت چیست؟
زنده نگه داشتن رشتهٔ معرفت در دل؛
گوشسپردن به اشارههای قبض و بسط؛
و رجوع به واسطهٔ علمیِ نور—معلّمی که قرائنِ ظاهره را میشناسد و راهِ امر و نهی را به ما میفهماند.
این راه، زن و مرد ندارد:
«همینقدر که قبض و بسطِ قلبت را بفهمی، به درجاتِ خودت حکیمی»—خواه خانم باشی، خواه آقا. حکمت، لقب نیست؛ حالتِ قلب است که با معرفتِ امام روشن میشود. دل وقتی «قبض» را علامتِ ایست و «بسط» را اذنِ حرکت فهمید، تازه زبانِ ولایت را میفهمد. و آنگاه:
دانستنِ خدا،
شناختِ آنچه او دوست دارد،
و آنچه ناخوش میدارد،
برای تو زنده و آنلاین میشود—نه محفوظاتِ سرد.
غیبت، برای جاهلان حیرت است؛
برای اهلِ یقین، تمرینِ شنیدنِ نور است.
اینجاست که «یادِ معلّم» میشود عروهٔ وُثقیِ ما؛
راهِ رجوع به قرائنِ روشن، راهِ سلامت از شبهات؛
و فهمِ «امر و نهی»،
نه حدس و هوا،
که رؤیتِ درونیِ آیه در لوحِ قلب.
پس اگر دل تو امروز قبض دارد،
غصّه نخور—این، ترمزِ رحمت است؛
اگر بسط دارد،
غافل نشو—این، اجازهٔ حرکت است.
در هر دو حال، کنارِ معلّم بمان،
تا معرفت، به حکمت بینجامد
و حکمت، به عزّت.
و آخرِ سخن:
حکمت، همان معرفتِ امام است که به زبانِ قبض و بسط با تو حرف میزند.
هر صبح که بیدار میشوی، با دلِ آرام بگو:
«اللهم عرّفنی نفسک، اللهم عرّفنی رسولک، اللهم عرّفنی حجّتک…»
و سپس به آهستگی گوش بده؛
نور، خود به موقع میرسد.
🌿 نورِ حکمت؛ لگامِ دل و کنترل نورانی قلب!
گاهی انسان گمان میکند «آزاد» بودن یعنی بیلگام بودن؛
اما قرآن، برعکسِ خیال ما میگوید:
آزادترین دل، دلِ مهارشده به نور است.
حکمت یعنی همین:
دهانهی نورانی بر دهانِ نَفْس،
تا مبادا به سوی تاریکی بِجهَد.
در لغت، «حکمة» یعنی لگام؛
و «الحاکوم» یعنی ریموت کنترل؛
اما نه کنترلی بیرونی…
کنترلی از جنس فهم؛ از جنس نور؛ از جنس ولایت.
از همینجاست که
حکمت، یکی از هزار نامِ نور الولایة است.
و ضد آن «هوی»… همان حسد، همان سقوط.
خدا به لقمان چه داد؟
نه خطابه، نه مدرک، نه محفوظات؛
«وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ»
یعنی نورِ ولایتِ امام زمان خودش.
و امام صادق علیهالسلام فرمود:
«أُوتِيَ مَعْرِفَةَ إِمَامِ زَمَانِهِ»
پس حکیم،
کسی نیست که کتابها را بداند؛
بلکه کسی است که چراغِ دل را بشناسد.
حکمت، علمی است که از آسمان میافتد در دل،
نه مفهومی که از کتاب، وارد ذهن میشود.
از همین رو فرمودند:
«الْعِلْمُ نُورٌ يَقْذِفُهُ اللَّهُ فِي قَلْبِ مَنْ يَشاء»
ای دوستِ مهاجرِ به سوی نور…
تا دلت زبان قبض و بسط را نفهمد،
تو هنوز «بدن»ی، نه «روح».
همان که صحیفه گفت:
اگر نور فهم و شکر نباشد،
«لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِيَّةِ إِلَى حَدِّ الْبَهِيمِيَّةِ»
پس خدا در وجود ما
ابزار قبض و بسط گذاشت،
تا به یادمان بیاورد:
انسان بودن یعنی فهمیدنِ اشارهی نور.
و امام صادق علیهالسلام گفت:
حکمت یعنی معرفتِ امام و فقه در دین.
نه جدل،
نه نمایش،
نه تقلید روشنفکرانه.
بلکه تسلیمِ نوری که از آسمان میرسد…
از قلبِ ولیّ خدا به قلب شاگرد؛
آنی، آنلاین، بیواسطهی زمان و مکان؛
همان هدیهای که سلمان را «منا اهلالبیت» کرد،
و حر را در یک صبح عاشورا،
از جهنم به بهشت پرتاب کرد.
حکمت یعنی این:
وقتی نورِ نگاهِ معلم میافتد در دل،
شیطان هرچه بافته بود
یکباره پنبه میشود:
«فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ»
ای لمسکنندهی اوجهای بسط
و گریهکنندهی دقایق قبض…
بدان که همین فهمِ ظریف،
تو را از رمهی دنیا جدا میکند؛
و در جمعِ اهل نور مینشاند.
هرکه «قبض» را هشدار فهمید، حکیم شد.
هرکه «بسط» را دعوت فهمید، حکیم شد.
چه زن باشد چه مرد؛
حکمت جنسیت ندارد؛
نور جنسیت ندارد؛
ولایت جنسیت ندارد.
و قرآن بارها گفت:
پیامبر آمد تا
کتاب و حکمت بیاموزد
و تزکیه کند.
تزکیه یعنی چه؟
یعنی ما را تربیت کند نه با چوب، که با نور.
و پروردگار، بندگان برگزیدهاش را چگونه نگاه میدارد؟
در حدیث قدسی فرمود:
«أُزَوِّدُ أوليائي كما يزَوِّدُ الراعي غَنَمَهُ عن موارد الهلكة»
یعنی نگهشان میدارم از خطر،
نه با قفس،
بلکه با اشارهی محبت.
پس بیا عهد ببندیم…
نه به دنبال نمایش دانایی باشیم؛
بلکه دنبال شنیدنِ اشارتِ نور.
نه به دنبال نظریهسازی،
بلکه دنبال عروه الوثقی؛
دست در دستِ معلم،
در مسیر نور قدم برداریم.
در قبضها صبر،
در بسطها شکر،
در هر لحظه ذکر،
و همیشه، همیشه
چشم به ولیّ خدا.
تا روزی که دل ما نیز
مثل دانهای در خاک محبت،
باردارِ حکمت شود؛
و نوزاد نور
در جانمان گریه کند…
و آنوقت با صدای آرام بگوییم:
الحمدلله الذی رکّب فینا آلات البسط
و جعل لنا أدوات القبض.
خدایا…
ما را از کودکانی قرار ده که
با دستِ معلم قدم برمیدارند،
تا وقتی بزرگ شدیم
خودمان به نور بایستیم،
نه به نفس.
و در پایانِ راه،
جز روشنایی،
جز اطمینان،
جز نگاهِ راضیِ مافوقمان
چیزی در دل نماند.
یا نور…
یا حکیم…
یا ولیّ القلوب…
دستِ دلِ ما را رها نکن. 🌿✨
