عدو:
عُدوة الوادي: جَانِبُهُ «edge» … لبه پرتگاه !!!
(remote borderlands): مناطق دورافتاده! مناطق دور از شهرها، اغلب با دسترسی دشوار! منظور از «عُدوة الوادي»، دورترین نقطۀ وادی (مناطق دورافتاده!) است. (Remote areas)
مثلا میگن فلانی رو به دورترین نقطۀ کشور، مثلا فلان روستای مرزی (سیبری) تبعیدش کردند. اون امنیتی که در مرکز کشور هست، قطعا در مرزهای کشور نیست و اون نقطه ها در دسترس دشمنه و دشمن راحت میتونه توی مناطق مرزی ایجاد نامنی کنه و لذا به این مناطق دوردست عرب میگه مکان ذو عدواء و یا میگه عدوة الوادی … مفهوم واژۀ عداوت در زبان عربی یعنی اینکه حسود خودشو از نورش دور میکنه، دورِ دور! یا اینطوری بگیم نور رو از خودش دور میکنه! در واقع از نور فاصله میگیره تا اگه نور ازش کمک خواست بهش کمک نکنه و اینجوری شرایط رو برای نور نامطمئن و ناآرام میکنه و این یعنی عداوت حسود با نور! مفهوم مهم و زیبایی در واژۀ عدو و عداوت نهفته است که باید بهش دقت کنیم تا رمز و راز سکوت اهل حسادت در ابتدای دشمنی آنها با نور رو متوجه بشیم که چجوری پسیو عمل میکنن و خودشونو آروم آروم کنار میکشن تا مبادا به ندای «هل من ناصر ینصرنی» حسین ع لبیک بگویند. به این میگن عداوت و به این میگن دشمنی…
***
«عُدوة الوادی» یعنی کناره یا لبه دره؛ همان نقطه‌ای دور از مرکز، لب پرتگاه… جایی که از امنیت و آرامش و نور فاصله دارد. مثلاً وقتی کسی را به دورترین نقطه کشور تبعید می‌کنند، به جایی در مرز، ناامن و پرت. جایی که دست دشمن به آن می‌رسد، جایی که حضور دشمن در آن محتمل و گاه بالفعل است. عرب به چنین مناطقی می‌گوید: مکانٌ ذو عدواء، یا عُدوة الوادی.
از همین معنا، واژۀ «عدو» و «عداوت» نیز شکل گرفته است:
عداوت یعنی فاصله‌ گرفتن؛ یعنی دور شدن از مرکز نور.
حسود، کسی است که خود را از نور دور می‌کند، یا نور را از خود می‌راند؛ آن‌چنان که اگر نور از او یاری بخواهد، پاسخ ندهد.
با سکوتش، با کناره‌گیری‌اش، شرایط را برای نور ناامن می‌سازد.
اینجاست که دشمنی آغاز می‌شود؛
نه با شمشیر و فریاد، بلکه با دوریِ حساب‌شده و سکوتِ مرموز.
عداوت، از دل همین فاصله، زاده می‌شود؛ از کناره‌گیری پنهان،
از عدم اجابت ندای «هل من ناصر ینصرنی» حسین علیه السلام؛ و این، آغاز دشمنی است…
نه فریاد، که سکوت.
نه جنگ، که بی‌تفاوتی.
این است عداوت؛ دشمنیِ آرام، اما ریشه‌دار.
***
[حضور کم‌رنگ یا حضور پررنگ: دو رویکرد متفاوت در برابر نور!]:
عداوت یعنی نوعی «دشمنی ساکت و خاموش» که با دور شدن آغاز می‌شود، نه با حمله.
دشمنی‌ای که در ابتدا به‌صورت «عدم مشارکت»، «عدم حمایت» و «حضور کم‌رنگ» خودش را نشان می‌دهد، نه با شمشیر و فریاد.
حضور پررنگ یعنی بودن، ماندن، پاسخ دادن، و در کنار نور ایستادن. کسی که در قلب میدان است و اگر صدای “هَل مِن ناصرٍ یَنصُرُنی” برخیزد، دلش می‌لرزد، می‌دود، و می‌گوید: لبیک!
اما حضور کم‌رنگ، آغاز عداوت است: سکوت، عقب‌نشینی، کناره‌گیری تدریجی، تا جایی که اگر نور دستش را دراز کند، او در دسترس نباشد. این نوع رفتار، دقیقاً همان چیزی است که در قرآن از آن به عنوان عداوت یاد شده؛ دشمنی‌ای که اول با قطع رابطۀ قلبی و عاطفی آغاز می‌شود.
عدو کسی است که نور را نمی‌زند، اما تنها می‌گذارد.
عدو کسی است که فریاد نمی‌کشد، اما لبیک هم نمی‌گوید.
حسود به نور حسد می‌برد، اما مستقیم با آن وارد جنگ نمی‌شود. او فقط کناره می‌گیرد. از نور فاصله می‌گیرد، تا مبادا ناچار شود حمایتش کند.
در واقع، نور را تنها می‌گذارد تا نور، در شرایط ناامنی و عدم اطمینان پیش برود.
این کناره‌گیری خاموش، دقیقاً همان عداوت است؛ عداوتی پسیو، پنهان و مرموز، که گاه خطرناک‌تر از دشمنی صریح است.
پس عداوت یعنی دور شدن، و حضور کم‌رنگ که مقدمه دشمنی است.
عداوت با سکوت آغاز می‌شود؛
با نبودن، با نیامدن، با نگاه نکردن، با دوست نداشتن.
و شاید به همین دلیل است که در قرآن،
دشمنی شیطان با انسان، با گمراه کردن آغاز می‌شود، نه با قتل.
او با وسوسه هایش، فقط انسان را از مرکز نور جدا می‌کند.
تا انسان پشت به نور کند و رو به شیطان نماید.
پس: عداوت میشه پشت به نور و رو به تمنا! رو به شیطان! رو به نار! رو به جهنم!
عداوت فقط یک حالت درگیری و دشمنی ظاهری نیست؛ بلکه یک موضع درونی و تدریجیِ گسستن از حق است. شیطان، که خداوند بارها او را عَدُوٌّ مُبِين خوانده، دشمنی‌اش را نه با شمشیر، بلکه با کلام آغاز می‌کند؛ با وسوسه، با تکلمی نرم ولی خطرناک.
«فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطانُ قالَ يا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلى‏ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْكٍ لا يَبْلى‏»
وسوسه، کلامی آهسته، اما هدفمند:
بردن تو به سمت تمناهایت و دور کردن تو از نور، آنهم با کلامی نرم و وسوسه‌انگیز!
شیطان هرگز تو را نمی‌زند؛ او فقط نور را در چشم تو کم‌رنگ می‌کند.
او نمی‌گوید با نور بجنگ، بلکه می‌گوید:
به خودت فکر کن. به نفع تو نیست. شاید راه دیگری باشد…
و اینجاست که دل، آرام‌آرام، پشت به نور می‌کند.
دیگر با نور احساس قرابت ندارد.
دیگر با ندای «هل من ناصر ینصرنی» کاری ندارد.
این لحظه، لحظه‌ی عداوت است؛ نه دشمنی فعال، بلکه دشمنی پَسیو؛ حضور نداشتن.
***
شیطان و هنر فاصله‌سازی:
در حقیقت، عداوت یعنی ساختن فاصله.
شیطان دشمنی‌اش را با فاصله‌سازی آغاز می‌کند: از یاد خدا، از قلب سلیم، از معصوم ع، از حجت ع، از نور، از معلم… و این فاصله، همان عُدوة الوادی است: همان جایی که دیگر نه صدای حق می‌رسد، نه گرمای حضورِ او حس می‌شود. «فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما مِمَّا كانا فيهِ» یعنی اندکی لغزش، اندکی فاصله… نه خصومت علنی، نه نبرد، فقط یک کناره‌گیری آرام از نور.
عداوت یعنی اینکه قلب انسان، نور را ترک کند.
نه به خاطر دشمنی علنی، بلکه به خاطر فرو رفتن در زمزمه‌های تاریک شیطان.
شیطانی که مدام تایید تمنا میکند.
وقتی انسان، رو به کلام شیطان می‌کند، پشت به نور می‌شود؛
و در آن لحظه، دیگر مهم نیست زبانش چه می‌گوید؛
چون دلش دیگر در جبهه نور نیست.
عداوت شیطان، تفسیرِ دقیق غفلت است.
نه صدای تیر می‌آید، نه پرچم دشمنی بالا رفته؛
اما نور تنها مانده،
و این یعنی:
عداوت: فاصله‌ای که با وسوسه ساخته شد؛
و غفلتی که با کلام آغاز شد.
***
داستان تکراری عداوت و دشمنی معارین حسود با صاحبان نور!
«وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ‏»
عداوت؛ فاصله‌ای که با وسوسه ساخته شد!
درک دقیق واژگان قرآنی، خصوصاً آن‌دسته از واژگانی که بار معنایی عمیق و چندلایه دارند، راهی‌ست به سوی فهم ظرایف هدایت و گمراهی در منطق الهی.
یکی از این واژگان، واژۀ “عداوت” است؛ واژه‌ای که در ظاهر به معنای دشمنی تعبیر می‌شود، اما در متن قرآن و زبان عربی، معنایی پنهان و ظریف‌تر دارد:
فاصله گرفتن، کناره‌گیری، و ساختن مرزی ناپیدا میان دل انسان و نور هدایت.
عدو و عُدوة؛ زبانِ فاصله:
ریشه واژۀ “عداوت”، واژۀ “عدو” است که در اصل به معنای عبور کردن، گذشتن و فاصله گرفتن آمده است. در تعبیرات عربی چون “عُدوة الوادی”، این واژه برای اشاره به لبۀ پرتگاه یا دورترین نقطۀ دره استفاده می‌شود. جایی که از مرکز امنیت، حیات و نور فاصله دارد و معمولاً در معرض تهدید و ناامنی‌ست. به بیان دیگر، “عدو” در بُن‌مایۀ خود، پیش از آن‌که مفهومی از ستیز داشته باشد، نشان از فاصله و کناره‌گیری دارد.
شیطان و دشمنی پنهان؛ آغاز عداوت با زمزمه:
در آیات متعدد قرآن، شیطان به عنوان “عدو مبین” معرفی شده است.
این دشمنی اما به‌ندرت در قالب حمله یا جنگ آشکار تجلی می‌کند.
بلکه از طریق “وسوسه”، “قول نرم”، و زمزمه‌های تدریجی رخ می‌دهد:
«فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ…»
شیطان، با سخنی نرم و تأمل‌برانگیز، انسان را به اندک فاصله‌ای از نور می‌کشاند.
او نه فرمان می‌دهد، نه فریاد می‌زند؛
تنها در گوش دل، سخنی می‌گوید که نتیجه‌اش، پشت کردن به نور است.
حضور کم‌رنگ؛ نماد عداوت بی‌سلاح:
عداوت همیشه با خصومت صریح همراه نیست. گاه در سکوت است، در حضور کم‌رنگ.
کسی که روزی در کنار نور بود، اندک‌اندک خود را کنار می‌کشد.
نه به‌خاطر بغض، بلکه به‌خاطر آن‌که دیگر صدای نور را نمی‌شنود یا دوست ندارد بشنود.
این همان نقطه‌ای‌ست که شیطان می‌خواهد انسان به آن برسد:
جایی در دورترین نقطۀ وادی،
جایی که اگر فریاد “هل من ناصر ینصرنی” برخیزد، دل دیگر نلرزد.
عداوت؛ ترکِ لبیک، آغاز دشمنی:
عداوت یعنی اینکه دل، تصمیم بگیرد به نور “لبیک” نگوید.
نه آن‌که با آن بجنگد، بلکه فقط کمک نکند. یاری ندهد. کناره بگیرد.
این موضعِ خنثی، که از نگاه الهی، عین خیانت است، عین دشمنی است:
«وَ مَن لَّمْ يَجْعَلِ اللّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ»
عداوت، در ژرف‌ترین معنا، فرآیند دور شدن از نور است؛
فرآیندی که با وسوسه آغاز می‌شود، با غفلت ادامه می‌یابد، و با ترکِ پاسخ به نداء حق، به دشمنی پنهان ختم می‌گردد.
این دشمنی، دشمنیِ شمشیر نیست؛ دشمنیِ سکوت است.
دشمنی‌ای که به جای فریاد، با “نبودن” تعریف می‌شود. و این، خطرناک‌ترین نوع عداوت است؛ چرا که دشمن، دیگر روبه‌رو نیست، بلکه “غایب” است.
عدو کسی است که وقتی نور، دست یاری دراز می‌کند، او آن‌قدر دور شده که دیگر صدای نور را نمی‌شنود…