عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيِّ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ:
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى الرِّضَا ع فَقَالَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ‏
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏
مَا تَفْسِيرُهُ؟
فَقَالَ لَقَدْ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ جَدِّي عَنِ الْبَاقِرِ عَنْ زَيْنِ الْعَابِدِينَ عَنْ أَبِيهِ ع أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏
مَا تَفْسِيرُهُ؟
فَقَالَ
الْحَمْدُ لِلَّهِ هُوَ أَنْ عَرَّفَ‏ عِبَادَهُ بَعْضَ نِعَمِهِ عَلَيْهِمْ جَمْلًا
إِذْ لَا يَقْدِرُونَ عَلَى مَعْرِفَةِ جَمِيعِهَا بِالتَّفْصِيلِ
لِأَنَّهَا أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَى أَوْ تُعْرَفَ
فَقَالَ لَهُمْ قُولُوا
الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَيْنَا رَبُّ الْعَالَمِينَ
وَ هُمُ الْجَمَاعَاتُ‏ مِنْ كُلِّ مَخْلُوقٍ مِنَ الْجَمَادَاتِ وَ الْحَيَوَانَاتِ
فَأَمَّا الْحَيَوَانَاتُ فَهُوَ يَقْلِبُهَا فِي قُدْرَتِهِ وَ يَغْذُوهَا مِنْ رِزْقِهِ وَ يُحَوِّطُهَا بِكَنَفِهِ وَ يُدَبِّرُ كُلًّا مِنْهَا بِمَصْلَحَتِهِ
وَ أَمَّا الْجَمَادَاتُ فَهُوَ يُمْسِكُهَا بِقُدْرَتِهِ يُمْسِكُ الْمُتَّصِلَ مِنْهَا أَنْ يَتَهَافَتَ وَ يُمْسِكُ الْمُتَهَافِتَ مِنْهَا أَنْ يَتَلَاصَقَ‏ وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ‏ وَ يُمْسِكُ الْأَرْضَ أَنْ تَنْخَسِفَ إِلَّا بِأَمْرِهِ
إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ رَءُوفٌ رَحِيمٌ‏
قَالَ ع
وَ رَبُّ الْعَالَمِينَ مَالِكُهُمْ وَ خَالِقُهُمْ وَ سَائِقُ أَرْزَاقِهِمْ إِلَيْهِمْ مِنْ حَيْثُ يَعْلَمُونَ وَ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ
فَالرِّزْقُ مَقْسُومٌ‏ وَ هُوَ يَأْتِي ابْنَ آدَمَ عَلَى أَيِّ سِيرَةٍ سَارَهَا مِنَ الدُّنْيَا لَيْسَ تَقْوَى مُتَّقٍ بِزَائِدِهِ وَ لَا فُجُورُ فَاجِرٍ بِنَاقِصِهِ وَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُ سِتْرٌ وَ هُوَ طَالِبُهُ وَ لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ يَفِرُّ مِنْ رِزْقِهِ لَطَلَبَهُ رِزْقُهُ كَمَا يَطْلُبُهُ الْمَوْتُ
فَقَالَ‏ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ قُولُوا
الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَيْنَا وَ ذَكَرَنَا بِهِ مِنْ خَيْرٍ فِي كُتُبِ الْأَوَّلِينَ قَبْلَ أَنْ نَكُونَ
فَفِي هَذَا إِيجَابٌ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ع وَ عَلَى شِيعَتِهِمْ أَنْ يَشْكُرُوهُ بِمَا فَضَّلَهُمْ‏
وَ ذَلِكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ وَ اصْطَفَاهُ نَجِيّاً وَ فَلَقَ لَهُ الْبَحْرَ وَ نَجَّى بَنِي إِسْرَائِيلَ وَ أَعْطَاهُ التَّوْرَاةَ وَ الْأَلْوَاحَ رَأَى مَكَانَهُ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ يَا رَبِّ لَقَدْ أَكْرَمْتَنِي بِكَرَامَةٍ لَمْ تُكْرِمْ بِهَا أَحَداً قَبْلِي
فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ يَا مُوسَى أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مُحَمَّداً ص أَفْضَلُ عِنْدِي مِنْ جَمِيعِ مَلَائِكَتِي وَ جَمِيعِ خَلْقِي قَالَ مُوسَى يَا رَبِّ فَإِنْ كَانَ مُحَمَّدٌ أَكْرَمَ‏ عِنْدَكَ مِنْ جَمِيعِ خَلْقِكَ فَهَلْ فِي آلِ الْأَنْبِيَاءِ أَكْرَمُ مِنْ آلِي
قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ يَا مُوسَى أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ فَضْلَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَى جَمِيعِ آلِ النَّبِيِّينَ كَفَضْلِ مُحَمَّدٍ عَلَى جَمِيعِ الْمُرْسَلِينَ
فَقَالَ مُوسَى يَا رَبِّ فَإِنْ كَانَ آلُ مُحَمَّدٍ كَذَلِكَ فَهَلْ فِي أُمَمِ الْأَنْبِيَاءِ أَفْضَلُ عِنْدَكَ مِنْ أُمَّتِي ظَلَّلْتَ عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَ أَنْزَلْتَ عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَى وَ فَلَقْتَ لَهُمُ الْبَحْرَ
فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ يَا مُوسَى أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ فَضْلَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ عَلَى جَمِيعِ الْأُمَمِ كَفَضْلِهِ‏ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِي
فَقَالَ مُوسَى يَا رَبِّ لَيْتَنِي كُنْتُ أَرَاهُمْ
فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ يَا مُوسَى إِنَّكَ لَنْ تَرَاهُمْ فَلَيْسَ هَذَا أَوَانَ ظُهُورِهِمْ وَ لَكِنْ سَوْفَ تَرَاهُمْ فِي الْجِنَانِ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ الْفِرْدَوْسِ بِحَضْرَةِ مُحَمَّدٍ فِي نَعِيمِهَا يَتَقَلَّبُونَ وَ فِي خَيْرَاتِهِ يَتَبَحْبَحُونَ‏
أَ فَتُحِبُّ أَنْ أُسْمِعَكَ كَلَامَهُمْ
فَقَالَ نَعَمْ إِلَهِي
قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ قُمْ بَيْنَ يَدَيَّ وَ اشْدُدْ مِئْزَرَكَ قِيَامَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ بَيْنَ يَدَيِ الْمَلِكِ الْجَلِيلِ
فَفَعَلَ ذَلِكَ مُوسَى ع
فَنَادَى رَبُّنَا عَزَّ وَ جَلَّ يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ فَأَجَابُوهُ كُلُّهُمْ وَ هُمْ فِي أَصْلَابِ آبَائِهِمْ وَ أَرْحَامِ أُمَّهَاتِهِمْ
لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ‏ لَبَّيْكَ إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَكَ وَ الْمُلْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ‏
قَالَ فَجَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْكَ الْإِجَابَةَ شِعَارَ الْحَجِّ
ثُمَّ نَادَى رَبُّنَا عَزَّ وَ جَلَّ يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ إِنَّ رَحْمَتِي سَبَقَتْ غَضَبِي وَ عَفْوِي قَبْلَ عِقَابِي‏ فَقَدِ اسْتَجَبْتُ لَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَدْعُونِي وَ أَعْطَيْتُكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَسْأَلُونِي مَنْ لَقِيَنِي مِنْكُمْ بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صَادِقٌ فِي أَقْوَالِهِ مُحِقٌّ فِي أَفْعَالِهِ وَ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ أَخُوهُ وَ وَصِيُّهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ وَلِيُّهُ وَ يُلْتَزَمُ طَاعَتُهُ كَمَا يُلْتَزَمُ طَاعَةُ مُحَمَّدٍ
وَ أَنَّ أَوْلِيَاءَهُ الْمُصْطَفَيْنَ الْمُطَهَّرِينَ الْمُبَانِينَ بِعَجَائِبِ آيَاتِ اللَّهِ وَ دَلَائِلِ حُجَجِ اللَّهِ مِنْ بَعْدِهِمَا أَوْلِيَاؤُهُ أَدْخَلْتُهُ جَنَّتِي‏ وَ إِنْ كَانَتْ ذُنُوبُهُ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ
قَالَ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِيَّنَا مُحَمَّداً ص قَالَ يَا مُحَمَّدُ وَ مَا كُنْتَ بِجَانِبِ‏ الطُّورِ إِذْ نَادَيْنَا أُمَّتَكَ بِهَذِهِ الْكَرَامَةِ
ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُحَمَّدٍ ص قُلِ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ عَلَى مَا اخْتَصَّنِي بِهِ مِنْ هَذِهِ الْفَضِيلَةِ
وَ قَالَ لِأُمَّتِهِ قُولُوا أَنْتُمْ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ عَلَى مَا اخْتَصَّنَا بِهِ مِنْ هَذِهِ الْفَضَائِلِ‏.
از حضرت امام حسن عسكرى از آباء گرام خود فرمود:
مردى خدمت حضرت رضا عليه السّلام رسيد عرضكرد يا ابن رسول اللَّه مرا از تفسير آيه‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ مطلع فرما
فرمود پدرم از جدم از حضرت باقر از زين العابدين از پدرش نقل كرد كه مردى خدمت امير المؤمنين عليه السّلام رسيد عرضكرد تفسير الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ را برايم بگو.
فرمود:
الحمد للَّه اينست كه خداوند به بندگان خود بعضى از نعمت‏هايش را معرفى نموده نه تمام آنها را به تفصيل زيرا آنها بيش از حد شمارش و شناخت هستند
بآنها فرموده بگوئيد الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ ستايش خدا را بر نعمتهائى كه بما ارزانى داشته پروردگار جهانيان و عالمين عبارت است از تمام گروه‏هاى مخلوقات از جمادات و حيوانات.
اما حيوانات را ميچرخاند در قدرت خود و از روزى خويش بآنها ميخوراند و در اختيار خويش آنها را نگه ميدارد و تدبير امور آنها را بمصلحت خود مى‏‌نمايد.
اما جمادات را بقدرت خود نگه ميدارد. آنهائى كه متصل بهم هستند از ريخت و ريز نگه ميدارد و آنها كه از هم پاشيده و جدايند از اتّصال نگه ميدارد
آسمان را جلوگيرى ميكند كه بر زمين فرود آيد مگر با اجازه‌‏اش
و زمين را نگه ميدارد از فرو ريختن مگر بامرش
خداوند نسبت به بندگان خود رؤف و رحيم است.
فرمود:
رب العالمين يعنى مالك و خالق و سوق دهنده روزى بسوى آنها از جاهائى كه ميدانند و از جاهائى كه نميدانند پس روزى قسمت شده و به فرزند آدم داده مى‌‏شود به هر نحوى از امور دنيا نه تقواى پرهيزكار سبب افزايش روزى مى‌‏شود و نه تبهكارى تبهكار موجب نقصان آن ميگردد بين او و روزى يك پرده‏‌ايست و آن در جستجوى صاحب خويش است اگر يكى از شما از روزى خود فرار كند روزى او را ميجويد مانند مرگ كه صاحبش را ميجويد،
خداوند فرمود بگوئيد
الحمد للَّه على ما انعم علينا
ستايش خدا را بر نعمتهائى كه بما ارزانى داشته
و ما را ياد كرده به نيكى در كتاب‏هاى پيشينيان قبل از اينكه وجود داشته باشيم.
در اين مطلب الزامى است براى محمّد و آل محمّد و شيعيان آنها كه سپاسگزارى كنند او را بواسطه فضيلتى كه به ايشان بخشيده چون پيامبر اكرم فرمود وقتى خداوند موسى بن عمران را مبعوث كرد و او را برگزيده دريا را برايش شكافت و بنى اسرائيل را نجات بخشيد و به او تورات و الواح را داد خود را داراى قرب و منزلت نزد خدا ديد.
عرض كرد پروردگارا مرا چنان گرامى داشته‌‏اى كه احدى را قبل از من اين قدر گرامى نداشته‏‌اى
خداوند فرمود اى موسى مگر نميدانى كه محمّد در نزد من از تمام ملائكه و همه خلق بهتر است.
موسى گفت خدايا اگر محمّد گرامى‌‏تر است نزد تو از تمام جهانيان آيا در ميان آل پيامبران گرامى‌‏تر از آل من وجود دارد.
خدا فرمود موسى مگر نميدانى كه برترى آل محمّد بر تمام آل پيامبران مانند فضيلت محمّد است بر پيامبران
موسى گفت خدايا اگر آل محمّد چنين هستند پس آيا ميان امت‏هاى انبياء برتر از امت من هستند؟ سايه بر سر آنها افكندى و شير خشت و مرغ بريان بر آنها نازل كردى و دريا را بر آنها شكافتى
خداوند فرمود موسى نميدانى كه فضل امت محمّد بر تمام امت‏ها مانند فضل محمّد است بر تمام خلق.
موسى گفت
كاش آنها را ميديدم.
خداوند به او وحى كرد كه تو آنها را نخواهى ديد حالا موقع ظهور آنها نيست ولى در آينده در بهشت آنها را خواهى ديد در جنات عدن و فردوس در حضور محمّد غرق در نعمت‏ها و تكيه بر جايگاههاى لذت بخش آن زده‏‌اند.
آيا دوست دارى صداى سخن آنها را بشنوى؟
عرض كرد آرى پروردگارا.
فرمود بايست و كمربند خود را محكم ببند مانند ايستادن يك بنده ذليل در مقابل فرمانرواى جليل.
موسى اين كارها را انجام داد
خداوند ندا داد اى امت محمّد
همه جواب او را دادند در حالى كه در اصلاب پدران و ارحام مادران خود بودند
«لبيك اللهم لبيك لا شريك لك لبيك ان الحمد و النعمة لك و الملك لا شريك لك»
خداوند همين جواب را شعار حج قرار داد.
سپس خطاب كرد:
اى امت محمّد رحمت من بر غضبم سبقت گرفته و عفوم قبل از عقاب و كيفر من است
پيش از آنكه مرا بخوانيد دعاى شما را مستجاب كرده‌‏ام
و قبل از اينكه بخواهيد به شما عطا كرده‏‌ام
هر كه مرا با گواهى‏
لا اله الا اللَّه وحده لا شريك له و محمّد عبده و رسوله‏
با اينكه در ادعاى خود صادق و در كردار موافق باشد
و گواهى دهد به اينكه على بن ابى طالب برادر و وصى او پس از درگذشت پيامبر است و ولى اوست و اطاعت او را مانند اطاعت پيامبر لازم‏ شمارد
و گواهى دهد كه اولياى برگزيده پاك سرشت كه آراسته با آيات شگفت‏‌انگيز خدايند و داراى دليل‏هاى حجت خدايند پس از محمّد و على جانشينان و اولياء اويند كسى كه چنين گواهى را بدهد داخل بهشتم ميكنم گر چه گناهش به اندازه كف دريا باشد.
فرمود
وقتى خداوند پيامبر ما محمّد مصطفى را مبعوث كرد فرمود
اى محمّد نبودى در طور وقتى امت تو را خوانديم با اين كرامت
سپس خداوند فرمود اى محمّد بگو
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ بر اين امتيازات كه به من بخشيده‏‌اى
و به امت او فرمود بگوئيد
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ بواسطه اين فضائل كه بما بخشيده‌‏اى.