امام علی علیه السلام:
وَ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ:
أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِيّاً ع عَنِ الرُّوحِ قَالَ: «لَيْسَ هُوَ جَبْرَئِيلَ»
اصبغ بن نباته گويد:
مردى از على (ع) پرسيد: كه «روح» چيست؟ آيا جبرئيل نيست؟
قَالَ عَلِيٌّ ع:
جَبْرَئِيلُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحُ غَيْرُ جَبْرَئِيلَ»
على (ع) گفت:
جبرئيل از ملائكه است و روح غير از جبرئيل است.
وَ كَانَ الرَّجُلُ شَاكّاً فَكَبُرَ ذَلِكَ عَلَيْهِ فَقَالَ:
لَقَدْ قُلْتُ شَيْئاً عَظِيماً
وَ مَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ يَزْعُمُ أَنَّ الرُّوحَ غَيْرُ جَبْرَئِيلَ
آن مرد در ترديد بود و گفت:
سخنى شگفت گفتى،
هيچ يك از مردم نپندارد كه روح غير از جبرئيل باشد.
قَالَ عَلِيٌّ ع:
«أَنْتَ ضَالٌّ تَرْوِي عَنْ أَهْلِ الضَّلَالِ
على (ع) به او گفت:
تو مردى گمراهى و از گمراهان نقل سخن مى‌‏كنى
يَقُولُ اللَّهُ لِنَبِيِّهِ:
أَتى‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى‏ عَمَّا يُشْرِكُونَ
يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى‏ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ‏
فَالرُّوحُ غَيْرُ الْمَلَائِكَةِ
خداى تعالى به پيامبرش مى‌‏گويد:
«فرمان خدا در رسيد، به شتابش مخواهيد.
او منزه است و از هر چه شريك او مى‏‌سازيد برتر.
فرشتگان را همراه روح- كه فرمان اوست- بر هر يك از بندگانش كه بخواهد فرو مى‌‏فرستد.»
پس روح غير از ملائكه است.
وَ قَالَ:
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ‏ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ‏
و نيز گويد:
«شب قدر بهتر از هزار ماه است.
در آن شب ملائكه و روح به فرمان پروردگارشان فرود مى‏‌آيند.»
وَ قَالَ:
يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفًّا
و گفت:
«روزى كه روح و ملائكه در يك صف مى‏‌ايستند.»
وَ قَالَ لآِدَمَ وَ جَبْرَئِيلَ يَوْمَئِذٍ مَعَ الْمَلَائِكَةِ
إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِينٍ فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ‏
فَسَجَدَ جَبْرَئِيلُ مَعَ الْمَلَائِكَةِ لِلرُّوحِ
و نيز درباره آدم گفت:
«من بشرى از گل مى‏‌آفرينم،
چون تمامش‏ كردم و در آن از روح خود دميدم، همه سجده‏‌اش كنيد .»
اين خطاب به ملائكه بود و جبرئيل نيز از ملائكه بود.
پس جبرئيل با ملائكه براى روح سجده كردند.
وَ قَالَ لِمَرْيَمَ:
فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا
و درباره مريم گفت:
«ما روح خود را نزدش فرستاديم و چون انسانى تمام بر او نمودار شد.»
وَ قَالَ لِمُحَمَّدٍ ص:
نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى‏ قَلْبِكَ‏
و در حق محمد (ص) گفت:
«آن را روح الامين نازل كرده است بر دل تو.
ثُمَّ قَالَ‏:
لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ‏
وَ الزُّبُرُ الذِّكْرُ
وَ الْأَوَّلِينَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْهُمْ
سپس گفت:
تا از بيم‌‏دهندگان باشى. به زبان عربى روشن.
و آن در نوشته‏‌هاى پيشينيان نيز هست .»
«زبر» به معنى «ذكر» يعنى كتاب است.
«اولين» رسول اللّه (ص) هم از ايشان است.
فَالرُّوحُ وَاحِدَةٌ وَ الصُّوَرُ شَتَّى
پس روح يكى است و صورتها گوناگون.
قَالَ سَعْدٌ:
فَلَمْ يَفْهَمِ الشَّاكُّ مَا قَالَهُ‏ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع غَيْرَ أَنَّهُ قَالَ:
الرُّوحُ غَيْرُ جَبْرَئِيلَ
سعد گويد:
آن مرد كه در ترديد افتاده بود سخن امير المؤمنين در نيافت جز اينكه گفت:
روح غير از جبرئيل است.
فَسَأَلَهُ عَنْ لَيْلَةِ الْقَدْرِ فَقَالَ:
إِنِّي أَرَاكَ تَذْكُرُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ تَنَزُّلَ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ فِيهَا
پس على (ع) را از ليلة القدر پرسيد و گفت:
مى‌‏بينم كه از ليلة القدر ياد كردى و فرود آمدن ملائكه و روح در آن شب؟
قَالَ لَهُ عَلِيٌّ ع
قَدْ رَفْرَشَتْ‏ نُزُولُ الْمَلَائِكَةِ بِمِشْفَرَةٍ [عَلَى قَدَرٍ فَرَشْتُ‏]
على (ع) گفت:
آرى به نزول ملائكه تنها اشارتى كردم،
فَإِنْ عَمِيَ‏ عَلَيْكَ شَرْحُهُ فَسَأُعْطِيكَ ظَاهِراً مِنْهُ
تَكُونُ أَعْلَمَ أَهْلِ بِلَادِكَ بِمَعْنَى لَيْلَةِ الْقَدْرِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ
اگر هنوز هم در نيافته‌‏اى ظاهر مطلب را، براى تو خواهم گفت،
تا تو داناترين مردم بلاد خود به معنى ليلة القدر باشى.
قَالَ:
قَدْ أَنْعَمْتَ عَلَيَّ إِذاً بِنِعْمَةٍ
آن مرد گفت:
اگر چنين كنى مرا نعمتى فراوان بخشيده باشى.
قَالَ لَهُ عَلِيٌّ ع:
«إِنَّ اللَّهَ فَرْدٌ يُحِبُّ الْوَتْرَ
وَ فَرْدٌ اصْطَفَى الْوَتْرَ
على (ع) گفت:
خدا يكتاست و طاق را دوست دارد.
خدا يكتاست و طاق را برگزيده است.
فَأَجْرَى جَمِيعَ الْأَشْيَاءِ عَلَى سَبْعَةٍ
و اين قاعده هفت را بر همه اشياء جارى ساخت:
فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ:
خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَ‏
خداى عزّ و جلّ فرمود:
«هفت آسمان بيافريد و همانند آنها زمين»
وَ قَالَ:
خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً
و گفت:
«هفت آسمان طبقه طبقه بيافريد»
وَ قَالَ
جَهَنَّمُ‏ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ‏
و گفت:
«جهنم را هفت در است .»
وَ قَالَ:
سَبْعَ سُنْبُلاتٍ‏ خُضْرٍ وَ أُخَرَ يابِساتٍ‏
و گفت:
«هفت سنبله سبز و هفت سنبله خشك»
وَ قَالَ:
سَبْعَ بَقَراتٍ سِمانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجافٌ‏
و گفت:
«هفت گاو فربه كه هفت گاو لاغر آنها را خورد.»
وَ قَالَ:
حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ
و گفت
«دانه‌‏اى كه هفت خوشه رويانيد»
وَ قَالَ‏
سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ‏
و گفت:
«سبع المثانى و قرآن بزرگ »
فَأَبْلِغْ حَدِيثِي أَصْحَابَكَ
پس سخن من را به يارانت برسان،
لَعَلَّ اللَّهَ يَكُونُ قَدْ جَعَلَ فِيهِمْ نَجِيباً
إِذَا هُوَ سَمِعَ حَدِيثَنَا
نَفَرَ قَلْبُهُ إِلَى مَوَدَّتِنَا
وَ يَعْلَمُ فَضْلَ عِلْمِنَا
شايد خداوند در ميان آنها نجيبى قرار دهد
كه سخن ما را بشنود
و دلش به محبت ما گرايد
و برترى علم ما را بداند
وَ مَا نَضْرِبُ مِنَ الْأَمْثَالِ الَّتِي لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ بِفَضْلِنَا
و ما مثلها مى‌‏زنيم كه معنى آنها را جز كسانى كه به بركت ما علم آموخته‏‌اند در نمى‏‌يابند.
قَالَ السَّائِلُ:
بَيِّنْهَا فِي أَيِّ لَيْلَةٍ أَقْصِدُهَا؟
پرسنده گفت:
بيان كن كه من شب قدر را در كدام شب سراغ گيرم؟
قَالَ:
«اطْلُبْهَا فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ
وَ اللَّهِ لَئِنْ عَرَفْتَ آخِرَ السَّبْعَةِ لَقَدْ عَرَفْتَ أَوَّلَهُنَّ
وَ لَئِنْ عَرَفْتَ أَوَّلَهُنَّ لَقَدْ أَصَبْتَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ»
گفت: در هفت‌هاى آخرى.
به خدا سوگند اگر آخرين هفت را بشناسى اولين هفت را هم شناخته‌‏اى
و اگر اولين آنها را شناخته باشى ليلة القدر را دريافته‌‏اى.
قَالَ:
مَا أَفْقَهَ مَا تَقُولُ
آن مرد گفت:
نفهميدم كه چه مى‌‏گويى.
قَالَ:
«إِنَّ اللَّهَ طَبَعَ عَلَى قُلُوبِ قَوْمٍ فَقَالَ:
إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى‏ فَلَنْ يَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً 
گفت:
خدا بر دلهاى قومى مهر نهاده است و در حق آنان گفته است كه
«اگر آنها را به هدايت فراخوانى هرگز هدايت نمى‏‌شوند.»
فَأَمَّا إِذَا أَبَيْتَ وَ أَبَى عَلَيْكَ أَنْ تَفْهَمَ
فَانْظُرْ فَإِذَا مَضَتْ لَيْلَةُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ
فَاطْلُبْهَا فِي أَرْبَعٍ وَ عِشْرِينَ
وَ هِيَ لَيْلَةُ السَّابِعِ
وَ مَعْرِفَةُ السَّبْعَةِ
فَإِنَّ مَنْ فَازَ بِالسَّبْعَةِ كَمَّلَ الدِّينَ كُلَّهُ
و اما اگر فهم سخن بر تو دشوار است؛
پس بنگر، چون بيست و سه شب از ماه رمضان رفت،
تو ليلة القدر را در شب بيست و چهارم بطلب.
و آن هفتمين شب است.
و شناخت هفت
كه هر كه به هفت دست يابد، همه دين را كامل كرده است
وَ هُنَّ الرَّحْمَةُ لِلْعِبَادِ
وَ الْعَذَابُ عَلَيْهِمْ
و آنها براى بندگان رحمت‏‌اند و بر آنها عذاب.
وَ هُمُ‏ الْأَبْوَابُ الَّتِي قَالَ تَعَالَى:
و آنها درهايى هستند كه خداى تعالى گويد:
لِكُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ‏
براى هر در از ايشان جزئى قسمت شده است.
يَهْلِكُ عِنْدَ كُلِّ بَابٍ جُزْءٌ
در هر در جزئى هلاك مى‌‏شوند
وَ عِنْدَ الْوَلَايَةِ كُلُّ بَابٍ.
و در نزد ولايت همه درهاست.