قَالَ ابْنُ الْمَلِكِ
پسر پادشاه گفت :

أَعْمِدْ لِحَاجَتِي
توجه به حاجت و نياز من بكن و مرا مداوا نما.

قَالَ بِلَوْهَرُ
بلوهر گفت:

إِنَّ الطَّبِيبَ الرَّفِيقَ إِذْ رَأَى الْجَسَدَ قَدْ أَهْلَكَتْهُ الْأَخْلَاطُ الْفَاسِدَةُ
فَأَرَادَ أَنْ يُقَوِّيَهُ وَ يُسْمِنَهُ
طبيب مهربان وقتى ببيند بدن گرفتار اخلاط فاسد شده
و بخواهد آن را تقويت كند و فربه نمايد

لَمْ يُغَذِّهِ بِالطَّعَامِ الَّذِي يَكُونُ مِنْهُ اللَّحْمُ وَ الدَّمُ وَ الْقُوَّةُ
ابتدا غذاهاى مقوى و انرژى‏‌زا باو نمي‌دهد

لِأَنَّهُ يَعْلَمُ أَنَّهُ مَتَى أَدْخَلَ الطَّعَامَ عَلَى الْأَخْلَاطِ الْفَاسِدَةِ
أَضَرَّ بِالْجَسَدِ وَ لَمْ يَنْفَعْهُ وَ لَمْ يُقَوِّهِ
زيرا ميداند كه اين غذاها وقتى با اخلاط فاسد در بدن جمع شد،
موجب زيان ميگردد، سود و تقويتى بوجود نمى‏‌آورد.

وَ لَكِنْ يَبْدَأُ بِالْأَدْوِيَةِ وَ الْحِمْيَةِ مِنَ الطَّعَامِ
اول دوا ميدهد و از خوردن غذا پرهيز ميدهد

فَإِذَا أَذْهَبَ مِنْ جَسَدِهِ الْأَخْلَاطَ الْفَاسِدَةَ
وقتى نگرانى از جهت اخلاط فاسد برطرف شد

أَقْبَلَ عَلَيْهِ بِمَا يُصْلِحُهُ مِنَ الطَّعَامِ
شروع به تقويت او به وسيله غذا ميكند

فَحِينَئِذٍ يَجِدُ طَعْمَ الطَّعَامِ وَ يَسْمَنُ وَ يَقْوَى
وَ يَحْمِلُ الثِّقْلَ بِمَشِيَّةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
در اين موقع مزه غذا را مى‏‌يابد و فربه مى‌‏شود و تقويت ميگردد
و ميتواند بار را بردارد، بخواست خدا.

وَ قَالَ ابْنُ الْمَلِكِ
پسر پادشاه گفت:

أَيُّهَا الْحَكِيمُ
حكيم،

أَخْبِرْنِي
بگو ببينم

مَا ذَا تُصِيبُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ؟
از خوردن و آشاميدن چه بهره مى‌‏برى؟

زَعَمُوا أَنَّ مَلِكاً مِنَ الْمُلُوكِ
كَانَ عَظِيمَ الْمُلْكِ كَثِيرَ الْجُنْدِ وَ الْأَمْوَالِ
وَ أَنَّهُ بَدَا لَهُ أَنْ يَغْزُوَ مَلِكاً آخَرَ لِيَزْدَادَ مُلْكاً إِلَى مُلْكِهِ وَ مَالًا إِلَى مَالِهِ
نقل ميكنند پادشاهى عظيم با اقتدار و مملكت وسيع و سپاه فراوان،
تصميم گرفت كه با پادشاه ديگرى به جنگ پردازد
تا مملكت او را به مملكت خويش بيافزايد و ثروت او را براى خود بگيرد.

فَسَارَ إِلَيْهِ بِالْجُنُودِ وَ الْعِدَدِ وَ الْعُدَّةِ وَ النِّسَاءِ وَ الْأَوْلَادِ وَ الْأَثْقَالِ
با سپاه فراوان و تجهيزات كامل و زن و فرزند
و تمام اشياى گران و باارزش خود بجانب او رهسپار گرديد.

فَأَقْبَلُوا نَحْوَهُ فَظَهَرُوا عَلَيْهِ وَ اسْتَبَاحُوا عَسْكَرَهُ
لشكر مقابل با او به جنگ پرداختند و او را مغلوب و سپاهش را در اختيار گرفتند.

فَهَرَبَ وَ سَاقَ امْرَأَتَهُ وَ أَوْلَادَهُ صِغَاراً
فَأَلْجَأَهُ الطَّلَبُ عِنْدَ الْمَسَاءِ إِلَى أَجَمَةٍ عَلَى شَاطِئِ النَّهَرِ
فَدَخَلَهَا مَعَ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ
وَ سَيَّبَ دَوَابَّهُ مَخَافَةَ أَنْ تَدُلُّ عَلَيْهِ بِصَهِيلِهَا
پادشاه فرار كرد و زن و بچه‏‌هاى كوچك خود را مى‏‌برد
تا بالاخره شب رسيد، به خيمه‌‏اى كه كنار نهرى زده بودند، با زن و فرزند خود وارد خيمه شد
و اسبهاى خودرا رها كرد، مبادا از سر و صداى اسبها متوجه او شوند.

فَبَاتُوا فِي الْأَجَمَةِ
وَ هُمْ يَسْمَعُونَ وَقْعَ حَوَافِرِ الْخَيْلِ مِنْ كُلِّ جَانِبٍ
شب را در آن خيمه بسر بردند
پيوسته تا صبح صداى سم اسبها را از هر طرف مى‌‏شنيدند.

فَأَصْبَحَ الرَّجُلُ لَا يُطِيقُ بَرَاحاً
وَ أَمَّا النَّهَرُ فَلَا يَسْتَطِيعُ عُبُورَهُ
وَ أَمَّا الْفَضَاءُ فَلَا يَسْتَطِيعُ الْخُرُوجَ إِلَيْهِ لِمَكَانِ الْعَدُوِّ
فَهُمْ فِي مَكَانٍ ضَيِّقٍ قَدْ أَذَاهُمُ الْبَرْدُ
وَ أَهْجَرَهُمُ الْخَوْفُ وَ طَوَاهُمُ الْجُوعُ
صبح شد.
پادشاه ديگر نميتوانست اينجا بماند.
اما عبور از نهر ممكن نبود
و از ترس دشمن، به بيابان هم نمى‌‏توانست روى آورد،
درون خيمه‌‏اى بود تنگ، كه سرما آزارش ميداد
و ترس او را فرا گرفته و گرسنگى تهديدش ميكرد.

وَ لَيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ وَ لَا مَعَهُمْ زَادٌ وَ لَا إِدَامٌ
وَ أَوْلَادُهُ صِغَارٌ جِيَاعٌ يَبْكُونَ مِنَ الضُّرِّ الَّذِي قَدْ أَصَابَهُمْ
نه خوراكى داشتند و نه با آنها وسيله آسايش بود.
بچه‏‌هاى كوچكش نيز از گرسنگى گريه ميكردند

فَمَكَثَ بِذَلِكَ يَوْمَيْنِ
ثُمَّ إِنَّ أَحَدَ بَنِيهِ مَاتَ فَأَلْقَوْهُ فِي النَّهَرِ
دو روز با همين وضع بسر برد.
يكى از بچه‏‌هايش مرد. او را ميان رود انداخت.

فَمَكَثَ بَعْدَ ذَلِكَ يَوْماً آخَرَ
باز يك روز ديگر آنجا بود

فَقَالَ الرَّجُلُ لِامْرَأَتِهِ إِنَّا مُشْرِفُونَ عَلَى الْهَلَاكِ جَمِيعاً
وَ إِنْ بَقِيَ بَعْضُنَا وَ هَلَكَ بَعْضُنَا كَانَ خَيْراً مِنْ أَنْ نَهْلِكَ جَمِيعاً
وَ قَدْ رَأَيْتُ أَنْ أُعَجِّلَ ذِبْحَ صَبِيٍّ مِنْ هَؤُلَاءِ الصِّبْيَانِ
فَنَجْعَلَهُ قُوتاً لَنَا وَ لِأَوْلَادِنَا إِلَى أَنْ يَأْتِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْفَرَجِ
فَإِنْ أَخَّرْنَا ذَلِكَ هَزَلَ الصِّبْيَانُ حَتَّى لَا يُشْبِعَ لُحُومُهُمْ
وَ تَضْعُفُ حَتَّى لَا نَسْتَطِيعَ الْحَرَكَةَ إِنْ وَجَدْنَا إِلَى ذَلِكَ سَبِيلًا
مرد به همسرش گفت ما ديگر مشرف به مرگ شده‏‌ايم.
اگر بعضى از ما زنده بمانند بهتر است از اينكه همه بميريم.
من صلاح مى‏‌بينم كه يكى از اين بچه‏‌هاى كوچكمان را بكشيم و بخوريم تا خدا فرج برساند.
اگر اين كار را به تاخير بياندازيم، بچه‌‏ها چنان لاغر ميشوند كه گوشت براى خوردن ما ندارند
و ما خودمان ديگر نيروى حركت نداريم كه چنين كارى را بكنيم.

وَ طَاوَعَتْهُ امْرَأَتُهُ
فَذَبَحَ بَعْضَ أَوْلَادِهِ وَ وَضَعُوهُ بَيْنَهُمْ يَنْهَشُونَهُ
همسرش حرف پادشاه را قبول كرد.
يكى از بچه‌‏ها را كشت و در مقابل خود نهاده شروع به پاره پاره كردن او نمودند.

فَمَا ظَنُّكَ يَا ابْنَ الْمَلِكِ بِذَلِكَ الْمُضْطَرِّ
حالا بگو ببينم پسر پادشاه، چه گمان دارى نسبت به اين انسان مضطر بيچاره،

أَ أَكْلَ الْكَلِبِ الْمُسْتَكْثِرِ يَأْكُلُ
أَمْ أَكْلَ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَقِلِّ؟
آيا او مانند يك شخص مرفه و در ناز و نعمت ميخورد يا چون يك مضطر و بيچاره؟

قَالَ ابْنُ الْمَلِكِ :
پسر پادشاه گفت

بَلْ أَكْلَ الْمُسْتَقِلِّ
مانند يك شخص مضطر و بيچاره،

قَالَ الْحَكِيمُ
بلوهر گفت

كَذَلِكَ أَكْلِي وَ شُرْبِي يَا ابْنَ الْمَلِكِ فِي الدُّنْيَا
خورد و خوراك من در دنيا همين طور است اى پسر پادشاه.

فَقَالَ لَهُ ابْنُ الْمَلِكِ
پسر پادشاه گفت

أَ رَأَيْتَ هَذَا الَّذِي تَدْعُونِي إِلَيْهِ أَيُّهَا الْحَكِيمُ
أَ هُوَ شَيْ‏ءٌ نَظَرَ النَّاسُ فِيهِ بِعُقُولِهِمْ وَ أَلْبَابِهِمْ
حَتَّى اخْتَارُوهُ عَلَى مَا سِوَاهُ لِأَنْفُسِهِمْ
أَمْ دَعَاهُمُ اللَّهُ إِلَيْهِ فَأَجَابُوا؟
آيا چيزى كه مرا به آن دعوت ميكنى
مردم بوسيله عقل و درك خود آن را برگزيده‏‌اند
يا خداوند آنها را دعوت به چنين چيزى نموده و اجابت دعوت خدا را كرده‏‌اند.

قَالَ الْحَكِيمُ
بلوهر گفت

عَلَا هَذَا الْأَمْرُ وَ لَطُفَ عَنْ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ أَوْ بِرَأْيِهِمْ دَبَّرُوهُ
مطلب دقيق‏تر و بالاتر از آن است كه مردم به راى و نظر خود آن را بيابند.

وَ لَوْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ
لَدَعَوْا إِلَى عَمَلِهَا وَ زِينَتِهَا وَ حِفْظِهَا وَ دَعَتِهَا وَ نَعِيمِهَا وَ لَذَّتِهَا وَ لَهْوِهَا وَ لَعِبِهَا وَ شَهَوَاتِهَا
اگر به نظر مردم بود،
دعوت به دنيا و زينت و حفظ و خوش‏گذرانى و نعمت و لذت و لهو و لعب و شهوترانى بود؛

وَ لَكِنَّهُ أَمْرٌ غَرِيبٌ
ولى اين امرى غريب

وَ دَعْوَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَاطِعَةٌ
وَ هُدًى مُسْتَقِيمٌ
و دعوتى از جانب خدا است، بسيار درخشان «دَعْوَةٌ سَاطِعَةٌ»
و راهنمائى به راه راستى است. «هُدًى مُسْتَقِيمٌ»

نَاقِضٌ عَلَى أَهْلِ الدُّنْيَا أَعْمَالَهُمْ
مُخَالِفٌ لَهُمْ
عَائِبٌ عَلَيْهِمْ
وَ طَاعِنٌ
نَاقِلٌ لَهُمْ عَنْ أَهْوَائِهِمْ
كه بر خلاف حركت اهل دنيا است
و مخالف ايشان
و خورده‏‌گير بر آنها است.
و از هوى‌‏پرستى آنها را بازمى‌‏دارد

دَاعٍ لَهُمْ إِلَى طَاعَةِ رَبِّهِمْ
و دعوت به اطاعت خدا مى‏‌نمايد.

وَ إِنَّ ذَلِكَ لَبَيِّنٌ لِمَنْ تَنَبَّهَ
مَكْتُومٌ عِنْدَهُ عَنْ غَيْرِ أَهْلِهِ
اين مطلبى است كه براى بيدار دل آشكار است
و آن را پوشيده ميدارد از نااهل،

حَتَّى يُظْهِرَ اللَّهُ الْحَقَّ بَعْدَ خَفَائِهِ
وَ يَجْعَلَ كَلِمَتَهُ الْعُلْيَا وَ كَلِمَةَ الَّذِينَ جَهِلُوا السُّفْلَى
تا خداوند اظهار حق نمايد پس از مخفى بودن آن
و كلمه خدا را برتر و گفتار نادانان را پست‏‌تر قرار ميدهد.
+ «وَ جَعَلَ كَلِمَةَ الَّذينَ كَفَرُوا السُّفْلى‏ وَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيا»

قَالَ ابْنُ الْمَلِكِ
صَدَقْتَ أَيُّهَا الْحَكِيمُ
پسر پادشاه گفت
راست ميگوئى حكيم،

ثُمَّ قَالَ الْحَكِيمُ
بلوهر گفت:

إِنَّ مِنَ النَّاسِ مَنْ تَفَكَّرَ قَبْلَ مَجِي‏ءِ الرُّسُلِ ع فَأَصَابَ
گاهى بعضى از مردم پيش از آمدن پيامبران متوجه ميشوند و راه را مى‌‏يابند

وَ مِنْهُمْ مَنْ دَعَتْهُ الرُّسُلُ بَعْدَ مَجِيئِهَا فَأَجَابَ
و برخى را پيامبران پس از بعثت، دعوت ميكنند و آنها مى‌‏پذيرند

وَ أَنْتَ يَا ابْنَ الْمَلِكِ مِمَّنْ تَفَكَّرَ بِعَقْلِهِ فَأَصَابَ
ولى تو از كسانى هستى كه با ديده روشن‏‌بين خود انديشيدى و به هدف رسيدى.

قَالَ الْحَكِيمُ
أَمَّا فِي بِلَادِكُمْ هَذِهِ فَلَا
وَ أَمَّا فِي سَائِرِ الْأُمَمِ
فَفِيهِمْ قَوْمٌ يَنْتَحِلُونَ الدِّينَ بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لَمْ يَسْتَحِقُّوهُ بِأَعْمَالِهِمْ
فَاخْتَلَفَ سَبِيلُنَا وَ سَبِيلُهُمْ.
بلوهر گفت:
اما در كشور شما، نه؛
ولى در ميان ساير ملتها، هستند گروهى كه با زبان ادعاى دين ميكنند،
ولى با عمل، استحقاق آن را ندارند،
كه راه و روش ما و آنها با هم مختلف است.

قَالَ ابْنُ الْمَلِكِ:
كَيْفَ صِرْتُمْ أَوْلَى بِالْحَقِّ مِنْهُمْ
وَ إِنَّمَا أَتَاكُمْ هَذَا الْأَمْرُ الْغَرِيبُ مِنْ حَيْثُ أَتَاهُمْ؟

پسر پادشاه پرسيد
به چه دليل شما شايسته‌‏تر به واقعيت از آنهائيد
و اين راه و رسم براى شما و آنها از يك طريق رسيده؟

قَالَ الْحَكِيمُ:
بلوهر گفت:

الْحَقُّ كُلُّهُ جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
وَ أَنَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى دَعَا الْعِبَادَ إِلَيْهِ
حق بطور كلى از جانب خدا است
و او مردم را دعوت به حق كرده

فَقَبِلَهُ قَوْمٌ بِحَقِّهِ وَ شُرُوطِهِ
حَتَّى أَدَّوْهُ إِلَى أَهْلِهِ كَمَا أُمِرُوا
لَمْ يَظْلِمُوا وَ لَمْ يُخْطِئُوا وَ لَمْ يُضَيِّعُوا
گروهى طبق شرايط لازم آن را پذيرفته
و به ديگران همان طورى كه دستور داده شده است رسانيده‏‌اند
كم و زياد نكرده و اشتباه‌‏كارى ننموده‏‌اند و آن را نابود ننموده‌‏اند.
+ «قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا»

وَ قَبِلَهُ آخَرُونَ فَلَمْ يَقُومُوا بِحَقِّهِ وَ شُرُوطِهِ
وَ لَمْ يُؤَدُّوهُ إِلَى أَهْلِهِ
وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ فِيهِ عَزِيمَةٌ
وَ لَا عَلَى الْعَمَلِ بِهِ نِيَّةُ ضَمِيرٍ
فَضَيَّعُوهُ وَ اسْتَثْقَلُوهُ
گروه ديگرى پذيرفته‏‌اند ولى به شرايط لازم و حق آن عمل نكرده‏‌اند
و به اهلش نرسانده‌‏اند
و در اين راه استوار نيستند
و تصميم به عمل ندارند
آن را نابود نموده و سنگينى ميشمارند.
«قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَيْنا»

فَالْمُضَيِّعُ لَا يَكُونُ مِثْلَ الْحَافِظِ
وَ الْمُفْسِدُ لَا يَكُونُ كَالْمُصْلِحِ
وَ الصَّابِرُ لَا يَكُونُ كَالْجَازِعِ
مسلم است كسى كه از بين ببرد مانند حافظ و نگهبان آن نيست
و فسادانگيز مانند مصلح نيست
و شكيبا مانند ناتوان نخواهد بود

فَمِنْ هَاهُنَا كُنَّا نَحْنُ أَحَقَّ بِهِ مِنْهُمْ وَ أَوْلَى
به اين دليل ما شايسته‌‏تر به آن هستيم از ديگران.

ثُمَّ قَالَ الْحَكِيمُ
سپس بلوهر اضافه نمود:

إِنَّهُ لَيْسَ يَجْرِي عَلَى لِسَانِ أَحَدٍ مِنْهُمْ مِنَ الدِّينِ وَ التَّزْهِيدِ وَ الدُّعَاءِ إِلَى الْآخِرَةِ
به زبان هيچ كس دين و پارسائى و زهد و دعوت به آخرت جارى نميشود

إِلَّا وَ قَدْ أَخَذَ ذَلِكَ عَنْ أَصْلِ الْحَقِّ  الَّذِي عَنْهُ أَخَذْنَا
جز اينكه آن را از اهل حق گرفته، همان كسانى كه ما از آنها گرفته‏ايم

وَ لَكِنَّهُ فَرَّقَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ أَحْدَاثُهُمُ الَّتِي أَحْدَثُوا
وَ ابْتِغَاؤُهُمُ الدُّنْيَا وَ إِخْلَادُهُمْ إِلَيْهَا
ولى فرق بين ما و آنها مسائلى است كه ايشان بر آن افزوده‏‌اند
و تمايلى است كه به دنيا دارند و توجهى كه به آن مى‌‏نمايند
+ «وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ»

وَ كَانَ أَهْلُ دَعْوَةِ الْحَقِّ أَمْرُهُمْ مُسْتَقِيمٌ
وَ طَرِيقُهُمْ وَاضِحٌ
وَ دَعْوَتُهُمْ بَيِّنَةٌ
لَا فُرْقَةَ فِيهِمْ وَ لَا اخْتِلَافَ
داعيان به حق، راه مستقيمى داشته‌‏اند
و طريق واضح
و دعوتى آشكار
كه بين آنها فرق و اختلافى وجود نداشته.

فَكَانَتِ الرُّسُلُ ع إِذَا بَلَّغُوا رِسَالاتِ رَبِّهِمْ
وَ احْتَجُّوا لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى عِبَادِهِ بِحُجَّةٍ
وَ إِقَامَةِ مَعَالِمِ الدِّينِ وَ أَحْكَامِهِ
پيامبران پس از دعوت مردم و اتمام حجت بر آنها با دليل
و بپا داشتن احكام و سنن دينى

قَبَضَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ عِنْدَ انْقِضَاءِ آجَالِهِمْ وَ مُنْتَهَى مُدَّتِهِمْ
+ «موقتی! – وقت»
مرگ ايشان فرامى‏‌رسيده و از دنيا ميرفته‌‏اند.

وَ مَكَثَتِ الْأُمَّةُ مِنَ الْأُمَمِ بَعْدَ نَبِيِّهَا بُرْهَةً مِنْ دَهْرِهَا لَا تَغَيَّرَ وَ لَا تَبَدَّلَ
و مردم مدتى پس از پيامبر خود بدون تغيير و تبديلى، عمل ميكرده‏‌اند.

ثُمَّ صَارَ النَّاسُ بَعْدَ ذَلِكَ يُحْدِثُونَ الْأَحْدَاثَ
وَ يَبْتَغُونَ الشَّهَوَاتِ
وَ يُضَيِّعُونَ الْعِلْمَ
ولى بعد، چيزهائى را از خود اضافه مينمايند
و پيرو شهوت شده،
علم را از دست ميدهند.

فَكَانَ الْعَالِمُ الْبَالِغُ الْمُسْتَبْصِرُ مِنْهُمْ يُخْفِي شَخْصَهُ
عالم دانا و بينا خود را ميان آنها مخفى ميكند

وَ لَا يُظْهِرُ عِلْمَهُ
و علم خويش را اظهار نمى‌‏نمايد.

فَيَعْرِفُونَهُ بِاسْمِهِ وَ لَا يَهْتَدُونَ إِلَى مَكَانِهِ
نه او را مى‌‏شناسند ونه اطلاعى از مكانش دارند

وَ لَا يَبْقَى مِنْهُمْ إِلَّا الْخَسِيسُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ
و باقى نمى‏‌ماند از آنها مگر دانشمندان بى‌‏ارزش
(و عالم نماها در دست مردم قرار ميگرفتند)

يَسْتَخِفُّ بِهِ أَهْلُ الْجَهْلِ وَ الْبَاطِلِ
كه مورد اهانت نادانان قرار گرفته‌‏اند

فَيَخْمُلُ الْعِلْمُ وَ يَظْهَرُ الْجَهْلُ
در نتيجه دانش به انزوا ميگرايد و نادانى آشكار مى‏‌شود.

وَ تَتَنَاسَلُ الْقُرُونُ فَلَا يَعْرِفُونَ إِلَّا الْجَهْلَ
نسل‏هاى بعد جز با جهل آشنا نيستند

وَ يَزْدَادُ الْجُهَّالُ اسْتِعْلَاءً وَ كَثْرَةً
و پيوسته تعداد نادانان افزايش مى‌‏يابد و قدرت مى‏‌يابند،

وَ الْعُلَمَاءُ خُمُولًا وَ قِلَّةً
اما دانشمندان كم و ضعيف ميشوند.

فَحَوَّلُوا مَعَالِمَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَنْ وُجُوهِهَا وَ تَرَكُوا قَصْدَ سَبِيلِهَا
دستورات خدا را تغيير ميدهند و راه واقعى را واميگذارند

وَ هُمْ مَعَ ذَلِكَ مُقِرُّونَ بِتَنْزِيلِهِ
مُتَّبِعُونَ شِبْهَهُ ابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ
مُتَعَلِّقُونَ بِصِفَتِهِ تَارِكُونَ لِحَقِيقَتِهِ
نَابِذُونَ لِأَحْكَامِهِ
با اينكه معتقد به دين هستند و در ظاهر خود را پيرو دين ميدانند
ولى در واقع ترك نموده و احكام را زير پا گذاشته‏‌اند،

فَكُلُّ صِفَةٍ جَاءَتِ الرُّسُلُ تَدْعُوا إِلَيْهَا فَنَحْنُ لَهُمْ مُوَافِقُونَ فِي تِلْكَ الصِّفَةِ
مُخَالِفُونَ لَهُمْ فِي أَحْكَامِهِمْ وَ سِيرَتِهِمْ
هر دستورى كه از جانب پيامبران رسيده باشد ما موافق و مطيع آن دستور هستيم
ولى مخالف راه و روش خود آنهائيم

وَ لَسْنَا نُخَالِفُهُمْ فِي شَيْ‏ءٍ إِلَّا وَ لَنَا عَلَيْهِمُ الْحُجَّةُ الْوَاضِحَةُ وَ الْبَيِّنَةُ الْعَادِلَةُ
مِنْ نَعْتِ مَا فِي أَيْدِيهِمْ مِنَ الْكُتُبِ الْمُنْزَلَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
و در هر يك از مسائلى كه با ايشان مخالفيم دليل واضح و حجت كافى داريم
كه شاهد ما از همان كتابى است كه براى آنها توسط پيامبرشان نازل شده.

فَكُلُّ مُتَكَلِّمٍ مِنْهُمْ يَتَكَلَّمُ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْحِكْمَةِ فَهِيَ لَنَا وَ هِيَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ
تَشْهَدُ لَنَا عَلَيْهِمْ بِأَنَّهَا تُوَافِقُ صِفَتَنَا وَ سِيرَتَنَا وَ حُكْمَنَا
وَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ بِأَنَّهَا مُخَالِفَةٌ لِسُنَّتِهِمْ وَ أَعْمَالِهِمْ
هر گوينده‌‏اى از آنها كه سخنى از حكمت به زبان آورد، شاهد و دليلى است بر رفتار و كردار ما
و گواهى است بر ضرر ايشان كه مخالف سنت و روش واقعى رفتار مينمايند

فَلَيْسُوا يَعْرِفُونَ مِنَ الْكِتَابِ إِلَّا وَصْفَهُ وَ لَا مِنَ الذِّكْرِ إِلَّا اسْمَهُ
فَلَيْسُوا بِأَهْلِ الْكِتَابِ حَقِيقَةً حَتَّى يُقِيمُوهُ
آنها فقط به ظاهر كتاب آشنايند و اسمش را ميدانند
ولى واقعا پيرو كتاب خدا نيستند.

قَالَ ابْنُ الْمَلِكِ:
پسر پادشاه گفت:

فَمَا بَالُ الْأَنْبِيَاءِ وَ الرُّسُلِ ع يَأْتُونَ فِي زَمَانٍ دُونَ زَمَانٍ؟
چرا پيامبران در يك زمان هستند و در پاره‏‌اى از زمانها وجود ندارند؟

قَالَ الْحَكِيمُ :
بلوهر گفت:

إِنَّمَا مَثَلُ ذَلِكَ كَمَثَلِ مَلِكٍ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ مَوَاتٌ لَا عُمْرَانَ فِيهَا
مثل آنها مانند پادشاهى است كه زمينهاى مرده‌‏اى دارد كه آباد نشده

فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يُقْبِلَ عَلَيْهَا بِعِمَارَتِهِ
وقتى تصميم ميگيرد آن را آباد كند

أَرْسَلَ إِلَيْهَا رَجُلًا جَلْداً أَمِيناً نَاصِحاً
يك نفر كاردان امين و خيرخواه و پشتكار‌دار براى عمران و آبادى آن سرزمين ميفرستد

ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ يَعْمُرَ تِلْكَ الْأَرْضَ وَ أَنْ يَغْرِسَ فِيهَا صُنُوفَ الشَّجَرِ وَ أَنْوَاعَ الزَّرْعِ
به او دستور ميدهد آنجا را آباد كند و درختهاى مختلف و كشتهاى متفاوت بنمايد.

ثُمَّ سَمَّى لَهُ الْمَلِكُ أَلْوَاناً مِنَ الْغَرْسِ مَعْلُومَةً وَ أَنْوَاعاً مِنَ الزَّرْعِ مَعْرُوفَةً
به او گوشزد ميكند چه نوع درختها و چه نوع كشت و بذرها را بكارد

ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ لَا يَعْدُوَ مَا سَمَّى لَهُ وَ أَنْ لَا يُحْدِثَ فِيهَا مِنْ قِبَلِهِ شَيْئاً لَمْ يَكُنْ أَمَرَهُ بِهِ سَيِّدُهُ
و تاكيد ميكند مبادا چيز ديگرى كه به او دستور نداده بكارد و از خود اضافه ننمايد.

وَ أَمَرَهُ أَنْ يُخْرِجَ لَهَا نَهَراً وَ يَسُدَّ عَلَيْهَا حَائِطاً وَ يَمْنَعَهَا مِنْ أَنْ يُفْسِدَهَا مُفْسِدٌ
دستور كشيدن نهر و برافراشتن ديوار و جلوگيرى از فساد به او ميدهد.

فَجَاءَ الرَّسُولُ الَّذِي أَرْسَلَهُ الْمَلِكُ إِلَى تِلْكَ الْأَرْضِ
فَأَحْيَاهَا بَعْدَ مَوْتِهَا وَ عَمَرَهَا بَعْدَ خَرَابِهَا
وَ غَرَسَ فِيهَا وَ زَرَعَ مِنَ الصُّنُوفِ الَّتِي أَمَرَهُ بِهَا
ثُمَّ سَاقَ نَهَرَ الْمَاءِ إِلَيْهَا حَتَّى نَبَتَ الْغَرْسُ وَ اتَّصَلَ الزَّرْعُ
پيك به آن سرزمين مى‌‏آيد
و آنجا را آباد ميكند
و انواع درختها و كشتهائى كه دستور داده شد بوجود مى‌‏آورد
و آب در آن جارى ميكند تا درختها و كشتها برويند.

ثُمَّ لَمْ يَلْبَثْ قَلِيلًا حَتَّى مَاتَ قَيِّمُهَا
پس از مدتى از دنيا ميرود.

وَ أَقَامَ بَعْدَهُ مَنْ يَقُومُ مَقَامَهُ
و ديگرى را بجاى خود ميگمارد.

فَأَخْرَبُوا الْعُمْرَانَ وَ طَمُّوا الْأَنْهَارَ فَيَبِسَ الْغَرْسُ وَ هَلَكَ الزَّرْعُ
و در نتيجه سرزمين آباد، رو به خرابى و ويرانى ميگذارد
و درختها خشك و زراعتها از ميان ميروند.

فَلَمَّا بَلَغَ الْمَلِكَ خِلَافُهُمْ عَلَى الْقَيِّمِ بَعْدَ رَسُولِهِ وَ خَرَابُ أَرْضِهِ
وقتى خبر به پادشاه ميرسد كه با كاردار او پس از فرستاده‏‌اش، مخالفت ورزيده‏‌اند، 
و سرزمين رو به خرابى گذاشته

أَرْسَلَ إِلَيْهَا رَسُولًا آخَرَ
يُحْيِيهَا وَ يُعِيدُهَا وَ يُصْلِحُهَا
كَمَا كَانَتْ فِي مَنْزِلَتِهَا الْأُولَى
وَ كَذَلِكَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الرُّسُلُ ع
يَبْعَثُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْوَاحِدَ بَعْدَ الْوَاحِدِ
فَيُصْلِحُ أَمْرَ النَّاسِ بَعْدَ فَسَادِهِ
پيك ديگرى را براى آبادى و عمران ميفرستد تا باز اصلاح و عمران نمايد
همين طور خداوند انبياء و پيامبران را يكى پس از ديگرى براى اصلاح كار مردم ميفرستد،
بعد از اينكه رو به فساد گذاشته‏‌اند.

قَالَ ابْنُ الْمَلِكِ:
پسر پادشاه گفت:

أَ يَخُصُّ الْأَنْبِيَاءَ وَ الرُّسُلَ عَلَيْهِمْ إِذَا جَاءَتْ بِمَا يَبْعَثُ بِهِ أَمْ تُعَمُّ؟
وقتى انبياء مبعوث ميشوند، آيا عده مخصوصى را به دعوت خويش اختصاص ميدهند،
يا عموم مردم را دعوت ميكنند؟

[دعوت؛ اختصاصی يا عمومی؟! «أَ يَخُصُّ … أَمْ تُعَمُّ؟»]
دعوت فقط اختصاص به اهل یقین ندارد،
بلکه اهل شک و اهل یقین، هر دو مدعوین و مخاطبین برای صاحبان نور هستند.
هر کدام این اندیشه نورانی را بکار ببندد، از این دعوت بهره‌مند می‌گردند.

قَالَ بِلَوْهَرُ:
بلوهر گفت:

إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ وَ الرُّسُلَ إِذَا جَاءَتْ تَدْعُو عَامَّةَ النَّاسِ
فَمَنْ أَطَاعَهُمْ كَانَ مِنْهُمْ
وَ مَنْ عَصَاهُمْ لَمْ يَكُنْ مِنْهُمْ
پيامبران همه مردم را دعوت ميكنند،
هر كس اطاعت از آنها كرد جزء پيروان آنها است
و هر كه مخالفت نمود، از ايشان محسوب نميشود

وَ مَا تَخْلُو الْأَرْضُ قَطُّ مِنْ أَنْ يَكُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا مُطَاعٌ مِنْ أَنْبِيَائِهِ وَ رُسُلِهِ وَ مِنْ أَوْصِيَائِهِ
و هيچ‌گاه زمين خالى از داعى بسوى خدا نيست از قبيل پيامبران يا اوصياى ايشان.

[چه مثال زیبایی: تشبیه صاحبان و حاملان نور به پرندۀ‏ قرلى «قدمٌ»]

وَ إِنَّمَا مَثَلُ ذَلِكَ مَثَلُ طَائِرٍ كَانَ فِي سَاحِلِ الْبَحْرِ يُقَالُ لَهُ قدمٌ 
مثل آن چون پرنده‌‏ايست بنام قرلى كه در كنار دريا زندگى ميكند

يَبِيضُ بَيْضاً كَثِيراً
تخم فراوان ميگذارد

وَ كَانَ شَدِيدَ الْحُبِّ لِلْفِرَاخِ وَ كَثْرَتِهَا
و علاقۀ شديدى به جوجه خود و افزايش آن دارد

وَ كَانَ يَأْتِي عَلَيْهِ زَمَانٌ يَتَعَذَّرُ عَلَيْهِ فِيهِ مَا يُرِيدُهُ مِنْ ذَلِكَ
بالاخره در يك موقعيت، برايش امكان پرورش جوجه فراهم نيست.

فَلَا يَجِدُ بُدّاً مِنِ اتِّخَاذِ أَرْضٍ أُخْرَى حَتَّى يَذْهَبَ ذَلِكَ الزَّمَانُ
و مجبور مى‌‏شود محل ديگرى را انتخاب كند تا آن زمان سپرى شود

فَيَأْخُذُ بَيْضَهُ مَخَافَةً عَلَيْهِ مِنْ أَنْ يَهْلِكَ مِنْ شَفَقَتِهِ فَيُفَرِّقُهُ فِي أَعْشَاشِ الطَّيْرِ
تخمهاى خود را از ترس اينكه نابود شود بر ميدارد و در آشيانه ساير پرندگان ميگذارد.

فَتَحْضُنُ الطَّيْرُ بَيْضَتَهُ مَعَ بَيْضَتِهَا
وَ تَخْرُجُ فِرَاخُهُ مَعَ فِرَاخِهَا
آن پرنده‌‏ها جوجه‏‌هاى او را با جوجه‏‌هاى خود پرورش ميدهند.

فَإِذَا طَالَ مَكْثُ فِرَاخِ قدمٍ مَعَ فِرَاخِ الطَّيْرِ
در اين مدت طولانى كه جوجه‌‏هاى قرلى همراه با جوجه‌‏هاى آن پرنده ديگر هستند

أَلِفَهَا بَعْضُ فِرَاخِ الطَّيْرِ وَ اسْتَأْنَسَ بِهَا
با بعضى از آنها انس پيدا ميكنند.

فَإِذَا كَانَ الزَّمَانُ الَّذِي يَنْصَرِفُ فِيهِ قدمٌ إِلَى مَكَانِهِ
وقتى قرلى به مكان اولى خود برميگردد ،

مَرَّ بِأَعْشَاشِ الطَّيْرِ وَ أَوْكَارِهَا بِاللَّيْلِ
شب هنگام، از آشيانۀ آن پرنده‏‌ها ميگذرد

فَأَسْمَعَ فِرَاخَهُ وَ غَيْرَهَا صَوْتَهُ
و صداى خود را به گوش جوجه‏‌ها ميرساند

فَإِذَا سَمِعَتْ فِرَاخُهُ صَوْتَهُ تَبِعَتْهُ
وقتى جوجه‌‏ها صداى مادر را ميشنوند از پى او به پرواز درمى‌‏آيند.

وَ تَبِعَ فِرَاخَهُ مَا كَانَ أَلِفَهَا مِنْ فِرَاخِ سَائِرِ الطَّيْرِ
جوجه‏‌های پرنده‌‏هاى ديگر هم كه با آنها انس گرفته‏‌اند، به همراه جوجه قرلى پرواز ميكنند

وَ لَمْ يُجِبْهُ مَا لَمْ يَكُنْ مِنْ فِرَاخِهِ وَ لَا مَا لَمْ يَكُنْ أَلِفَ فِرَاخَهُ
ولى آن جوجه‏‌هائى كه مربوط به او نيست و انس هم نگرفته‌‏اند، نمى‌‏آيند.

وَ كَانَ قَدْ يَضُمُّ إِلَيْهِ مَنْ أَجَابَهُ مِنْ فِرَاخِهِ
حُبّاً لِلْفِرَاخِ
چون علاقه زياد به جوجه دارد،
ساير جوجه‌ها را نيز به همراه جوجه‏‌هاى خود مي‌پذيرد.

وَ كَذَلِكَ الْأَنْبِيَاءُ
إِنَّمَا يَسْتَعْرِضُونَ النَّاسَ جَمِيعاً بِدُعَائِهِمْ
همين طور انبياء
تمام مردم را دعوت به دين خويش مينمايند.

فَيُجِيبُهُمْ أَهْلُ الْحِكْمَةِ وَ الْعَقْلِ لِمَعْرِفَتِهِمْ لِفَضْلِ الْحِكْمَةِ
اهل حكمت و عقل، بواسطه اطلاعى كه از ارزش حكمت دارند، دعوت آنها را مى‌‏پذيرند.

فَمَثَلُ الطَّيْرِ الَّذِي دَعَا بِصَوْتِهِ مَثَلُ الْأَنْبِيَاءِ وَ الرُّسُلِ
الَّتِي تَعُمُّ النَّاسَ بِدُعَائِهِمْ
پس آن پرنده كه فرياد ميزند، مانند انبياء هستند كه همه را دعوت ميكنند

وَ مَثَلُ الْبَيْضِ الْمُتَفَرِّقِ فِي أَعْشَاشِ الطَّيْرِ مَثَلُ الْحِكْمَةِ
و تخمهائى كه در آشيانه پرنده‏‌ها، متفرق جاى گرفته، مانند حكمت است.

وَ مَثَلُ سَائِرِ فِرَاخِ الطَّيْرِ الَّتِي أَلِفَتْ فِرَاخَ قدمٍ مَثَلُ مَنْ أَجَابَ الْحُكَمَاءَ قَبْلَ مَجِي‏ءِ الرُّسُلِ
و مثل ساير جوجه كه با جوجه قرلى انس گرفته‏‌اند
چون كسانى است كه دعوت حكما را پاسخ ميدهند، قبل از آمدن پيامبران،

لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِأَنْبِيَائِهِ وَ رُسُلِهِ مِنَ الْفَضْلِ وَ الرَّأْيِ
مَا لَمْ يَجْعَلْ لِغَيْرِهِمْ مِنَ النَّاسِ
زيرا خداوند به پيامبران فضيلت و مقام و اطلاعاتى بخشيده كه به ديگران نداده.
+ «اقرار به فضل صاحبان نور»

وَ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْحُجَجِ وَ النُّورِ وَ الضِّيَاءِ مَا لَمْ يُعْطِ غَيْرَهُمْ
و به آنها دلائل و براهين و نور و روشنى مخصوص داده است،

وَ ذَلِكَ لِمَا يُرِيدُ مِنْ بُلُوغِ رِسَالَتِهِ وَ مَوَاقِعِ حُجَجِهِ
چون مايل است كه انبياء و پيامبرانش رسالت و حجت او را تكميل كنند

وَ كَانَتِ الرُّسُلُ إِذَا جَاءَتْ وَ أَظْهَرَتْ دَعْوَتَهَا
أَجَابَهُمْ مِنَ النَّاسِ أَيْضاً مَنْ لَمْ يَكُنْ أَجَابَ الْحُكَمَاءَ
وقتى آنها را مبعوث مينمايد،
گروهى از مردم كه پاسخ به دعوت حكما نداده‏‌اند، پيرو انبيا ميشوند،

وَ ذَلِكَ لِمَا جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى دَعْوَتِهِمْ مِنَ الضِّيَاءِ وَ الْبُرْهَانِ
چون انبياء در دعوت خود از دليل و برهان مخصوص استفاده ميكنند.

أَ فَرَأَيْتَ مَا يَأْتِي بِهِ الرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ إِذْ زَعَمْتُ أَنَّهُ لَيْسَ بِكَلَامِ النَّاسِ
وَ كَلَامُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ كَلَامٌ وَ كَلَامُ مَلَائِكَتِهِ كَلَامٌ؟
اى حكيم اگر تو مى‌‏گويى كه آنچه پيامبران و رسولان مى‌‏آورند كلام مردم نيست،
مگر نه اين است كه كلام خداى تعالى نيز كلام است و كلام ملائكه نيز كلام است؟

قَالَ الْحَكِيمُ:
بلوهر گفت:

أَ مَا رَأَيْتَ النَّاسَ لَمَّا أَرَادُوا أَنْ يُفْهِمُوا بَعْضَ الدَّوَابِّ وَ الطَّيْرِ
مَا يُرِيدُونَ مِنْ تَقَدُّمِهَا وَ تَأَخُّرِهَا وَ إِقْبَالِهَا وَ إِدْبَارِهَا
لَمْ يَجِدُوا الدَّوَابَّ وَ الطَّيْرَ يَحْتَمِلُ كَلَامَهُمُ الَّذِي هُوَ كَلَامُهُمْ
فَوَضَعُوا مِنَ النَّقْرِ وَ الصَّفِيرِ وَ الزَّجْرِ مَا يَبْلُغُوا بِهِ حَاجَتَهُمْ
وَ مَا عَرَفُوا أَنَّهَا تُطِيقُ حَمْلَهُ
آيا نمى‌‏بينى كه چون مردم بخواهند به بعضى از حيوانات و يا مرغان، مطلبى را بفهمانند، مثلا نزديك آيند و يا آنكه دور شوند، از آن‌رو كه حيوانات و مرغان سخن ايشان را نمى‌‏فهمند، صدايى چند براى فهمانيدن آنها از صفير و اصوات وضع مى‌‏كنند، تا به آن وسيله، مطلب خود را به آنها بفهمانند و اگر به زبان خود سخن گويند، آنها نخواهند فهميد.
+ «قبض و بسط نور»

وَ كَذَلِكَ الْعِبَادُ
يَعْجِزُونَ أَنْ يَعْلَمُوا كَلَامَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَلَامَ مَلَائِكَتِهِ عَلَى كُنْهِهِ وَ كَمَالِهِ وَ لُطْفِهِ وَ صِفَتِهِ
همچنين بندگان، چون، از فهم كُنه كلام ذات اقدس الهى و لطف و كمال كلام ملائكه ناتوان هستند.

فَصَارَ مَا تَرَاجَعَ النَّاسُ بَيْنَهُمْ مِنَ الْأَصْوَاتِ الَّتِي سَمِعُوا بِهَا الْحِكْمَةَ
شَبِيهاً بِمَا وَضَعَ النَّاسُ لِلدَّوَابِّ وَ الطَّيْرِ
وَ لَمْ يَمْنَعْ ذَلِكَ الصَّوْتُ مَكَانَ الْحِكْمَةِ المُخْبِرَةِ فِي تِلْكَ الْأَصْوَاتِ
مِنْ أَنْ تَكُونَ الْحِكْمَةُ وَاضِحَةً بَيْنَهُمْ قَوِيَّةً مُنِيرَةً شَرِيفَةً عَظِيمَةً
وَ لَمْ يَمْنَعْهَا مِنْ وُقُوعِ مَعَانِيهَا عَلَى مَوَاقِعِهَا
وَ بُلُوغِ مَا احْتَجَّ بِهِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْعِبَادِ فِيهَا
اين صداها مانع از درك حكمت و روشن شدن آن نميشود
و مانع از فهم معانى آنها نميگردد كه حجت و منظور خدا بمردم نرسد.
[آنها شبيه به سخنان بندگان، كلام خود را به آنها مى‌‏رسانند
و به آن نوع سخنى كه در ميان ايشان شايع است،
حكمت را به آنها تفهيم مى‌‏كنند «بلسان قومه»،
همانند آوازهايى كه مردم براى فهمانيدن حيوانات و مرغان وضع كرده‏‌اند
و با امثال و اين مصطلحات كه در ميان آنها جارى است،
دقايق حكمت شريفه را براى آنها توضيح داده و حجّت خود را بر ايشان تمام كرده‏‌اند.]

فَكَانَ الصَّوْتُ لِلْحِكْمَةِ جَسَداً وَ مَسْكَناً
وَ كَانَتِ الْحِكْمَةُ لِلصَّوْتِ نَفْساً وَ رُوحاً
پس صدا براى حكمت، مانند جسد و جايگاه است
و حكمت براى صدا، مانند روح براى بدن است.