Luminous sermon!
«وعظ» یکی از هزار واژه مترادف «نور» است.
«وعظ: التخويف، هو التذكير بالخير و ما يرقّ له قلبه»
«وعظ تذكر و يادآورى سخنى است كه با خير و خوبى همراه باشد
و قلب و دل را لطيف و روشن سازد.»
«الْوَعْظُ: زجر مقترن بتخويف،
وَعْظ وادار نمودن به چيزى است كه با بيم دادن همراه است.»
یک مثال برای درک معنای واژه «وعظ»:
وقتی لوله فاضلاب حمام، آشپزخانه یا دستشویی گیر میکنه چه مصیبتی پیش میاد!
بوی گند میزنه تو خونه و همه بینی خودشونو میگیرن و فورا به فکر چاره میافتن!
یکی باید بیاد با موادی که میریزه داخل لولههای فاضلاب، مسیر بسته و مسدود رو باز کنه!
به این کار میگن موعظه!
یعنی باز کردن مسیر مسدود با مواد نرم کننده!
یهو مسیر باز میشه و فاضلاب تخلیه میشه و همه راحت میشن و خوشحال!
ببین معجزه موعظه و کلام صاحبان نور رو در قلوب اهل یقین!
حسد باعث تاریکی و مانع دفع عیوب است و نور ولایت در دل شرایط یهو این مانع رو برطرف و نرم میکنه و میبینی قلب تاریک، یهو روشن میشه و چه حال خوشی بهت دست میده!
امام علی علیه السلام:
«أحيِ قَلبَكَ بِالمَوعِظَةِ»
«دلت را با اندرز زنده بدار.»
+ «منن: منّن الشّجر – تراوشات نورانی علم!»
امام صادق علیه السلام:
«مَا مِنْ قَبْضٍ وَ لَا بَسْطٍ إِلَّا وَ لِلَّهِ فِيهِ الْمَنُّ وَ الِابْتِلَاءُ.»
«ليسَ للعَبدِ قَبضٌ و لا بَسطٌ مِمّا أمَرَ اللّهُ بهِ أو نَهَى اللّهُ عَنهُ إلاّ و مِن اللّهِ فيهِ ابتِلاءٌ.»
در آنچه خداوند بدان امر فرموده يا از آن نهى كرده است،
براى بنده هيچ گرفتگى و گشايشى صورت ندهد،
مگر اين كه خدا را در اين كار آزمايشى است.
قبض و بسط، همان نور موعظه امر و نهی الهی برای قلب سلیم است.
«أحيِ قَلبَكَ بِالمَوعِظَةِ»
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
«كُلُّ وَاعِظٍ قِبْلَةٌ وَ كُلُّ مَوْعُوظٍ قِبْلَةٌ لِلْوَاعِظِ»
«هر خطيبى براى مستمعين قبله است، و بالعكس هر مخاطبى نيز براى واعظ قبله است.»
امام علی علیه السلام:
«وَ الْعَاقِلُ مَنْ وَعَظَهُ التَّجَارِبُ»
«و عاقل كسى است كه تجربهها او را اندرز دهد.»
«فَإِنَّ خَيْرَ الْقَوْلِ مَا نَفَع»
امام علی علیه السلام:
«أَيُّهَا اَلنَّاسُ
إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَوَاهِدَ تُجْرِي اَلْأَنْفُسَ عَنْ مَدْرَجَةِ أَهْلِ اَلتَّفْرِيطِ
فِطْنَةُ اَلْفَهْمِ لِلْمَوَاعِظِ مِمَّا يَدْعُو اَلنَّفْسَ إِلَى اَلْحَذَرِ مِنَ اَلْخَطَإِ
وَ لِلنُّفُوسِ خَوَاطِرُ لِلْهَوَى وَ اَلْعُقُولُ تَزْجُرُ وَ تَنْهَى»
«اى مردم! به راستى براى دلها، گواهانى است كه نفس را از راه اهل تفريط مىگردانند.
تيزهوشى براى دريافت اندرزها، نفس را به خوددارى از اشتباه فرا مىخواند.
براى دلها، خاطرههاى هوس انگيزى است كه عقل آنها را دور مىسازد و از آنها نهى مىنمايد.»
مَن لَم يَكُن لَهُ واعِظٌ مِن قَلبِهِ، و زاجِرٌ مِن نَفسِهِ،
و لَم يَكُن لَهُ قَرينٌ مُرشِدٌ، استَمكَنَ عَدُوُّهُ مِن عُنُقِهِ.
دشمنش بر گردن او سوار شود.
+ «نور داخلی + نور خارجی!»
اِبْنَ ادَمَ
اِنَّکَ لاَ تَزَالُ بِخَیْرٍ مَا کَانَ لَکَ وَاعِظٌ مِنْ نَفْسِکَ
وَ مَا کَانَتِ اَلْمُحَاسَبَهُ مِنْ هَمِّکَ
وَ مَا کَانَ اَلْخَوْفُ لَکَ شِعَاراً وَ اَلْحَذَرُ لَکَ دِثَاراً
اِبْنَ ادَمَ
اِنَّکَ مَیِّتٌ وَ مَبْعُوثٌ وَ مَوْقُوفٌ بَیْنَ یَدَیِ اَللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ فَاَعِدَّ لَهُ جَوَاباً.
پسر آدم!
همیشه در خیر و خوبی به سر خواهی برد، اگر واعظ درونی برای خود داشته باشی
و به حسابرسی نفس خود پردازی
و ترس از خدا را روپوش خود و پرهیز را زیرپوش خودنمایی.
پسر آدم!
به راستی، تو خواهی مرد و برانگیخته خواهی شد
و در پیشگاه خدای عز و جل برای پاسخ گویی خواهی ایستاد؛
پس خود را برای پاسخ گویی آماده ساز.
هذا بَيانٌ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ
[سورة آلعمران (۳): الآيات ۱۳۷ الى ۱۳۸]
قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ
فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُروا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ (۱۳۷)
قطعاً پيش از شما سنّتهايى [بوده و] سپرى شده است.
پس، در زمين بگرديد و بنگريد كه فرجام تكذيبكنندگان چگونه بوده است؟
هذا بَيانٌ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ (۱۳۸)
اين [قرآن] براى مردم، بيانى، و براى پرهيزگاران رهنمود و اندرزى است.
إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ
[سورة النساء (۴): آية ۵۸]
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها
وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ
إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ
إِنَّ اللَّهَ كانَ سَمِيعاً بَصِيراً (۵۸)
خدا به شما فرمان مىدهد كه سپردهها را به صاحبان آنها ردّ كنيد؛
و چون ميان مردم داورى مىكنيد، به عدالت داورى كنيد.
در حقيقت، نيكو چيزى است كه خدا شما را به آن پند مىدهد.
خدا شنواى بيناست.
[«نِعِمَّا» أصلها «نعم ما» أدغمت الميمان معا فأصبحتا ميما مشددة.
و نعم فعل ماض لانشاء المدح.]
قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ
[سورة سبإ (۳۴): الآيات ۴۶ الى ۵۰]
قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى
ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا ما بِصاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ
إِنْ هُوَ إِلاَّ نَذِيرٌ لَكُمْ بَيْنَ يَدَيْ عَذابٍ شَدِيدٍ (۴۶)
بگو: «من فقط به شما يك اندرز مىدهم كه:
دو دو و به تنهايى براى خدا به پا خيزيد،
سپس بينديشيد كه رفيق شما هيچ گونه ديوانگى ندارد.
او شما را از عذاب سختى كه در پيش است جز هشداردهندهاى [بيش] نيست.
فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ
[سورة البقرة (۲): آية ۲۷۵]
الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ
ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا
وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا
فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ
وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (۲۷۵)
كسانى كه ربا مىخورند، [از گور] برنمىخيزند مگر مانند برخاستنِ كسى كه شيطان بر اثر تماس، آشفتهسَرَش كرده است.
اين بدان سبب است كه آنان گفتند:
«داد و ستد صرفاً مانند رباست.»
و حال آنكه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانيده است.
پس، هر كس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد، و [از رباخوارى] باز ايستاد،
آنچه گذشته، از آنِ اوست، و كارش به خدا واگذار مىشود،
و كسانى كه [به رباخوارى] باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.
امام باقر علیه السلام:
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ
أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ ع وَ قَدْ عَمِلَ بِالرِّبَا حَتَّى كَثُرَ مَالُهُ بَعْدَ أَنْ سَأَلَ غَيْرَهُ مِنَ الْفُقَهَاءِ
فَقَالُوا لَهُ لَيْسَ يُقْبَلُ مِنْكَ شَيْءٌ إِلَّا أَنْ تَرُدَّهُ إِلَى أَصْحَابِهِ
فَلَمَّا قَصَّ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ
مَخْرَجُكَ فِي كِتَابِ اللَّهِ قَوْلُهُ
فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ
وَ الْمَوْعِظَةُ التَّوْبَةُ.
ترجمه در مقالۀ «ربو».
قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ
[سورة يونس (۱۰): الآيات ۵۷ الى ۵۸]
يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ (۵۷)
اى مردم، به يقين، براى شما از جانب پروردگارتان اندرزى، و درمانى براى آنچه در سينههاست،
و رهنمود و رحمتى براى گروندگان [به خدا] آمده است.
قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ (۵۸)
بگو: «به فضل و رحمت خداست كه [مؤمنان] بايد شاد شوند.»
و اين از هر چه گرد مىآورند بهتر است.
فَجَعَلْناها نَكالاً – فَجَعَلْناها … مَوْعِظَةً
نور برای اهل حسادت میشه «نکال»، میشه اتمام حجت،
و برای اهل نور ولایت، میشه «موعظه».
بستگی داره اختیارا چه مسیری رو انتخاب کنی!
مسیر تمنا یا مسیر تقدیر!
امام علی علیه السلام:
«السَعِيدُ مَنْ وُعِظَ بغيره، و الشقىُّ من اتَّعَظَ به غيره»
«خوشبخت، كسى است كه از (حال) ديگران عبرت بگيرد
و بدبخت، كسى است كه مايه عبرت ديگران واقع شود.»
[سورة البقرة (۲): آية ۶۵]
وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ
فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ (۶۵)
و كسانى از شما را كه در روز شنبه [از فرمان خدا] تجاوز كردند نيك شناختيد،
پس ايشان را گفتيم: «بوزينگانى باشيد طردشده.»
[سورة البقرة (۲): آية ۶۶]
فَجَعَلْناها نَكالاً لِما بَيْنَ يَدَيْها وَ ما خَلْفَها وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ (۶۶)
و ما آن [عقوبت] را براى حاضران، و [نسلهاى] پس از آن، عبرتى، و براى پرهيزگاران پندى قرار داديم.
فَإِنَّ مَثَلَ الْوَاعِظِ وَ الْمَوْعُوظِ كَالْيَقْظَانِ وَ الرَّاقِدِ!
مَثَل موعظهکننده و موعظهشونده همچون شخص بيدار و خوابست.
امام صادق علیه السلام:
أَحْسَنُ الْمَوَاعِظِ مَا لَا يُجَاوِزُ الْقَوْلُ حَدَّ الصِّدْقِ وَ الْفِعْلُ حَدَّ الْإِخْلَاصِ
فَإِنَّ مَثَلَ الْوَاعِظِ وَ الْمَوْعُوظِ كَالْيَقْظَانِ وَ الرَّاقِدِ
فَمَنِ اسْتَيْقَظَ عَنْ رَقْدَتِهِ وَ غَفْلَتِهِ وَ مُخَالَفَتِهِ وَ مَعَاصِيهِ صَلَحَ أَنْ يُوقِظَ غَيْرَهُ مِنْ ذَلِكَ الرُّقَادِ
وَ أَمَّا السَّائِرُ فِي مَفَاوِزِ الِاعْتِدَاءِ وَ الْخَائِضُ فِي مَرَاتِعِ الْغَيِّ وَ تَرْكِ الْحَيَاءِ بِاسْتِحْبَابِ السُّمْعَةِ وَ الرِّيَاءِ وَ الشُّهْرَةِ وَ التَّصَنُّعِ فِي الْخَلْقِ الْمُتَزَيِّي بِزِيِّ الصَّالِحِينَ الْمُظْهِرُ بِكَلَامِهِ عُمَارَةَ بَاطِنِهِ وَ هُوَ فِي الْحَقِيقَةِ خَالٍ عَنْهَا قَدْ غَمَرَتْهَا وَحْشَةُ حُبِّ الْمَحْمَدَةِ وَ غَشِيَتْهَا ظُلْمَةُ الطَّمَعِ
فَمَا أَفْتَنَهُ بِهَوَاهُ وَ أَضَلَّ النَّاسَ بِمَقَالِهِ
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ
لَبِئْسَ الْمَوْلى وَ لَبِئْسَ الْعَشِيرُ
وَ أَمَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّهُ بِنُورِ التَّأْيِيدِ وَ حُسْنِ التَّوْفِيقِ وَ طَهَّرَ قَلْبَهُ مِنَ الدَّنَسِ
فَلَا يُفَارِقُ الْمَعْرِفَةَ وَ الْتُّقَى
فَيَسْتَمِعُ الْكَلَامَ مِنَ الْأَصْلِ وَ يَتْرُكُ قَائِلَهُ كَيْفَ مَا كَانَ
قَالَتِ الْحُكَمَاءُ خُذِ الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَفْوَاهِ الْمَجَانِينِ
قَالَ عِيسَى ع
جَالِسُوا مَنْ تُذَكِّرُكُمُ اللَّهَ رُؤْيَتُهُ وَ لِقَاؤُهُ فَضْلًا عَنِ الْكَلَامِ
وَ لَا تُجَالِسُوا مَنْ يُوَافِقُهُ ظَاهِرُكُمْ وَ يُخَالِفُهُ بَاطِنُكُمْ
فَإِنَّ ذَلِكَ الْمُدَّعِي بِمَا لَيْسَ لَهُ
إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ فِي اسْتَفَادَتِكُمْ
فَإِذَا لَقِيتَ مَنْ فِيهِ ثَلَاثَ خِصَالٍ فَاغْتَنِمْ رُؤْيَتَهُ وَ لِقَاءَهُ وَ مُجَالَسَتَهُ وَ لَوْ سَاعَةً
فَإِنَّ ذَلِكَ يُؤَثِّرُ فِي دِينِكَ وَ قَلْبِكَ وَ عِبَادَتِكَ بَرَكَاتُهُ
قَوْلُهُ لَا يُجَاوِزُ فِعْلَهُ وَ فِعْلُهُ لَا يُجَاوِزُ صِدْقَهُ وَ صِدْقُهُ لَا يُنَازِعُ رَبَّهُ
فَجَالِسْهُ بِالْحُرْمَةِ وَ انْتَظِرِ الرَّحْمَةَ وَ الْبَرَكَةَ
وَ احْذَرْ لُزُومَ الْحُجَّةِ عَلَيْكَ
وَ رَاعِ وَقْتَهُ كَيْلَا تَلُومَهُ فَتَخْسَرَ
وَ انْظُرْ إِلَيْهِ بِعَيْنِ فَضْلِ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ تَخْصِيصِهِ لَهُ وَ كَرَامَتِهِ إِيَّاهُ.
بهترين موعظه و پند آن است كه گفتار گوينده آميخته به راستى باشد، و عملش همرنگ با صدق.
بحقيقت كه مَثَل موعظهکننده و موعظهشونده همچون شخص بيدار و خوابست.
پس آن انسانى كه از خواب غفلت بيدار شده، و از اسارت مخالفت با حق و عصيان نجات يافته، صلاحيّت پيدا كرده اهل غفلت را از غفلت برهاند و خفتگان را بيدار نمايد،
و فاسدان را به صلاح و سداد بياورد.
و امّا آن كس كه در بيابانهاى عصيان و تجاوز و گمراهى و گيجى چون مسافرى سرگردان، حيران و بىمقصد است، و در مرغزارهاى انحراف و بىشرمى فرو رفته،
چگونه هادى راه و خضر مسير و دستگير گمراهان باشد؟
اينان بخاطر حبّ شهرت و جلب خوشنودى مردم و ظاهرسازى به لباس پند و موعظه درآمده، خود را بصورت و قيافه عباد شايسته درآورده، و با سخنان خود تظاهر بطهارت باطن و تهذيب نفس و عمارت قلب مىكنند، در حالى كه ذرهاى از حقيقت نچشيده و به آنچه مىگويند نرسيدهاند.
در وحشت علاقه به تعريف مردم و اقبال آنان فرو رفته و تيرگى طمع، باطنشان را پوشانده،
چنين انسانى چگونه و به چه چيز به هواى نفس فريفته شده
و مردم را به گفتار خود نسبت بخودش گمراه نموده،
خداوند متعال مىفرمايد:
شيطان و جنود او براى اين دسته مردم چه سرپرست بدى و عشيره مضرّى است!
امّا كسي كه به نور تأييد و حسن توفيق از جانب خدای مهربان از افتادن در ورطهى هلاكت محافظت شده و قلب خود را از هرگونه آلودگى جهت تأثيرگيرى از مواعظ پاك كرده،
از فضاى با معناى معرفت و تقوا مفارقت نكرده و نمىكند،
توجه دارد كه اصل سخن را بشنود نه سخن را با توجه به گوينده،
كه چنين انسان موفّقى كار به حقيقت سخن دارد نه به كسى كه سخن را مىگويد،
او سخن و معناى آن را مىگيرد و سخنگو را هرچه باشد و هركه باشد رها مىكند.
حكما فرموده اند:
حكمت را از دهان ديوانهها هم شده بگيريد.
حضرت عيسى بن مريم ع فرمود:
با كسى مصاحبت و مجالست و رفاقت و همنشينى كنيد كه ديدن او شما را به ياد خدا بيندازد،
چه رسد به كلام و موعظهاش،
كه موعظه چنين كسى جان مرده شما را زنده مىكند.
و با كسى كه ظاهرش مطلوب و پسنديده است، ولى باطنش تاريك و ناپسند، معاشرت ننمائيد،
مبادا كه خبث باطنش در شما اثر بگذارد، كه اين آدم منافق است
زيرا آنچه را ادعا مىكند ندارد،
و اين همه در صورتى است كه شما به نحو راستى و درستى در طلب حقيقت باشيد.
چون سه خصلت در كسى يافتى ديدار و ملاقات و معاشرت با او را گرچه يك ساعت باشد غنيمت بدان،
زيرا اين ملاقات در تحكيم دين و روشنى قلب و اخلاص تو در مقام بندگى مىافزايد،
و بركات وجود او به تو منتقل مىشود.
1 ـ گفتارش همراه با عمل باشد.
2 ـ عملش همراه با صدق و درستى باشد.
3 ـ صدقش بخاطر طاعت و رضاى حق باشد.
با چنين انسانى مجالست و مصاحبت داشته باش،
و از او احترام و تجليل كن و خود را در معرض نسيم خير و بركت او قرار ده،
و البته مواظب باش كه پس از معاشرت و برخورد با چنين آدمى اگر حفظ احترام او ننمائى،
و بنحوى كه شايسته است از محضر او بهره نگيرى،
حجت الهى بر تو تمام و عذرى در پيشگاه او از تو پذيرفته نخواهد شد.
متوجه باش كه وقت او را بيهوده نگيرى و وى را خسته و ناراحت نكنى
كه موجب خسارت و ضرر توست،
هميشه لطف و عنايت و فضل و كرامت مخصوص خداوند بزرگ را نسبت به او در نظر گرفته
و با او معاشرت مىكنى.
اگه عقل داشته باشیم، پشتمونو به نور نمیکنیم!
امام صادق عليه السلام:
لَيْسَ بَيْنَ الْإِيمَانِ وَ الْكُفْرِ إِلَّا قِلَّةُ الْعَقْلِ
قِيلَ وَ كَيْفَ ذَاكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ
قَالَ
إِنَّ الْعَبْدَ يَرْفَعُ رَغْبَتَهُ إِلَی مَخْلُوقٍ
فَلَوْ أَخْلَصَ نِيَّتَهُ لِلَّهِ لَأَتَاهُ الَّذِی يُرِيدُ فِی أَسْرَعَ مِنْ ذَلِكَ.
ميان ايمان و كفر فاصلهای جز كمعقلي نيست.
عرض شد: اين امر چگونه است ای فرزند رسول خدا؟
حضرت فرمودند:
بنده خدا متوجه مخلوقي مي شود (یعنی حاجت خود را از فقيري مانند خود میخواهد)
در صورتي كه اگر با خلوص نيت متوجه خدا شود آنچه خواهد در نزديكتر از آن وقت باو رسد.