تدبیرات نورانی و موثّر فرشته نگهبان: دخالت الهی در امور قلبی انسان! فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً!

[هُوَ مُدَبِّرُ الدُّنْيَا وَ عَالِمٌ بِالْآخِرَةِ] :
قَالَ … فَأَخْبِرْنِي عَنِ الرَّبِّ أَ فِي الدُّنْيَا هُوَ أَوْ فِي الْآخِرَةِ ؟
قَالَ عَلِيٌّ ع:
لَمْ يَزَلْ رَبُّنَا قَبْلَ الدُّنْيَا هُوَ مُدَبِّرُ الدُّنْيَا وَ عَالِمٌ بِالْآخِرَةِ
فَأَمَّا أَنْ يُحِيطَ بِهِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةُ فَلَا وَ لَكِنْ يَعْلَمُ مَا فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.
…
خدای متعال نه در دنیا محدود می‌شود و نه در آخرت محاط می‌گردد،
بلکه خود، تدبیرگرِ دنیا و دانای به آخرت است.
او قبل از خلق آسمان و زمین، ربّ بود و مدبّر.
تدبیرش ازلی است، بی‌نیاز از زمان و مکان.
این تدبیر الهی، جاری است:
در افتادن یک برگ، در شکست یک تصمیم، در باز شدن ناگهانی یک راه،
در نزول یک بلا که حکمتش بعداً معلوم می‌شود،
و در عطای یک نعمت که شکرش هنوز بر زبان نیامده، اما قلب، آن را حس کرده است…
اگر باور کنیم که او مدبّر است،
دیگر به چالش‌ها با ناله نمی‌نگریم، بلکه می‌پرسیم:
“ای ربّ لطیف، حکمت این تقدیر چیست؟”
و اگر بفهمیم که او عالم به آخرت است،
دیگر از تاخیرها و سختی‌ها غصه نمی‌خوریم، چون می‌دانیم:
او مسیر را می‌بیند،
و پایان را با رحمتش رقم می‌زند.
…
+ «ظَهَرَ لِلْعُقُولِ بِمَا أَرَانَا مِنْ عَلَامَاتِ التَّدْبِيرِ الْمُتْقَنِ وَ الْقَضَاءِ الْمُبْرَم‏.
خدا با نشانه‏‌هاى تدبير استوار، و خواسته‏‌هاى حكيمانه در خلق نظام احسن، در برابر غفلت‏ها، آشكارا جلوه كرده است.»
…
خداوند متعال، اگرچه از دیدگان پنهان است،
اما بر عقل‌ها تجلّی کرده است؛
نه با دیدن ذاتش،
بلکه با دیدن آثار تدبیر حکیمانه‌اش،
و امضای قضاء قطعی‌اش در گوشه گوشه‌ی هستی.
عقل‌های سلیم، او را می‌بینند:
در هماهنگی طلوع و غروب،
در نَفَس‌های مرتب ریه‌ها،
در بال زدن زنبور،
و حتی در “توقف ناگهانی یک تصمیم بشری”
که از منظر عموم، یک «تصادف» است،
اما از نگاه توحیدی، علامت تدبیر متقن اوست.
همان‌طور که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود:
“فعلمتُ أن المدبّر غیری”
دانستم که تدبیرکننده کسی غیر از من است.
و امام صادق علیه‌السلام در شرح “حق تلاوت قرآن” فرمودند:
“و إنما هو تدبّر آیاته…”
همه‌اش تدبّر است؛ یعنی نگاه مؤمن،
در هر آیه از کتاب تکوین،
و در هر حادثه از کتاب تقدیر،
علامتی از تدبیر او را می‌بیند.
ای دل! اگر آیات تدبیر را می‌بینی،
یعنی خداوند خودش را به تو نشان داده است…
پس شایسته است که تو هم به او اعتماد کنی
و بگویی:
“حَسْبِيَ اللَّهُ، نِعْمَ الْمَوْكِلُ.”
…
+ «[وَ دَبَّرَهُ فَأَلْطَفَ تَدْبِيرَهُ] :
قَدَّرَ مَا خَلَقَ فَأَحْكَمَ تَقْدِيرَهُ‏ وَ دَبَّرَهُ فَأَلْطَفَ تَدْبِيرَهُ‏ وَ وَجَّهَهُ لِوِجْهَتِهِ‏ فَلَمْ يَتَعَدَّ حُدُودَ مَنْزِلَتِهِ‏ وَ لَمْ يَقْصُرْ دُونَ الِانْتِهَاءِ إِلَى غَايَتِهِ‏ وَ لَمْ يَسْتَصْعِبْ‏ إِذْ أُمِرَ بِالْمُضِيِّ عَلَى إِرَادَتِه‏.
آنچه را آفريد با اندازه گيرى دقيقى استوار كرد، و با لطف و مهربانى نظمشان داد، و به خوبى تدبير كرد. هر پديده را براى همان جهت كه آفريده شد به حركت در آورد، چنانكه نه از حد و مرز خويش تجاوز نمايد و نه در رسيدن به مراحل رشد خود كوتاهى كند، و اين حركت حساب شده را بدون دشوارى به سامان رساند تا بر اساس اراده او زندگى كند.»
…
وَ دَبَّرَهُ فَأَلْطَفَ تَدْبِيرَهُ
قَدَّرَ مَا خَلَقَ فَأَحْكَمَ تَقْدِيرَهُ‏، وَ دَبَّرَهُ فَأَلْطَفَ تَدْبِيرَهُ‏…
این فراز از خطبۀ نورانی نهج‌البلاغه، گواهی است از زبان امام عارفان، امیرالمؤمنین علیه‌السلام، بر ظرافت و لطافت بی‌نظیر تدبیر الهی.
خداوند:
«قَدَّرَ مَا خَلَقَ» یعنی برای هر مخلوقی، اندازه و حدّ و غایت مناسب خودش را مشخص کرد.
سپس «فَأَحْكَمَ تَقْدِيرَهُ» یعنی هیچ چیزی در خلقت او بی‌نظم و بی‌دقّت نیست.
بعد «دَبَّرَهُ فَأَلْطَفَ تَدْبِيرَهُ» یعنی این نظام پیچیده را با لطافت و مهربانی تدبیر کرد؛ نه با اجبار، نه با خشونت، بلکه با ظرافتی که از درک عقل‌ها بالاتر است.
تدبیر الهی، نه‌فقط حکیمانه است، بلکه لطیف است؛ یعنی هم هدف را دقیق مشخص می‌کند، و هم مسیر رسیدن به آن را آرام، تدریجی، تربیتی و در هماهنگی با رشد باطنی مخلوق پیش می‌برد.
این تدبیر الهی طوری عمل می‌کند که:
«فَلَمْ يَتَعَدَّ حُدُودَ مَنْزِلَتِهِ»
هیچ مخلوقی از جایگاه مقدّر خویش تجاوز نمی‌کند؛ خورشید، ماه، زمین، حتی سلول‌های بدن، همگی در مدار مقدر خودند.
«وَ لَمْ يَقْصُرْ دُونَ الِانْتِهَاءِ إِلَى غَايَتِهِ»
و هیچ‌چیز نیز در رسیدن به هدف خود کوتاهی نمی‌کند. همه‌چیز، در کمال دقّت، در حال حرکت است.
«وَ لَمْ يَسْتَصْعِبْ‏ إِذْ أُمِرَ بِالْمُضِيِّ عَلَى إِرَادَتِه»
و هیچ مخلوقی هم در برابر فرمان حق، مقاومت نمی‌کند. نظام هستی در تسلیم کامل و اطاعت بی‌چون‌و‌چراست.
این همان نظام ربوبی است که عقل‌ها را به حیرت می‌اندازد، و دل‌های مؤمنان را به اطمینان می‌رساند.
وقتی ببینی خدا با این دقت و لطافت کل هستی را اداره می‌کند،
آیا نباید به تدبیر او دربارۀ زندگی‌ات اعتماد کنی؟
آیا نباید به او بگویی:
“أَفَغَيْرَ اللَّهِ أَبْتَغِي حَكَماً؟”
پس دل بده به این تدبیر،
و اگر دیدی چیزی در مسیر زندگی‌ات “خلافِ میل تو” پیش رفت،
بدان که «مطابق حکمت او» بوده است…
و او، ألطَفُ المُدَبِّرینَ است.