نورِ مسخَّر! وقتی نور رامِ دل می‌شود! سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ!

دلنوشته

دلی که از نعمت تمنا می‌گذرد و صاحب نعمت را می‌بیند

این‌بار با آیه‌ای که انگار خلاصۀ تمام قصۀ «سَخَر» را یک‌جا به تصویر می‌کشد:

«إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ
وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ
وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ
… وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ
لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ»

انگار خدا در این آیه، جهان را به‌صورت یک دلِ بزرگ نشان می‌دهد؛
دلی که در آن،
نور و ظلمت،
روز و شب،
باران و باد،
کشتی و ابر،
همه «مسخَّر» شده‌اند…
اما نه برای سرگرمی،
بلکه برای دلِ اهل عقل.

آسمان‌ها و زمین…
این همه وسعت…
شب و روز که پشت سر هم می‌آیند و می‌روند،
نه به‌خاطر خستگی خورشید و چرخش زمین،
بلکه برای اینکه دلِ تو
«قبض و بسط نور» را یاد بگیرد؛
بفهمد گاهی نور می‌آید،
گاهی می‌رود،
اما صاحب نور همیشه هست.

کشتی‌هایی که در دریا می‌گذرند:

«وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ»

این همان «سَخَرَتِ السَّفِينَةُ» است؛
کشتی‌ای که روان و رام،
مسخَّر باد و موج است،
اما در حقیقت
مسخَّر امر خداست،
مسخَّر نقشه نور است.

هر کشتی،
هر وسیلۀ حرکت،
هر فرصتی که تو را از جایی به جایی می‌برد،
در ظاهر وسیله است،
در باطن «لشکرِ تسخیرشده خدا»ست
برای آنکه تو را به سمت چیزی که به نفع توست،
به سمت «بِما يَنْفَعُ النَّاسَ»،
یعنی به سمت نور،
به سمت خیر واقعی،
ببرد.

بعد، دوباره سخن از باران است:

«وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ
فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»

بارانی که می‌آید،
زمین مرده را زنده می‌کند،
دانه‌های پنهان را بیدار می‌کند،
رگ‌های خشک را سیراب می‌کند…

این، یعنی همان داستان دلِ تو.
هر وقت اجازه دادی خدا بر دلت «ماء بِقَدَر» نازل کند،
یعنی نوری به اندازه،
هدایتی به اندازه،
کلامی در وقت خودش،
تنبیهی در زمان مناسب،
دلِ تو هم از مرگِ تمنّا برمی‌خیزد
و به حیات نورانی می‌رسد.

خدا می‌گوید:

«وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ»

ابری که میان آسمان و زمین مسخَّر است…
ابر، سرگردان نیست؛
هر جا می‌رود مأموریت دارد،
هر جا می‌بارد، حساب‌شده می‌بارد.

همان‌طور که در قصۀ ذوالقرنین خواندی:

«سُخِّرَ لَهُ السَّحَابُ وَ قَرُبَتْ لَهُ الْأَسْبَابُ وَ بُسِطَ لَهُ فِي النُّورِ»

برای او ابرها مسخَّر بودند،
راه‌ها هموار شده بود،
نور گسترده شده بود.

و حالا این آیه می‌گوید:
ای دل…
تمام این آسمان و زمین و شب و روز و کشتی و باران و ابر،
برای تو هم «مسخَّر» است،
اگر اهل عقل باشی:

«لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ»

یعنی اگر دلِ تو شبیه عقل رفتار کند،
نه شبیه جهل.

عقل وقتی به این صحنه‌ها نگاه می‌کند،
صاحب نعمت را می‌بیند:
نه فقط زیبایی آسمان،
نه فقط نظم شب و روز،
نه فقط سرعت کشتی،
نه فقط طراوت باران،
نه فقط شکوه ابر؛
بلکه دستی را می‌بیند
که این همه را مسخَّر کرده
تا تو راه را پیدا کنی.

اما جهل…
همۀ این‌ها را می‌بیند،
و باز به تمنّا می‌چسبد.
دریا را می‌بیند،
اما صاحب موج را نه.
کشتی را می‌بیند،
اما کسی را که «سَخَّرَها» نه.
باران را می‌بیند،
اما آن‌که «أَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها» را فراموش می‌کند.
ابر را می‌بیند،
اما نمی‌فهمد که این ابر،
مسخَّر بین آسمان و زمین ایستاده
تا نقشۀ نور را اجرا کند.

ای دل…
اگر می‌خواهی از جهل جدا شوی،
باید از این آیات عبور کنی؛
نه عبورِ غافلانه،
بلکه عبورِ عاشقانه.

به آسمان نگاه کن و بگو:
این سقف، تنها آسمان من نیست،
«آیت» من است.

به رفت و آمد شب و روز نگاه کن و بفهم:
قبض و بسط دل تو هم حساب‌شده است.

به کشتی‌ها و ماشین‌ها و وسایل زندگی‌ات نگاه کن و زمزمه کن:

«سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ»

و یادت باشد:
نه فقط به یاد نعمت،
بلکه به یاد صاحب نعمت باش…

به باران،
به هر سخن نورانی،
به هر تذکر،
به هر اشک،
که بر دل تو می‌بارد،
مثل «ماءٍ مِنَ السَّماءِ» نگاه کن،
که آمده است تا زمین مردۀ تمنّا را زنده کند،
و بذرِ محبت صاحب نعمت را در تو برویاند.

در پایان،
خدا خودش خلاصه می‌کند:

تمام این آیات،
تمام این صحنه‌ها،
تمام این نظم مسخَّر،
هدیه‌ای است برای «قَوْمٍ يَعْقِلُونَ»؛
برای آن‌هایی که دلشان،
مثل عقل،
وقتی خدا می‌گوید «برو» می‌گوید «چشم»،
وقتی می‌گوید «برگرد»
باز هم می‌گوید «چشم»…
و از تمنّا رو می‌گرداند
تا «صاحب نعمت» را گم نکند.