بهشت، نورِ مستور! مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ!

امام علی علیه السلام:
از سخنان أمير المؤمنين على عليه السّلام به كميل بن زياد پس از ذكر پاره‌اى از مطالب، فرمود:
إِنَّ هَذِهِ اَلْقُلُوبَ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا أَوْعَاهَا
اِحْفَظْ عَنِّي مَا أَقُولُ لَكَ
همانا اين دلها ظرفهايى هستند كه بهترين آنها نگهدارترين‌شان است.
[پس]هر چه مى‌گويم از من به خاطر سپار!
اَلنَّاسُ ثَلاَثَةٌ
عَالِمٌ رَبَّانِيٌّ
وَ مُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِيلِ اَلنَّجَاةِ
وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ
أَتْبَاعُ كُلِّ نَاعِقٍ يَمِيلُونَ مَعَ كُلِّ رِيحٍ
مردم سه گونه‌اند:
دانشمند ربّانى،
دانشجوى راه رستگارى
و فرومايگانى كه مگس‌وار از پى هر بانگى مى‌روند
و با وزش هر بادى تغيير جهت مى‌دهند،
لَمْ يَسْتَضِيئُوا بِنُورِ اَلْعِلْمِ فَيَهْتَدُوا
وَ لَمْ يَلْجَئُوا إِلَى رُكْنٍ وَثِيقٍ فَيَنْجُوا
از فروغ دانش بهره‌ور نشده‌اند تا راه به جايى برند
و به ستونى استوار پناه نياورده‌اند تا نجات يابند.

يَا كُمَيْلُ
اَلْعِلْمُ خَيْرٌ مِنَ اَلْمَالِ
اَلْعِلْمُ يَحْرُسُكَ وَ أَنْتَ تَحْرُسُ اَلْمَالَ
وَ اَلْمَالُ تُفْنِيهِ اَلنَّفَقَةُ
وَ اَلْعِلْمُ يَزْكُو عَلَى اَلْإِنْفَاقِ
اَلْعِلْمُ حَاكِمٌ وَ اَلْمَالُ مَحْكُومٌ عَلَيْهِ
اى كميل!
علم از ثروت بهتر است؛
علم تو را پاسدارى كند و تو بايد ثروت را پاسدارى نمايى.
مال و ثروت در اثر خرج و هزينه كردن نابود مى‌شود
و حال آن كه، علم با پخش و بخشش رو به افزايش مى‌گذارد.
علم حاكم است و مال محكوم.

يَا كُمَيْلَ بْنَ زِيَادٍ
اى كميل بن زياد
مَحَبَّةُ اَلْعَالِمِ دِينٌ يُدَانُ بِهِ
محبّت دانشمند، كيش و آیین مردم است كه بايد بدان گردن نهاد
بِهِ يَكْسِبُ اَلْإِنْسَانُ اَلطَّاعَةَ فِي حَيَاتِهِ
وَ جَمِيلَ اَلْأُحْدُوثَةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ
و در سايه علم، آدمى در زندگيش بندگى را
و پس از مرگش ياد نيك را به دست آورد.
وَ مَنْفَعَةُ اَلْمَالِ تَزُولُ بِزَوَالِهِ
مَاتَ خُزَّانُ اَلْأَمْوَالِ وَ هُمْ أَحْيَاءٌ
سود مال با نابودى اصل مال از بين مى‌رود.
مال اندوزان با آن كه به ظاهر زنده‌اند ولى مرده‌اند،
وَ اَلْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِيَ اَلدَّهْرُ
أَعْيَانُهُمْ مَفْقُودَةٌ وَ أَمْثِلَتُهُمْ فِي اَلْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ
دانش‌ورزان چندان كه روزگار پايد، ماندگارند.
وجود جسمانى آنها از بين مى‌رود ولى آثار [علمى و معنوى] آنان در دلها مى‌ماند.
+ «الْعَالِمُ حَيٌّ وَ إِنْ كَانَ مَيِّتاً.»

هَا إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْماً جَمّاً وَ أَشَارَ إِلَى صَدْرِهِ
لَمْ أُصِبْ لَهُ خَزَنَةً
هان! به راستى در اينجا- اشاره به سينۀ خود فرمود- دانش سرشارى است
كه دانش اندوزانى براى آن نيافتم.
بَلَى أُصِيبُ لَقِناً غَيْرَ مَأْمُونٍ
مُسْتَعْمِلاً آلَةَ اَلدِّينِ فِي طَلَبِ اَلدُّنْيَا
بلى، يكى را يافتم كه نيكو در مى‌يافت ولى قابل اعتماد نبود؛
زيرا ابزار دين را وسيلۀ دست يافتن به دنيا قرار مى‌دهد
يَسْتَظْهِرُ بِحُجَجِ اَللَّهِ عَلَى أَوْلِيَائِهِ
وَ بِنِعْمَةِ اَللَّهِ عَلَى مَعَاصِيهِ
و از حجّتهاى خدا به ضرر دوستان او كمك مى‌گيرد
و از نعمت‌هاى خدا براى نافرمانى او يارى مى‌جويد.

أَوْ مُنْقَاداً لِحَمَلَةِ اَلْحَقِّ
لاَ بَصِيرَةَ لَهُ فِي أَحْنَائِهِ
يَنْقَدِحُ اَلشَّكُّ فِي قَلْبِهِ بِأَوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ
يا كسى كه سر سپردۀ حقّ‌مداران است
امّا بينش و تيزهوشى لازم را ندارد تا رمز و راز علم را دريابد،
نخستين شبهه‌اى كه به دل او راه يابد، شك و ترديد در دل او شعله‌ور گردد.

اَللَّهُمَّ لاَ ذَا وَ لاَ ذَاكَ
بار خدايا! نه اين سزاوار است نه آن!

أَوْ مَنْهُوماً بِاللَّذَّةِ سَلِسَ اَلْقِيَادِ لِلشَّهْوَةِ
أَوْ مُغْرَماً بِالْجَمْعِ وَ اَلاِدِّخَارِ
لَيْسَا مِنْ رُعَاةِ اَلدِّينِ
وَ لاَ مِنَ ذَوِي اَلْبَصَائِرِ وَ اَلْيَقِينِ
أَقْرَبُ شَبَهاً بِهِمَا اَلْأَنْعَامُ اَلسَّائِمَةُ
يا كسى كه شيفتۀ لذّت و اسير شهوت است
و يا آن كه آزمند و فريفتۀ انباشتن و اندوختن است.
اينان هيچ يك پاسدار دين نيستند
و بينايى و يقين ندارند
و بيشتر به چهارپايان چرنده مانند.

كَذَلِكَ يَمُوتُ اَلْعِلْمُ بِمَوْتِ حَمَلَتِهِ
اين چنين است كه علم با مرگ دارندگانش مى‌ميرد!

اَللَّهُمَّ بَلَى لاَ يَخْلُو اَلْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ
إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً أَوْ خَائِفاً مَغْمُوراً
لِئَلاَّ تَبْطُلَ حُجَجُ اَللَّهِ وَ بَيِّنَاتُهُ وَ رُوَاةُ كِتَابِهِ
آرى! زمين هيچ‌گاه از امامى كه قائم خداست خالى نمى‌ماند.
خواه آشكار مشهور باشد يا ترسان و پنهان از ديده‌ها؛
تا حجّت‌هاى خدا باطل نشود و نشانه‌هايش از ميان نرود و راويان قرآنش تباه نگردند.

وَ أَيْنَ أُولَئِكَ؟
هُمُ اَلْأَقَلُّونَ عَدَداً
اَلْأَعْظَمُونَ قَدْراً
و كجايند آنان‌؟!
آنان در شمار اندك
و در نزد خدا قدر و منزلتشان بس بزرگ است.

بِهِمْ يَحْفَظُ اَللَّهُ حُجَجَهُ
حَتَّى يُودِعَهُ نُظَرَاءَهُمْ
وَ يَزْرَعَهَا فِي قُلُوبِ أَشْبَاهِهِمْ
خداوند به وسيلۀ اينان، حجّت‌هاى خود را حفظ‍‌ كند
تا به همتايانشان سپارد
و اين بذر را در دلهاى همانندهاى ايشان بكارد.
+ «وصی»
هَجَمَ بِهِمُ اَلْعِلْمُ عَلَى حَقَائِقِ اَلْإِيمَانِ
فَبَاشَرُوا رُوحَ اَلْيَقِينِ
وَ اِسْتَلاَنُوا مَا اِسْتَوْعَرَ مِنْهُ اَلْمُتْرَفُونَ
وَ اِسْتَأْنَسُوا بِمَا اِسْتَوْحَشَ مِنْهُ اَلْجَاهِلُونَ
علم آنان براى درك حقايق ايمان يورش آورده
و با روح يقين درآميخته‌اند
و آنچه را نازپروردگان، دشوار شمارند بر خود آسان ساخته‌اند
و بر آنچه نادانان از آن در وحشت‌اند، انس گرفته‌اند.
صَحِبُوا اَلدُّنْيَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ اَلْأَعْلَى
به تن همنشين دنيايند ولى جانشان به ملأ اعلى پيوسته است.

يَا كُمَيْلُ
أُولَئِكَ أُمَنَاءُ اَللَّهِ فِي خَلْقِهِ
وَ خُلَفَاؤُهُ فِي أَرْضِهِ
وَ سُرُجُهُ فِي بِلاَدِهِ
وَ اَلدُّعَاةُ إِلَى دِينِهِ
وَا شَوْقَاهْ إِلَى رُؤْيَتِهِمْ
أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ لِي وَ لَكَ.
اى كميل!
آنان امينان خدا در ميان خلقش
و جانشينان او در زمينش
و چراغهاى تابان او در شهرهايش
و دعوت‌كنندگان به دين اويند.
وه! چه مشتاق ديدارشان هستم.
از خداوند براى خودم و تو آمرزش طلبم.
+ مقاله «در آرزوی چهره‌های نورانی!»