حسود از قبول حقیقت طفره میره! وَ مَنْ‏ يَعْشُ‏ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ!

در دریای بی‌کران واژگان قرآن کریم، هر کلمه همچون نگینی است که با تأمل در آن، حقایق عمیقی از ذات انسان و آفرینش هویدا می‌شود.
«عشو» (عشی/عشو)، یکی از این واژگان پرمعناست که در آیه شریفه «وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرينٌ» (زخرف: 36) به مفهومی عمیق‌تر از معنای لغوی خود اشاره دارد.
این مقاله بر آن است تا با بررسی ریشه‌های لغوی و کاربردهای قرآنی «عشو»، نشان دهد چگونه این واژه به ویژگی قلبی کسانی اشاره می‌کند که از روی حسادت، خودخواهی یا تعمد، چشم بر نور هدایت الهی می‌بندند و در تاریکی جهل خود غرق می‌شوند.
به عبارتی، «عشو» در اینجا، نمادی از کوری باطن و نپذیرفتن آگاهانه حقیقت است.
…
ریشه‌های لغوی «عشو»: تاریکی، نقصان دید و جهل
برای درک بهتر معنای «عشو» در سیاق قرآنی، ابتدا به ریشه‌های لغوی آن بازمی‌گردیم.
در فرهنگ‌های لغت عربی، مشتقات ریشه «عشو» با مفاهیمی نظیر تاریکی، ضعف دید و شب‌کوری گره خورده‌اند.
تعابیر رایجی چون:
«عشواء الليل: ظلمته» (تاریکی شب):
این مفهوم به ظلمت و عدم وضوح اشاره دارد.
در واقع، «عشواء» به شتری گفته می‌شود که در شب، ضعیف می‌بیند و در مسیری نامشخص گام برمی‌دارد، که خود نمادی از سردرگمی و عدم بصیرت است. + «همج رعاع» + «ذئب»
«التعاشي: التجاهل» (تجاهل کردن، نادیده گرفتن):
این بعد لغوی، بُعد ارادی و خودخواسته «عشو» را آشکار می‌کند.
«تعاشي» به معنای وانمود کردن به ندیدن یا خود را به کوری زدن است،
حتی اگر توانایی دیدن وجود داشته باشد.
این ریشه‌های لغوی، بستری محکم برای فهم کاربرد قرآنی «عشو» فراهم می‌آورند؛
جایی که «عشو» به کوری‌ای اشاره دارد که نه ناشی از ضعف طبیعی چشم، بلکه نتیجه انتخابی آگاهانه و تعمدی است.
این همان ویژگی قلبی است که فرد را از دیدن حقیقت محروم می‌کند.
«عشو» در قرآن: کوری قلب در برابر نور هدایت
با در نظر گرفتن ریشه‌های لغوی، اکنون می‌توانیم به آیه شریفه «وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ» بپردازیم. در اینجا، «عشو» نه به معنای نابینایی فیزیکی، بلکه به معنای «رویگردانی»، «نادیده گرفتن عامدانه» و «کوری قلب» نسبت به «ذکرالرحمن» است.
ذکر رحمان شامل آیات الهی، پیامبران، اوصیا و هر آنچه که از جانب خداوند برای هدایت انسان نازل شده است، می‌شود.
این آیه به وضوح به کسانی اشاره دارد که:
از روی حسادت، لجاجت یا تکبر، حاضر نیستند نور حقیقت را که توسط «معلم ربانی» ارائه می‌شود، بپذیرند. آن‌ها پشت به نور می‌کنند و خود را از آن محروم می‌سازند.
قلبشان به دلیل اعمال و نیات ناپسند، به تاریکی گراییده است.
این تاریکی قلبی، مانع از آن می‌شود که حقایق آشکار و نورانی را درک کنند.
به عبارتی، «عشو» در اینجا توصیف‌گر یک قلب «تاریک و جاهل نسبت به نور علم آنلاین» (یعنی نور هدایت و آگاهی در دسترس) است. این افراد، در حالی که امکان دیدن و درک کردن را دارند، خود را به کوری می‌زنند و مسیر تاریکی و گمراهی را انتخاب می‌کنند.
این انتخاب، پیامد شومی نیز به دنبال دارد:
«نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرينٌ»؛
یعنی خداوند شیطانی را همدم او قرار می‌دهد.
این همدمی، خود نمادی از تشدید تاریکی و گمراهی است، چرا که شخص با این انتخاب، خود را در فضایی قرار می‌دهد که شیطان بیش از پیش بر او مسلط شده و او را از مسیر حق دورتر می‌سازد.
…
واژه «عشو» در قرآن کریم، فراتر از یک حرکت یا حالت فیزیکی، به وضعیت روحی و قلبی انسان‌هایی اشاره دارد که با وجود دسترسی به نور حقیقت و ذکر الهی، از روی عمد و اختیار، چشم بر آن می‌بندند. این کوری قلبی، غالباً ریشه در صفات ناپسندی چون حسادت، لجاجت و انکار حقیقت دارد. فهم این واژه، ما را به این حقیقت رهنمون می‌سازد که هدایت، که عطیه الهی است، نیازمند پذیرش فعالانه و گشودگی قلب ماست. هر آنکس که تعمداً از این نور روی برگرداند، نه تنها خود را در تاریکی جهل غرق می‌کند، بلکه درهای وسوسه و گمراهی را نیز به روی خود می‌گشاید.
این واژه هشداری است برای همگان که همواره در پی نور هدایت باشند و از هرگونه تجاهل و تعاشي در برابر حقیقت دوری جویند.