امام رضا علیه السلام:
عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ:
سَأَلَ الْمَأْمُونُ الرِّضَا ع أَنْ يَكْتُبَ لَهُ مَحْضَ الْإِسْلَامِ عَلَى إِيجَازٍ وَ اخْتِصَارٍ
فَكَتَبَ ع
از فضل بن شاذان:
مأمون از علىّ‌ بن موسى عليهما السّلام درخواست كرد كه بطور اجمال و خلاصه اسلام خالص و يك‌دست را براى او بنويسد؛
امام عليه السّلام در پاسخ او نوشت:
إِنَّ مَحْضَ الْإِسْلَامِ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ إِلَهاً وَاحِداً أَحَداً صَمَداً قَيُّوماً سَمِيعاً بَصِيراً قَدِيراً قَدِيماً بَاقِياً عَالِماً لَا يَجْهَلُ قَادِراً لَا يَعْجِزُ غَنِيّاً لَا يَحْتَاجُ عَدْلًا لَا يَجُورُ وَ أَنَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ لَا شِبْهَ لَهُ وَ لَا ضِدَّ لَهُ وَ لَا كُفْوَ لَهُ وَ أَنَّهُ الْمَقْصُودُ بِالْعِبَادَةِ وَ الدُّعَاءِ وَ الرَّغْبَةِ وَ الرَّهْبَةِ
«اسلام محض،شهادت به يكتائى معبود است كه خدائى جز او نيست، نظير ندارد،معبودى است واحد و يگانه،مثل و مانند ندارد،بى‌نياز و ابدى است،آغاز ندارد و قائم بذات خود است،شنوا و بينا و صاحب قدرت است، ازلى و سرمدى است،عالم و آگاهى است كه هيچ چيز بر او پوشيده نيست، توانايى است كه عجز در او راه ندارد،بى‌نياز و غنىّ‌ بالذّاتى است كه احتياج و نياز را بر او راهى نيست،عادلى است كه ستم از او سر نميزند،و او آفرينندۀ همه چيز است،و همتا و نظير و مانند و مثل و شبيه ندارد،همكار و شريك و انباز ندارد،و اوست مقصود و مطلوب در عبادت و دعاء و سؤال و رجاء و خوف.

وَ أَنَّ مُحَمَّداً ص عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَمِينُهُ وَ صَفِيُّهُ وَ صَفْوَتُهُ مِنْ خَلْقِهِ وَ سَيِّدُ الْمُرْسَلِينَ وَ خَاتَمُ النَّبِيِّينَ وَ أَفْضَلُ الْعَالَمِينَ لَا نَبِيَّ بَعْدَهُ وَ لَا تَبْدِيلَ لِمِلَّتِهِ وَ لَا تَغْيِيرَ لِشَرِيعَتِهِ وَ أَنَّ جَمِيعَ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ ص هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ وَ التَّصْدِيقُ بِهِ وَ بِجَمِيعِ مَنْ مَضَى قَبْلَهُ مِنْ رُسُلِ اللَّهِ وَ أَنْبِيَائِهِ وَ حُجَجِهِ
و آنكه محمّد بنده و فرستاده و رسول او است،و امين و برگزيده و منتخب او است از ميان خلقش،و سيّد و سالار پيمبران و فرستادگان از جانب حقّ‌،و ختم‌كنندۀ انبياء الهى و بهترين خلق عالم است،و پيامبرى پس از او نخواهد بود،و احكامش تغيير و تبديل پذير نيست،شريعتش عوض نخواهد شد،و اينكه آنچه محمّد بن عبد اللّٰه آورده است جملگى حقّ‌ آشكار است،و تصديق باو و قبول جميع انبيائى كه پيش از او بوده‌اند از پيمبران الهى و پيشوايان معصوم حقّ‌ است،

وَ التَّصْدِيقُ بِكِتَابِهِ الصَّادِقِ الْعَزِيزِ
الَّذِي‏ لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ
وَ أَنَّهُ الْمُهَيْمِنُ عَلَى الْكُتُبِ كُلِّهَا
+ «صحف»
و تصديق بكتاب او كه راست و صحيح و عزيز است
آن كتابى كه باطل را در آن راهى نيست نه پيش روى و نه پشت سر
«لاٰ يَأْتِيهِ‌ اَلْبٰاطِلُ‌ مِنْ‌ بَيْنِ‌ يَدَيْهِ‌ وَ لاٰ مِنْ‌ خَلْفِهِ‌ تَنْزِيلٌ‌ مِنْ‌ حَكِيمٍ‌ حَمِيدٍ»
فرو فرستاده اى است از نزد خداوندى كه به همه امور و بر مصالح خلق دانا،
و ستوده و پسنديده است به نعمتهائى كه بر مخلوقاتش ارزانى داشته.

وَ أَنَّهُ حَقٌّ مِنْ فَاتِحَتِهِ إِلَى خَاتِمَتِهِ نُؤْمِنُ بِمُحْكَمِهِ وَ بِمُتَشَابِهِهِ وَ خَاصِّهِ وَ عَامِّهِ وَ وَعْدِهِ وَ وَعِيدِهِ وَ نَاسِخِهِ وَ مَنْسُوخِهِ وَ قِصَصِهِ وَ أَخْبَارِهِ لَا يَقْدِرُ أَحَدٌ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ أَنْ يَأْتِيَ بِمِثْلِهِ
از آغاز تا انجامش از فاتحه تا خاتمه،و ما ايمان داريم به آيات آن چه محكمش و چه متشابهش،چه خاصّش و چه عامّش،چه وعدش و چه وعيدش،چه بشارتش و چه زنهارش،چه ناسخش و چه منسوخش،چه قصص و چه اخبارش،بهمۀ آن ايمان داريم.
هيچ يك از مخلوقات مانند آن(قرآن)را نتواند آورد.

وَ أَنَّ الدَّلِيلَ بَعْدَهُ وَ الْحُجَّةَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْقَائِمَ بِأَمْرِ الْمُسْلِمِينَ وَ النَّاطِقَ عَنِ الْقُرْآنِ وَ الْعَالِمَ بِأَحْكَامِهِ أَخُوهُ وَ خَلِيفَتُهُ وَ وَصِيُّهُ وَ وَلِيُّهُ الَّذِي كَانَ مِنْهُ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ
و آنكه دليل كاروان بشريّت و راهنماى پس از او(پيامبر محمّد مصطفى صلّى اللّٰه عليه و آله)بر مؤمنان و سرپرست و امام مسلمانان،و بيان‌كنندۀ قرآن و عالم باحكام آن،برادر و وصىّ‌ او و متصدّى امر خاندانش ميباشد،آن كس كه نسبتش بدو همچون نسبت هارون است بموسى [عليهما السّلام]و او علىّ‌ بن ابى طالب امير مؤمنان عليه السّلام است كه امام تقوى پيشگان،و پيشرو و جلودار كسانيست كه با گرفتن وضو سر و روى خود را نورانى كرده،و در قيامت با صورت و دست و پاهاى نورانى وارد محشر ميشوند(قائد الغرّ المحجّلين)

وَ أَفْضَلُ الْوَصِيِّينَ وَ وَارِثُ عِلْمِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ بَعْدَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِينَ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ زَيْنُ الْعَابِدِينَ ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ بَاقِرُ عِلْمِ النَّبِيِّينَ ثُمَّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ وَارِثُ عِلْمِ الْوَصِيِّينَ‏ ثُمَّ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ الْكَاظِمُ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ وُلْدُهُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ
و بهترين و بالاترين اوصياء و وارث علم و دانش همۀ پيامبران و فرستادگان خدا بر خلق،و پس از وى حسن و حسين كه هر دو آقا و سرور جوانان بهشتى هستند،سپس على بن الحسين زين العابدين (زينت خدا پرستان)،و پس از او محمد بن علىّ‌ شكافندۀ معضلات علوم انبياء،سپس جعفر بن محمّد الصّادق وارث علم اوصياء،آنگاه موسى بن جعفر الكاظم فرو برندۀ خشم،آنگاه علىّ‌ بن موسى،بعد از وى محمّد بن علىّ‌،و بعد او علىّ‌ بن محمّد،سپس حسن بن علىّ‌،و آنگاه حجّت قائم منتظر-درود و رحمت خدا بر همگى ايشان باد-.

وَ أَشْهَدُ لَهُمْ بِالْوَصِيَّةِ وَ الْإِمَامَةِ
وَ أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ تَعَالَى عَلَى خَلْقِهِ فِي كُلِّ عَصْرٍ وَ أَوَانٍ
گواهم شهادت ميدهم كه اينان جملگى وصى و امام و پيشوايان دينند،
و اينكه زمين از حجّت خدا خالى نخواهد ماند،
و مردم بدون حجّت در هيچ عصر و روزگار نباشند.

وَ أَنَّهُمُ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ أَئِمَّةُ الْهُدَى وَ الْحُجَّةُ عَلَى أَهْلِ الدُّنْيَا إِلَى أَنْ يَرِثَ اللَّهُ‏ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَيْها
وَ أَنَّ كُلَّ مَنْ خَالَفَهُمْ ضَالٌّ مُضِلٌّ تَارِكٌ لِلْحَقِّ وَ الْهُدَى
وَ أَنَّهُمُ الْمُعَبِّرُونَ عَنِ الْقُرْآنِ وَ النَّاطِقُونَ عَنِ الرَّسُولِ ص بِالْبَيَانِ
مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْهُمْ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً
و آنانند كه دستاويز محكم خدايند براى خلق،و پيشوايان راه حقّ‌ و برهان و سند و ملاكند بر اهل دنيا تا روزى كه دنيا آخر شود و به خداوند باز گردد ميراث زمين و اهل زمين آنان كه در آن زندگى ميكردند،و اينكه هر كس با ايشان مخالفت نمايد گمراه و گمراه‌كننده و رهاكنندۀ حقّ‌ و راه راست است،و ايشانند كه آنچه بگويند اساسش قرآن است و تفسير و تعبير آن،و اينانند كه گفتارشان گفتۀ رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و آله است با توضيح آن،
و هر كس بميرد و آنان را نشناسد او بمرگ جاهلى مرده است،

وَ أَنَّ مِنْ دِينِهِمُ الْوَرَعَ وَ الْعِفَّةَ وَ الصِّدْقَ
و از آئين ايشانست خداشناسى و پرهيزگارى، و پاكدامنى و راستگوئى، و نيكى و درستى …

وَ سَاقَ إِلَى قَوْلِهِ

وَ حُبُّ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَاجِبٌ
وَ كَذَلِكَ بُغْضُ أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ الْبَرَاءَةُ مِنْهُمْ وَ مِنْ أَئِمَّتِهِمْ
و دوستى با دوستان خدا، و دشمنى با دشمنان خدا و بيزارى جستن از آنها و از پيشوايانشان، واجب است…

إِلَى قَوْلِهِ ع

[خَلْقَ تَقْدِيرٍ – خَلْقَ تَكْوِينٍ]:
وَ أَنَّ أَفْعَالَ الْعِبَادِ مَخْلُوقَةٌ لِلَّهِ تَعَالَى خَلْقَ تَقْدِيرٍ لَا خَلْقَ تَكْوِينٍ
وَ اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ
کارهای بندگان خدا، آفریده‌ی خداست، یعنی اندازه‌گیریش با خداست نه پیدایش آن،
[یعنی طبق اراده‌ی خود مخلوقات است نه از روی جبر]
و خداوند البتّه خالق همه چيز است،
[و افعال بندگان مخلوق خدا است، امّا بخلق تقديرى (يعنى خدا خواسته است مختار باشند و بتوانند انجام دهند يا نه) نه خلق تكوينى (كه اختيار نداشته باشند و بدون دخالت و هيچ گونه تصرّف مانند ابزار كارگر، عملى از آنها سربزند) و خداوند البتّه خالق همه چيز است،

وَ لَا يَقُولُ بِالْجَبْرِ وَ التَّفْوِيضِ
وَ لَا يَأْخُذُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْبَرِي‏ءَ بِالسَّقِيمِ
وَ لَا يُعَذِّبُ اللَّهُ تَعَالَى الْأَطْفَالَ بِذُنُوبِ الْآبَاءِ
وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏
و ما نه بجبر قائليم و نه بتفويض،
و خداوند، بى‌تقصير را بجاى مجرم و تقصير‌كار مؤاخذه نمى‌كند،
و كودكان را به گناه پدران عذاب نمى‌نمايد،
و هيچ كس بار ديگرى را نخواهد كشيد،

وَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَعْفُوَ وَ يَتَفَضَّلَ وَ لَا يَجُورَ وَ لَا يَظْلِمَ لِأَنَّهُ تَعَالَى مُنَزَّهٌ عَنْ ذَلِكَ
وَ لَا يَفْرِضُ اللَّهُ طَاعَةَ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ يُضِلُّهُمْ وَ يُغْوِيهِمْ وَ لَا يَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا يَصْطَفِي مِنْ عِبَادِهِ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ يَكْفُرُ بِهِ وَ بِعِبَادَتِهِ وَ يَعْبُدُ الشَّيْطَانَ دُونَهُ
و ستم و جور و ظلم از او صادر نمى‌شود زيرا كه منزّه و مبرّاى از آن است،
و خداوند فرمانبرى كسى را كه ميداند او مردم را گمراه ميكند و از صراط حقّ دور ميسازد واجب نساخته است و براى رسالتش اين چنين كسى را برنگزيده است، و از بندگانش آن كس را كه ميداند كه وى به او و بعبادتش كافر خواهد شد و پيروى شيطان را خواهد كرد انتخاب نمى‌كند.

وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ غَيْرُ الْإِيمَانِ
وَ كُلُّ مُؤْمِنٍ مُسْلِمٌ وَ لَيْسَ كُلُّ مُسْلِمٍ بِمُؤْمِنٍ
وَ لَا يَسْرِقُ السَّارِقُ حِينَ يَسْرِقُ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ
وَ لَا يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَ هُوَ مُؤْمِنٌ
اينكه اسلام غير از ايمان است، و هر مؤمنى مسلمانست، ولى هر مسلمانى مؤمن نيست، و دزد در هنگام دزدى ايمان ندارد، و همچنين زانى در هنگام زنا كردن ايمان از او سلب شده و در آن حال مؤمن نيست، چرا كه اگر مؤمن بود زنا نمى كرد،

وَ أَصْحَابُ الْحُدُودِ مُسْلِمُونَ لَا مُؤْمِنُونَ وَ لَا كَافِرُونَ
وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يُدْخِلُ النَّارَ مُؤْمِناً وَ قَدْ وَعَدَهُ الْجَنَّةَ
وَ لَا يُخْرِجُ مِنَ النَّارِ كَافِراً وَ قَدْ أَوْعَدَهُ النَّارَ وَ الْخُلُودَ فِيهَا
وَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ
و اصحاب حدود يعنى كسانى كه مستحقّ كيفر حدّ هستند نه از مؤمنانند و نه از كافران، (بلكه تنها) مسلمانند،
و خداوند هيچ كس را از مؤمنين كه وعده بهشت به او داده بدوزخ داخل نميكند،
و كافرى را كه وعده خلود ابدى در آتش باو داده از آتش بيرون نميكند،
و نمى‌آمرزد كسى را كه مشرك بوده، و برايش انباز و شريكى قائل مى شده است،
و بغير از شرك را مى آمرزد- البتّه از آن كسى را كه خود صلاح بداند-

وَ مُذْنِبُو أَهْلِ التَّوْحِيدِ يُدْخَلُونَ فِي النَّارِ وَ يُخْرَجُونَ مِنْهَا وَ الشَّفَاعَةُ جَائِزَةٌ لَهُمْ
و گناهكاران موحّدان را در آتش دوزخ مخلّد نمى‌دارد و روزى نجات خواهند يافت و از آتش خارجشان خواهند كرد، و شفاعت در حقّ ايشان جايز است.

وَ إِنَّ الدَّارَ الْيَوْمَ دَارُ تَقِيَّةٍ
وَ هِيَ دَارُ الْإِسْلَامِ
لَا دَارُ كُفْرٍ وَ لَا دَارُ إِيمَانٍ
وَ الْإِيمَانُ هُوَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ اجْتِنَابُ جَمِيعِ الْكَبَائِرِ
وَ هُوَ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ‏ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْكَانِ.
و اين روزگار، روزگار تقيّه است در اين مرز و بوم،
كه آن سرزمين اسلام است
نه سرزمين كفر و نه سرزمين ايمان،
و امر بمعروف و نهى از منكر هر دو واجب و از واجبات است در صورت امكان، كه بيمى بر جان شخص نباشد.
و ايمان، به اداء امانت و پرهيز از جميع گناهان كبيره است،
و آن شناخت و معرفت خدا و رسول است به دل و صميم قلب و اقرار نمودن با زبان، كه صريحا بگويد: أشهد أن لا إله إلا اللَّه، و أنّ محمّدا رسول اللَّه،
و طبق آن اعتقاد، عمل كردن است.