Early Childhood Education!
ویکی پدیا:
سنگ‌نوشته:
به عربی: کتیبه، «علم النقائش»
«Epigraphia»
به تخته‌سنگ، کاشی‌کاری یا سطح دیگری گفته می‌شود که معمولاً واقعه‌ای تاریخی بر روی آن کنده‌کاری یا نوشته شده باشد. معمولاً سنگ‌نوشته به نوشته‌ای گفته می‌شود که بر روی سنگ، در حاشیهٔ سردرِ ساختمان‌ها؛ یا گوشه‌های پارچه‌های خاص نظیر پرده، سفره، و بیرق؛ یا بر صفحه‌های کتاب نگارش می‌یابد.
سنگ‌نوشته‌های یافت شده در مصر و بین‌النهرین و مواردی مانند آن به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد. این سنگ‌نوشته‌ها بیشتر فرمان شاهان و فرمانروایان و توصیف وقایع و تاریخ جنگ‌ها بوده‌اند.
امام صادق عليه السلام:
حَنِّكُوا أَوْلادَكُمْ بِتُرْبَهِ الْحُسَيْنِ عليه السلام فَإِنَّها أَمانٌ.
كام كودكانتان را با تربت حسين عليه السلام برداريد،
چرا كه خاك كربلا، فرزندانتان را بيمه مى كند.
امام علی عليه‌السلام:
مَن لَم یَتَعَلَّمْ فی الصِّغَرِ لَم یَتَقَدَّمْ فی الکِبَرِ.
هر که در کودکی نیاموزد، در بزرگسالی پیشرفت نکند.
به کودکان خود، الفبای نور را بیاموزیم!
نور، علم ماندگار!
امام علی علیه السلام:
الْعِلْمُ مِنَ الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِی الْحَجَرِ.
یادگیری در كودكی مانند كند و كاری روی سنگ است. (یعنی ماندگار است.)
نورِ ماندگار!
رسول خدا(ص) فرمود:
ألعِلمُ فِی الصَغرِ، کَالنَقشِ فِی الْحَجَر؛
علم در دوران کودکی چون نقش بر سنگ است (که از بین رفتنی و زدودنی نیست).
حَرِّض بَنيكَ عَلَى الآدابِ في الصِّغَرِ كَي ما تَقَرَّ بِهِم عَيناكَ فِي الكِبَرِ
و إنَّما مَثَلُ الآدابِ تَجمَعُها في عُنفُوانِ الصِّبا كالنَّقشِ فِي الحَجَرِ
هِيَ الكُنوزُ الّتي تَنمو ذَخائِرُها
و لا يُخافُ عَلَيها حادِثُ الغِيَرِ.
تا در بزرگ سالى ، چشمان تو به آنان روشن شود.
و همانا حكايت آدابى كه آن را گِرد مى آورى،
در دوران كودكى ، همانند نقش كَنْدن بر سنگ است .
اينها گنجينه هايى اند كه ذخاير آن رشد مى كند،
و بر آنها از حوادث دگرگون‌كننده، بيمى نيست.
+ مقالۀ «ورکلایف»
التعليم في مرحلة الطفولة المبكرة
به این میگن علم!
علمی که باید یاد فرزندانمون بدیم اینه!
علمی که مدام به دردشون بخوره!
علمی که نذاره اشتباه کنن!
امام صادق علیه السلام:
عَلِّمُوا صِبْيَانَكُمْ مَا يَنْفَعُهُمُ اَللَّهُ بِهِ
لاَ تَغْلِبُ عَلَيْهِمُ اَلْمُرْجِئَةُ بِرَأْيِهَا.
به كودكانتان چيزى بياموزيد كه خدا به وسيلۀ آن به آنها سود دهد،
نكند كه منحرفین (مرجئه)، عقايد خود را بدان‌ها تحميل كنند.
بادِروا اَحْداثَكُمْ بِالْحَديثِ قَبْلَ اَنْ تَسْبِقَكُمْ اِلَيْهِمُ الْمُرْجِئَةُ.
به آموختن حديث (معارف دينى) به جوانانتان،
پيش از آن كه منحرفين آنان راگمراه سازند، اقدام نماييد.
سکّان زندگی را به دستش بده!
سکّان زندگی را به دستش بده!
او را با کلام فرشتۀ نگهبان و تکلمات شیطان آشنا کن!
ریشۀ شیطنتهای کودکانه، گوش کردن به همین تکلمات شیطان است!
ترومای روحی کودکان، یعنی افسردگی و بحران درونی کودکان، محصول عدم آشنایی آنها با دنیای درون قلبشان است. اگر به کودکان خود بیاموزیم که از روی تاریکی و روشنایی قلب خود، دو کلام که درون قلب خود میشنوند را آنالیز کنند و دوست و دشمنش را معین کنند و به کلام فرشتۀ نگهبان خود که بوی دوستی و مهربانی میدهد گوش کنند و به کلام شیطان که بوی دشمنی و نامهربانی میدهد گوش نکنند، در واقع سکّان و فرمان کشتی زندگی خودشان را، خودشان به دست میگیرند و به خوبی مسیر درست را در پیش خواهند گرفت و برای خودشان رجل می‌شوند و روی پای خود می ایستند، و دچار تروما و ضربۀ روحی نمی‌شوند.
وظیفۀ والدین در قبال کودکان خود فقط همین است که دست آنها را در دست معلم نورشان بسپارند و زمینه یادگیری فرزندانشان را در مدرسۀ علم آل محمد ع فراهم نمایند.
به کودکان خود، الفبای نور را بیاموزیم!
قلب سلیم، الفبای نور را میداند! حس میکند!
الفبای نور، از دو حرف تشکیل شده است: تاریکی و روشنایی!
+ «یاقوت سرخ!»
امام باقر علیه السلام:
عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ:
قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع
أَخْبِرْنِي عَنْ يَعْقُوبَ حِينَ قَالَ لِوُلْدِهِ
اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخِيهِ
أَ كَانَ عَلِمَ أَنَّهُ حَيٌّ وَ قَدْ فَارَقَهُ مُنْذُ عِشْرِينَ سَنَةً وَ ذَهَبَتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ
قَالَ نَعَمْ عَلِمَ أَنَّهُ حَيٌّ
قُلْتُ وَ كَيْفَ عَلِمَ
قَالَ إِنَّهُ دَعَا فِي السَّحَرِ أَنْ يَهْبِطَ عَلَيْهِ مَلَكُ الْمَوْتِ فَهَبَطَ عَلَيْهِ تَرْيَالُ فَهُوَ مَلَكُ الْمَوْتِ
فَقَالَ لَهُ تَرْيَالُ مَا حَاجَتُكَ يَا يَعْقُوبُ
قَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ الْأَرْوَاحِ تَقْبِضُهَا مُجْتَمِعَةً أَوْ مُتَفَرِّقَةً
فَقَالَ بَلْ مُتَفَرِّقَةً وَ رُوحاً رُوحاً
قَالَ فَمَرَّ بِكَ رُوحُ يُوسُفَ
قَالَ لَا
قَالَ
فَعِنْدَ ذَلِكَ عَلِمَ أَنَّهُ حَيٌّ
فَقَالَ لِوُلْدِهِ
اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخِيهِ.
وَيْلٌ لِأَوْلاَدِ آخِرِ اَلزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ!
واى بر فرزندان آخرالزمان،
از دست پدران مؤمنشان! نه مشرکشان!
در واقع یعنی پدرانی ظاهرا مومن هستند،
اما عملا مشرک هستند!
پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم:
رُوِيَ عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ :
أَنَّهُ نَظَرَ إِلَى بَعْضِ اَلْأَطْفَالِ فَقَالَ
وَيْلٌ لِأَوْلاَدِ آخِرِ اَلزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ
فَقِيلَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ اَلْمُشْرِكِينَ
فَقَالَ لاَ مِنْ آبَائِهِمُ اَلْمُؤْمِنِينَ
لاَ يُعَلِّمُونَهُمْ شَيْئاً مِنَ اَلْفَرَائِضِ
وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلاَدُهُمْ مَنَعُوهُمْ
وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ يَسِيرٍ مِنَ اَلدُّنْيَا
فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِيءٌ وَ هُمْ مِنِّي بِرَاءٌ.
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله نگاهشان به چند کودک افتاد و فرمودند:
واى بر فرزندان آخرالزمان از دست پدرانشان!
عرض شد:
اى پیامبر خدا علیه السلام! آیا از دست پدران مشرکشان؟
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:
نه، بلکه از دست پدران مؤمنشان که هیچ یک از واجبات دینى را به آنان نمى‌آموزند،
و چون فرزندانشان، خودشان، بخواهند بیاموزند، آنان را باز مى‌دارند،
و در برابر آن به بهره‌اى اندک از دنیا خرسند مى‌شوند.
من با چنین پدرانى بیگانه‌ام و آنان نیز با من بیگانه‌اند.
رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلم:
إِذَا مَاتَ الْمُؤْمِنُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثٍ
صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ
أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ
أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ.
هر گاه مؤمن بميرد، عملش تمام مى‌شود و ارتباطش با دنيا قطع مى‌شود،
مگر سه عمل كه قطع‌شدنى نيست
1-صدقۀ جاريه: صدقه و بخشش هميشگى: (بناهاى خيريه كه ساخته است)
2-علم و دانشى كه مردم از آن (براى آخرت) بهره ببرند (كتابهاى علمى كه بعد از او باقى بماند)
3-فرزند صالح و شايسته‌اى كه بعد از او بماند و براى پدر طلب آمرزش كند.
علموا اولادكم القرآن!
مَنْ عَلَّمَ وَلَدَهُ الْقُرْآنَ
فَكَأَنَّمَا حَجَّ الْبَيْتَ عَشَرَةَ آلَافِ حَجَّةٍ،
وَ اعْتَمَرَ عَشَرَةَ آلَافِ عُمْرَةٍ،
وَ أَعْتَقَ عَشَرَةَ آلَافِ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ،
وَ غَزَا عَشَرَةَ آلَافِ غَزْوَةٍ،
وَ أَطْعَمَ عَشَرَةَ آلَافِ مِسْكِينٍ مُسْلِمٍ جَائِعٍ،
وَ كَأَنَّمَا كَسَا عَشَرَةَ آلَافِ عَارٍ مُسْلِمٍ،
وَ يُكْتَبُ لَهُ بِكُلِّ حَرْفٍ عَشْرُ حَسَنَاتٍ،
وَ يَمْحُو اللَّهُ عَنْهُ عَشْرَ سَيِّئَاتٍ،
وَ يَكُونُ مَعَهُ فِي قَبْرِهِ حَتَّى يُبْعَثَ،
وَ يَثْقُلُ مِيزَانُهُ،
وَ يُجَاوَزُ بِهِ عَلَى الصِّرَاطِ كَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ،
وَ لَمْ يُفَارِقْهُ الْقُرْآنُ حَتَّى يَنْزِلَ بِهِ مِنَ الْكَرَامَةِ أَفْضَلَ مَا يَتَمَنَّى.
هركه فرزند خود را تعليم وآموزش قرآن دهد،
گويا كه ده هزار مرتبه خانه خدا را حج كرده،
و ده هزار مرتبه عمره رفته ،
و ده هزار بنده از نسل حضرت اسماعيل را آزاد ،
و در ده هزار غزوه مشاركت ،
و ده هزار مسكين از مسلمانان را سير ،
و ده هزار برهنه مسلمان را جامه به تن كرده است .
و براى او بنويسند براى هر حرفى ده حسنه
و محو گردانند از او ده سيئه
و با او خواهد بود، قرآن در قبرش همراه او است تا برانگيخته شود
و ميزان اعمالش سنگين شود ،
و عبور دهند او را به سرعت برق از صراط .
و قرآن تنهايش نخواهد گذاشت تا به آنچه بهترين آزروهايش است برسد.
چرا اهل حسادت وقتی چشمشون به سامری می‌افته، بهش ایمان میارن؟!
چون حبّ گوساله در قلب اونها جای گرفته!
+ «و اشربوا فی قلوبهم العجل بکفرهم»
امام حسن علیه السلام:
مَعْشَرَ اَلشِّيعَةِ!
عَلِّمُوا أَوْلاَدَكُمْ بُغْضَ عُثْمَانَ،
فَإِنَّهُ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ حُبٌّ لِعُثْمَانَ فَأَدْرَكَ اَلدَّجَّالَ آمَنَ بِهِ،
فَإِنْ لَمْ يُدْرِكْهُ آمَنَ بِهِ فِي قَبْرِهِ.
امام صادق علیه السلام:
يَا مَعْشَرَ اَلشِّيعَةِ!
عَلِّمُوا أَوْلاَدَكُمْ شِعْرَ اَلْعَبْدِيِّ
فَإِنَّهُ عَلَى دِينِ اَللَّهِ .
امام علی علیه السلام:
عَلِّمُوا صِبْيَانَكُمُ اَلصَّلاَةَ وَ خُذُوهُمْ بِهَا إِذَا بَلَغُوا اَلْحُلُمَ.
به كودكان خود نماز را ياد دهيد،
و چون به حدّ بلوغ و تكليف رسيدند از آنها در مورد نماز مؤاخذه كنيد.
امام صادق علیه السلام:
عَلِّمُوا أَوْلاَدَكُمْ (يَس)
فَإِنَّهَا رَيْحَانَةُ اَلْقُرْآنِ.
فرزندانتان را سورۀ ياسين بياموزيد
زيرا اين سوره ريحانۀ بهشتى است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
قَالَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ
قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:
عَلِّمُوا أَوْلاَدَكُمُ اَلسِّبَاحَةَ وَ اَلرِّمَايَةَ.
عَلِّمُوا أَبْنَاءَكُمُ اَلرَّمْيَ وَ اَلسِّبَاحَةَ.
به فرزندانتان شنا و تيراندازى بياموزيد.
إِبْراهِيمُ وَ إِسْماعِيلُ
[سورة البقرة (۲): آية ۱۲۷]
وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعِيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (۱۲۷)
و هنگامى كه ابراهيم و اسماعيل پايههاى خانه [كعبه] را بالا مىبردند، [مىگفتند:]
«اى پروردگار ما، از ما بپذير كه در حقيقت، تو شنواى دانايى.
امام سجاد علیه السلام:
وَ أَمَّا حَقُّ وَلَدِكَ
حق فرزند تو این است،
فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ مِنْكَ وَ مُضَافٌ إِلَيْكَ فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا بِخَيْرِهِ وَ شَرِّهِ
وَ أَنَّكَ مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّيتَهُ بِهِ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ
در سرپرستى وى مسؤولیت دارى که ادب او را نیکو کنى
وَ الدَّلَالَةِ عَلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
و به سوى پروردگارش رهنمون سازى
وَ الْمَعُونَةِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ
و در فرمانبردارى از او، نسبت به وظایف تو و خودش، یارى‌اش دهى.
فَاعْمَلْ فِي أَمْرِهِ عَمَلَ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ مُثَابٌ عَلَى الْإِحْسَانِ إِلَيْهِ مُعَاقَبٌ عَلَى الْإِسَاءَةِ إِلَيْهِ.
أَكْرَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذَا لَكُمَا بِتَعْلِيمِكُمَا وَلَدَكُمَا الْقُرْآنَ!
تفسير الإمام عليه السلام
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص
تَعَلَّمُوا سُورَةَ الْبَقَرَةِ وَ آلَ عِمْرَانَ
فَإِنَّ أَخْذَهُمَا بَرَكَةٌ وَ تَرْكَهُمَا حَسْرَةٌ وَ لَا يَسْتَطِيعُهُمَا الْبَطَلَةُ يَعْنِي السَّحَرَةَ
وَ إِنَّهُمَا لَتَجِيئَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَأَنَّهُمَا غَمَامَتَانِ أَوْ عَبَايَتَانِ أَوْ فِرْقَانِ مِنْ طَيْرٍ صَوَافَّ يُحَاجَّانِ عَنْ صَاحِبِهِمَا وَ يُحَاجُّهُمَا رَبُّ الْعِزَّةِ وَ يَقُولَانِ يَا رَبَّ الْأَرْبَابِ
إِنَّ عَبْدَكَ هَذَا قَرَأَنَا وَ أَظْمَأْنَا نَهَارَهُ وَ أَسْهَرْنَا لَيْلَهُ وَ أَنْصَبْنَا بَدَنَهُ
فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ
يَا أَيُّهَا الْقُرْآنُ
فَكَيْفَ كَانَ تَسْلِيمُهُ لِمَا أَمَرْتُهُ [أَنْزَلْتُهُ] فِيكَ مِنْ تَفْضِيلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ أَخِي مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ
فَيَقُولَانِ يَا رَبَّ الْأَرْبَابِ وَ إِلَهَ الْآلِهَةِ وَالاهُ وَ وَالَى وَلِيَّهُ [أَوْلِيَاءَهُ] وَ عَادَى أَعْدَاءَهُ إِذَا قَدَرَ جَهَرَ وَ إِذَا عَجَزَ اتَّقَى وَ اسْتَتَرَ
فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَمِلَ إِذًا بِكُمَا كَمَا أَمَرْتُهُ وَ عَظَّمَ مِنْ خَطْبِكُمَا مَا أَعْظَمْتُهُ
يَا عَلِيُّ أَ مَا تَسْمَعُ شَهَادَةَ الْقُرْآنِ لِوَلِيِّكَ هَذَا
فَيَقُولُ عَلِيٌّ بَلَى يَا رَبِّ
فَيَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى فَاقْتَرِحْ لَهُ مَا يَزِيدُ- [فَيَقْتَرِحُ لَهُ مَا يَزِيدُ] عَلَى أَمَانِيِّ هَذَا الْقَارِئِ مِنَ الْأَضْعَافِ الْمُضَاعَفَاتِ مَا لَا يَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ
فَيُقَالُ قَدْ أَعْطَيْتُهُ مَا اقْتَرَحْتَ يَا عَلِيُّ
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص
وَ إِنَّ وَالِدَيِ الْقَارِئِ لَيُتَوَّجَانِ بِتَاجِ الْكَرَامَةِ يُضِيءُ نُورُهُ مِنْ مَسِيرَةِ عَشَرَةِ آلَافِ سَنَةٍ وَ يُكْسَيَانِ حُلَّةً لَا يَقُومُ لِأَقَلِّ سِلْكٍ مِنْهَا مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفِ مَا فِي الدُّنْيَا بِمَا يَشْتَمِلُ عَلَيْهِ مِنْ خَيْرَاتِهَا
ثُمَّ يُعْطَى هَذَا الْقَارِئُ الْمُلْكَ بِيَمِينِهِ وَ الْخُلْدَ بِشِمَالِهِ فِي كِتَابٍ يَقْرَأُ مِنْ كِتَابِهِ بِيَمِينِهِ قَدْ جُعِلْتَ مِنْ أَفَاضِلِ مُلُوكِ الْجِنَانِ وَ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْأَنْبِيَاءِ وَ عَلِيٍّ خَيْرِ الْأَوْصِيَاءِ وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُمَا سَادَةِ الْأَتْقِيَاءِ
وَ يَقْرَأُ مِنْ كِتَابِهِ بِشِمَالِهِ قَدْ أَمِنْتَ الزَّوَالَ وَ الِانْتِقَالَ عَنْ هَذِهِ الْمُلْكِ وَ أَعَذْتَ مِنَ الْمَوْتِ وَ الْأَسْقَامِ وَ كُفِيتَ الْأَمْرَاضَ وَ الْأَعْلَالَ وَ جُنِّبْتَ حَسَدَ الْحَاسِدِينَ وَ كَيْدَ الْكَائِدِينَ
ثُمَّ يُقَالُ لَهُ اقْرَأْ وَ ارْقَ وَ مَنْزِلُكَ عِنْدَ آخِرِ آيَةٍ تَقْرَؤُهَا
فَإِذَا نَظَرَ وَالِدَاهُ إِلَى حِلْيَتِهِمَا وَ تَاجَيْهِمَا قَالا
رَبَّنَا أَنَّى لَنَا هَذَا الشَّرَفُ وَ لَمْ تَبْلُغْهُ أَعْمَالُنَا
فَيُقَالُ لَهُمَا
أَكْرَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذَا لَكُمَا بِتَعْلِيمِكُمَا وَلَدَكُمَا الْقُرْآنَ.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
إِنَّ قِرَاءَةَ الْقُرْآنِ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِالرَّجُلِ الشَّاحِبِ يَقُولُ لِرَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَا رَبِّ هَذَا أَظْمَأْتُ نَهَارَهُ وَ أَسْهَرْتُ لَيْلَهُ وَ قَوَّيْتُ فِي رَحْمَتِكَ طَمَعَهُ وَ فَسَحْتُ فِي مَغْفِرَتِكَ أَمَلَهُ فَكُنْ عِنْدَ ظَنِّي فِيكَ وَ ظَنِّهِ فَيَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَعْطُوهُ الْمُلْكَ بِيَمِينِهِ وَ الْخُلْدَ بِشِمَالِهِ وَ اقْرِنُوهُ بِأَزْوَاجِهِ مِنَ الْحُورِ الْعِينِ وَ اكْسُوا وَالِدَيْهِ حُلَّةً لَا تَقُومُ لَهَا الدُّنْيَا بِمَا فِيهَا فَيَنْظُرُ إِلَيْهِمَا الْخَلَائِقُ فَيُعَظِّمُونَهُمَا وَ يَنْظُرَانِ إِلَى أَنْفُسِهِمَا فَيَعْجَبَانِ مِنْهَا فَيَقُولَانِ يَا رَبَّنَا أَنَّى لَنَا هَذِهِ وَ لَمْ تَبْلُغْهَا أَعْمَالُنَا
فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَعَ هَذَا تَاجُ الْكَرَامَةِ لَمْ يَرَ مِثْلَهُ الرَّاءُونَ وَ لَمْ يَسْمَعْ بِمِثْلِهِ السَّامِعُونَ وَ لَمْ يَتَفَكَّرْ فِي مِثْلِهِ الْمُتَفَكِّرُونَ
فَيُقَالُ
هَذَا بِتَعْلِيمِكُمَا وَلَدَكُمَا الْقُرْآنَ وَ بِتَصْيِيرِكُمَا إِيَّاهُ بِدِينِ الْإِسْلَامِ وَ بِرِيَاضَتِكُمَا إِيَّاهُ عَلَى مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلِيٍّ وَلِيِّ اللَّهِ وَ تَفْقِيهِكُمَا إِيَّاهُ بِفِقْهِهِمَا لِأَنَّهُمَا اللَّذَانِ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ لِأَحَدٍ عَمَلًا إِلَّا بِوَلَايَتِهِمَا وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِهِمَا وَ إِنْ كَانَ مَا بَيْنَ الثَّرَى إِلَى الْعَرْشِ ذَهَباً يَتَصَدَّقُ بِهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتِلْكَ الْبِشَارَاتُ الَّتِي تَبْشَرُونَ بِهَا.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً
وَ مَنْ فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
وَ مَنْ عَلَّمَهُ الْقُرْآنَ دُعِيَ بِالْأَبَوَيْنِ فَكُسِيَا حُلَّتَيْنِ يُضِيءُ مِنْ نُورِهِمَا وُجُوهُ أَهْلِ الْجَنَّةِ.
هر کس فرزند خود را ببوسد، خداوند بزرگ و بِشکوه براى او کار نیکى مى نویسد.
و هر کس فرزند خویش را شادمان کند، خداوند نیز در روز قیامت وى را شادمان مى کند.
و هرکس به فرزندش قرآن بیاموزد، آن فرزند [در روز قیامت] همراه پدر و مادرش فرا خوانده مى شود تا دو جامه بر تن آن دو بپوشند به گونه اى که چهره هاى بهشتیان از فروغشان بدرخشد.
امام باقر و امام صادق عليهماالسلام:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ فَضَالَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَوْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ:
إِذَا بَلَغَ الْغُلَامُ ثَلَاثَ سِنِينَ فَقُلْ لَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ثُمَّ يُتْرَكُ حَتَّى تَتِمُّ لَهُ ثَلَاثُ سِنِينَ وَ سَبْعَةُ أَشْهُرٍ وَ عِشْرُونَ يَوْماً
ثُمَّ يُقَالُ لَهُ فَقُلْ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ص سَبْعَ مَرَّاتٍ- وَ يُتْرَكُ حَتَّى تَتِمَّ لَهُ أَرْبَعُ سِنِينَ
ثُمَّ يُقَالَ لَهُ قُلْ سَبْعَ مَرَّاتٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ثُمَّ يُتْرَكُ حَتَّى تَتِمَّ لَهُ خَمْسُ سِنِينَ
ثُمَّ يُقَالُ لَهُ أَيُّهُمَا يَمِينُكَ وَ أَيَّهُمَا شِمَالُكَ فَإِذَا عَرَفَ ذَلِكَ حُوِّلَ وَجْهُهُ إِلَى الْقِبْلَةِ وَ يُقَالُ لَهُ اسْجُدْ ثُمَّ يُتْرَكُ حَتَّى تَتِمَّ لَهُ سِتُّ سِنِينَ فَإِذَا تَمَّتْ لَهُ سِتُّ سِنِينَ قِيلَ لَهُ صَلِّ وَ عُلِّمَ الرُّكُوعَ وَ السُّجُودَ حَتَّى تَتِمَّ لَهُ سَبْعُ سِنِينَ فَإِذَا تَمَّتْ لَهُ سَبْعُ سِنِينَ قِيلَ لَهُ اغْسِلْ وَجْهَكَ وَ كَفَّيْكَ فَإِذَا غَسَلَهُمَا قِيلَ لَهُ صَلِّ ثُمَّ يُتْرَكُ حَتَّى تَتِمَّ لَهُ تِسْعُ سِنِينَ فَإِذَا تَمَّتْ لَهُ عُلِّمَ الْوُضُوءَ وَ ضُرِبَ عَلَيْهِ وَ أُمِرَ بِالصَّلَاةِ وَ ضُرِبَ عَلَيْهَا
فَإِذَا تَعَلَّمَ الْوُضُوءَ وَ الصَّلَاةَ غَفَرَ اللَّهُ لِوَالِدَيْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى.
چون پسر به سه سالگى رسيد، بايد به او بگويند: هفت مرتبه بگو «لا إله إلاّ اللّه ».
سپس، رهايش كنند تا سه سال و هفت ماه و بيست روزِ او كامل شود.
سپس بايد به او بگويند:
هفت مرتبه بگو «محمّد رسول اللّه »؛ و او را رها كنند تا چهار سال او تمام شود .
آن گاه بايد به او بگويند:
هفت مرتبه بگو «صلى اللّه على محمّد وآله».
سپس رهايش كنند تا پنج سال او تمام شود.
آن گاه از او بپرسند: دست چپ و راستت كدام است؟
اگر شناخت، بايد صورتش را به سمت قبله برگردانده، به او بگويند: سجده كن.
سپس، رهايش كنند تا هفت سال او تمام شود.
پس وقتى هفت سال او تمام شد، بايد به او بگويند: صورت و دو دستت را بشوى وقتى آن دو را شُست، بايد به او بگويند: نماز بخوان.
سپس، رهايش كنند تا نُه سال او تمام شود.
وقتى تمام شد، وضو به او ياد داده شود و بر [ترك] آن، تنبيه گردد و به نماز، امر شود و بر [ترك] آن، تنبيه گردد. وقتى وضو و نماز را فراگرفت، خداوند، او و پدر و مادرش را مى‌آمرزد؛ إن شاء اللّه!
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ فِي الصَّلَاةِ وَ إِلَى جَانِبِهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ فَكَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَلَمْ يُحِرِ الْحُسَيْنُ التَّكْبِيرَ وَ لَمْ يَزَلْ رَسُولُ اللَّهِ ص يُكَبِّرُ وَ يُعَالِجُ الْحُسَيْنُ التَّكْبِيرَ وَ لَمْ يُحِرْ حَتَّى أَكْمَلَ سَبْعَ تَكْبِيرَاتٍ فَأَحَارَ الْحُسَيْنُ التَّكْبِيرَ فِي السَّابِعَةِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَصَارَتْ سُنَّةً.
وَ قِيلَ:
إِنَّ عَبْدَ الرَّحْمَنِ السُّلَمِيَّ عَلَّمَ وَلَدَ الْحُسَيْنِ ع الْحَمْدَ
فَلَمَّا قَرَأَهَا عَلَى أَبِيهِ أَعْطَاهُ أَلْفَ دِينَارٍ وَ أَلْفَ حُلَّةٍ وَ حَشَا فَاهُ دُرّاً
فَقِيلَ لَهُ فِي ذَلِكَ
فَقَالَ
وَ أَيْنَ يَقَعُ هَذَا مِنْ عَطَائِهِ يَعْنِي تَعْلِيمَهُ
وَ أَنْشَدَ الْحُسَيْنُ ع:
إِذَا جَادَتِ الدُّنْيَا عَلَيْكَ فَجُدْ بِهَا
عَلَى النَّاسِ طُرّاً قَبْلَ أَنْ تَتَفَلَّتْ
فَلَا الْجُودُ يُفْنِيهَا إِذَا هِيَ أَقْبَلَتْ
وَ لَا الْبُخْلُ يُبْقِيهَا إِذَا مَا تَوَلَّتْ.
در كتاب مناقب ابن شهرآشوب آمده است كه:
«گفته شده عبدالرحمان سلمى به يكى از فرزندان امام حسين عليه السلام سوره حمد را آموزش داد.
وقتى آن كودك سوره حمد را براى امام عليه السلام خواند، وى به آموزگارش هزار دينار و هزار حلّه بخشيد و دهانش را پر از درّ كرد.
و وقتى در اين باره به امام عليه السلام اعتراض شد، فرمود:
اينها كجا به پاى تعليم وى مى‌رسد!
سوره حمد کجا و این هدایا کجا؟
امام حسين عليه السلام، در قطعه شعرى فرمود:
چون دنيا چيزى به تو بخشيد
پيش از آن كه از دستت برود همه آن را به مردم ببخش
زيرا اگر دنيا روى آورَد، بذل و بخشش، آن را از بين نمى برد
و اگر پشت كند، بخل ورزيدن، آن را نگه نمى‌دارد.
عَنْ أَبِي هَارُونَ الْمَكْفُوفِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
يَا أَبَا هَارُونَ
إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِتَسْبِيحِ فَاطِمَةَ ع كَمَا نَأْمُرُهُمْ بِالصَّلَاةِ
فَالْزَمْهُ فَإِنَّهُ لَمْ يَلْزَمْهُ عَبْدٌ فَشَقِيَ.
امام على علیه السلام:
عَلِّمُوا صِبْیانَکُمُ الصَّلوةَ
نماز را به کودکانتان بیاموزید.
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع:
عَلِّمُوا صِبْيَانَكُمُ الصَّلَاةَ وَ خُذُوهُمْ بِهَا إِذَا بَلَغُوا ثَمَانَ سِنِينَ.
عَنِ النَّبِيِّ ص:
أَنَّهُ إِذَا قَالَ الْمُعَلِّمُ لِلصَّبِيِّ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
فَقَالَ الصَّبِيُّ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
كَتَبَ اللَّهُ بَرَاءَةً لِلصَّبِيِّ وَ بَرَاءَةً لِأَبَوَيْهِ وَ بَرَاءَةً لِلْمُعَلِّمِ.
وقتى معلم به كودك بگويد:
بگو بسم اللّه الرحمن الرحيم
و كودك آن را تكرار كند،
خداوند براى كودك و پدر و مادرش و معلم، برائت از آتش در نظر خواهد گرفت.
[نهج البلاغة]
فِي وَصِيَّتِهِ لِلْحَسَنِ ع:
خُضِ الْغَمَرَاتِ إِلَى الْحَقِّ حَيْثُ كَانَ وَ تَفَقَّهْ فِي الدِّينِ
إِلَى قَوْلِهِ ع
وَ تَفَهَّمْ وَصِيَّتِي وَ لَا تَذْهَبَنَّ صَفْحاً
فَإِنَّ خَيْرَ الْقَوْلِ مَا نَفَعَ
وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا خَيْرَ فِي عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ وَ لَا يُنْتَفَعُ بِعِلْمٍ لَا يَحِقُّ تَعَلُّمُهُ
إِلَى قَوْلِهِ ع
وَ أَنْ أَبْتَدِئَكَ بِتَعْلِيمِ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَأْوِيلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْكَامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ لَا أُجَاوِزُ ذَلِكَ بِكَ إِلَى غَيْرِهِ.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ ثَلَاثَةٌ
يُحَسِّنُ اسْمَهُ وَ يُعَلِّمُهُ الْكِتَابَةَ وَ يُزَوِّجُهُ إِذَا بَلَغَ.
از جمله حقوق فرزند بر پدرش این سه چیزند:
نام نیکو بر او گذارد؛
نوشتن را به وى بیاموزد؛
و هنگامى که بالغ شد، همسرش دهد.
عَلِّمُوا هَذِهِ الْحِكَمَ أَوْلَادَكُمْ
فَإِنَّهَا زِيَادَةٌ فِي الْعَقْلِ وَ الْحَزْمِ وَ الرَّأْيِ!
سَأَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع عَنِ ابْنِهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ع فَقَالَ :
امير المؤمنين عليه السّلام از فرزندش حسن عليه السّلام سؤال كرد:
فَقَالَ يَا بُنَيَّ مَا الْعَقْلُ؟
قَالَ : حِفْظُ قَلْبِكَ مَا اسْتَوْدَعْتَهُ
پسرم خرد چيست؟
گفت: آن كه دل تو نگهدارنده چيزى باشد كه در آن وديعه نهادهاى
قَالَ فَمَا الْحَزْمُ ؟
قَالَ : أَنْ تَنْتَظِرَ فُرْصَتَكَ وَ تُعَاجِلَ مَا أَمْكَنَكَ
فرمود: حزم (هوشيارى، دورانديشى) چيست؟
گفت: این كه منتظر فرصت باشى و هر چه براى تو امكان به دست آوردن آن هست بشتابی
قَالَ فَمَا الْمَجْدُ ؟
قَالَ : حَمْلُ الْمَغَارِمِ وَ ابْتِنَاءُ الْمَكَارِمِ
پرسيد: بزرگى كدام است؟
گفت: تحمل زيانها و به دست آوردن نيكىها.
قَالَ فَمَا السَّمَاحَةُ ؟
قَالَ : إِجَابَةُ السَّائِلِ وَ بَذْلُ النَّائِلِ
پرسيد: بخشندگى چيست؟
گفت: پاسخ دادن به سائل و بذل آنچه در دست هست.
قَالَ فَمَا الشُّحُّ ؟
قَالَ : أَنْ تَرَى الْقَلِيلَ سَرَفاً وَ مَا أَنْفَقْتَ تَلَفاً
پرسيد: بخل چيست؟
گفت: این که اندك را اسراف بدانی، و آن چه را [در راه خدا] دادهاى، تلف شده پندارى.
قَالَ فَمَا الرِّقَّةُ ؟
قَالَ :طَلَبُ الْيَسِيرِ وَ مَنْعُ الْحَقِيرِ
پرسيد: «رقّه»(پستى و بردگى) چيست؟
گفت: درخواست نمودن چيز كم، و دريغ داشتن از چيز اندک.
قَالَ فَمَا الْكُلْفَةُ ؟
قَالَ : التَّمَسُّكُ بِمَنْ لَا يُؤْمِنُكَ وَ النَّظَرُ فِيمَا لَا يَعْنِيكَ
پرسيد: تکلف (خود را به رنج انداختن چيست) ؟
پاسخ داد: چنگ زدن به كسى كه تو را ايمن نمىسازد، و كنجكاوى در چيزى كه برايت سودى ندارد.
قَالَ فَمَا الْجَهْلُ ؟
قَالَ : سُرْعَةُ الْوُثُوبِ عَلَى الْفُرْصَةِ قَبْلَ الِاسْتِمْكَانِ مِنْهَا
پرسيد: جهل چيست ؟
گفت: با شتاب از فرصت استفاده كردن قبل از اين كه دريابد آيا به آن كار خواهد رسيد يا نه
وَ الِامْتِنَاعُ عَنِ الْجَوَابِ وَ نِعْمَ الْعَوْنُ الصَّمْتُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَ إِنْ كُنْتَ فَصِيحاً
و سرباز زدن از پاسخگویى.
چه نيكو یاوری مىباشد سكوت در خیلی جاها [كه لازم است] اگر چه زبان گويایى داشته باشی.
ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى الْحُسَيْنِ ابْنِهِ ع فَقَالَ لَهُ
آن گاه امير المؤمنين صلوات اللَّه عليه رو به فرزندش حسين عليه السّلام نمود و به او فرمود:
يَا بُنَيَّ مَا السُّؤْدُدُ ؟
قَالَ : اصْطِنَاعُ الْعَشِيرَةِ وَ احْتِمَالُ الْجَرِيرَةِ
پسرم آقایى چيست؟
گفت: نيكى نمودن به[قوم و] قبيله، و بر عهده گرفتن و پرداختن ديه جرائم و جنايات آنان.
قَالَ فَمَا الْغِنَى ؟
قَالَ : قِلَّةُ أَمَانِيِّكَ وَ الرِّضَا بِمَا يَكْفِيكَ
پرسيد: بىنيازى [در] چيست؟
گفت: اندك بودن آرزوهايت، و خوشنودى به آنچه تو را كفايت مىنمايد
قَالَ فَمَا الْفَقْرُ ؟
قَالَ : الطَّمَعُ وَ شِدَّةُ الْقُنُوطِ
پرسيد: بينوایى و فقر چيست؟
گفت: طمع داشتن و سخت نااميد شدن.
قَالَ فَمَا اللُّؤْمُ ؟
قَالَ : إِحْرَازُ الْمَرْءِ نَفْسَهُ وَ إِسْلَامُهُ عِرْسَهُ
پرسيد: لؤم (پستی) چيست؟
پاسخ داد: كه مرد خود را از خطر محفوظ دارد و عيال خود را تسليم كند!
قَالَ فَمَا الْخُرْقُ ؟
قَالَ : مُعَادَاتُكَ أَمِيرَكَ وَ مَنْ يَقْدِرُ عَلَى ضُرِّكَ وَ نَفْعِكَ
پرسيد: خرق (درشتى، دريده بودن) چيست؟
گفت: در افتادن و دشمنى كردن با فرمانده خود و شخصى كه مىتواند به تو سود و زيانى برساند.
ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ فَقَالَ :
يَا حَارِثُ
عَلِّمُوا هَذِهِ الْحِكَمَ أَوْلَادَكُمْ
فَإِنَّهَا زِيَادَةٌ فِي الْعَقْلِ وَ الْحَزْمِ وَ الرَّأْي
آن گاه به حارث اعور توجه کرد و به او فرمود:
اى حارث!
اين حكمتها را به فرزندانتان بياموزيد،
زيرا آنها باعث فزونی در خرد و حزم و رأى مىباشد.
حضرت علي (ع) مي فرمايد:
«اَلْوَلَدُ سَیِّدٌ سَبْعَ سِنینَ،
وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنینَ،
وَ وَزیرٌ سَبْعَ سِنینَ»
«كودك هفت سال آزاد است و هفت سال مورد ادب و توجه و هفت سال ديگر مورد خدمت و ياور است»
امام صادق (ع) مي فرمايد:
«الْغُلامُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یَتَعـَلَّمُ الْکِتابَ سَبْعَ سِنینَ وَ یَتَعَلَّمُ الْحَلالَ وَالْحَرامَ سَبْعَ سِنینَ»
«كودك هفت سال بازي مي كند و هفت سال خواندن و نوشتن مي آموزد و هفت سال (مقررات زندگي) حلال و حرام را ياد مي گيرد».
لا تَقْسِروا اَوْلادَكُمْ عَلى آدابِكُم،
فَاِنَّهُمْ مَخْلوقونَ لِزَمانٍ غَيْرِ زَمانِكُم.
زيرا آنان براى زمانى غير از زمان شما آفريده شده‌اند.
محتواي آموزشي و تعليم بايد با مسائل روز و مورد نياز فراگيران و نيز شرايط محيطي و اجتماعي آنها هماهنگ باشد. براي این منظور، مطالب پرمحتوا و بسيار زياد و عميقي لازم است تا پاسخگوي نیازها و سوالات روزمره كودكان و نوجوانان باشد.
علي (ع) مي فرمايد:
«فرزندان خود را به عادات و آداب خود مجبور نكنيد؛
زيرا آنها براي زماني غير از زمان شما خلق شده‌اند.»
رسول اكرم (ص) فرمود:
«هر نوزادي با فطرت خدايي به دنيا مي آيد و پرورش مي يابد،
مگر اين كه پدر و مادر او را به سوي يهودي گري يا مسيحي گري بكشانند.»
امام صادق علیه السلام:
موسي به خدا عرض كرد:
«قالَ مُوسَى بْنُ عِمْرانَ:
یا رَبِّ أَىُّ الْأَعْمالِ أَفْضَلُ عِنْدَکَ؟
فَقالَ: حُبُّ الْأَطْفالِ
فَإِنَّ فِطْرَتَهُمْ عَلى تَوْحیدى.
فَإِنْ أَمِتّهُمْ أُدْخِلْهُمْ بِرَحْمَتى جَنَّتى»
«پروردگارا! كداميك از اعمال نزد تو برتر است؟
خطاب رسيد: محبت به كودكان؛
چرا كه من فطرت آنها را بر پايه اعتماد به يگانگي خود قرار دادم.
و من هرگاه آنان را مى‌میرانم، به مِهر خویش، در بهشت خود مى برم.»
بايد پدر و مادر محيطي مناسب براي كودك فراهم آورند تا حقايقي يا عقايدي كه ريشه هاي آن در نهاد و فطرت كودك نهفته است، کاملا آشکار گردد.
رسول خدا (ص) فرموده اند:
«فرزندان خود را به سه خصلت تربيت كنيد:
محبت پيامبرتان و محبت خاندان او و قرائت قرآن».
این کار از همان روز تولد با گفتن اذان و اقامه در دو گوش كودك آغاز مي شود.
گُلی از گُلهاى بهشت!
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
إِنَّ الْوَلَدَ الصّالِحَ رَیْحانَةٌ مِنْ رَیاحینِ الْجَنَّةِ.
فرزند شایسته گُلى خوشبو از گُلهاى خوشبوى بهشت است.
امام صادق علیه السلام:
اَلْبَناتُ حَسَناتٌ وَ الْبَنُونَ نِعْمَةٌ.
فَالحَسَناتُ یُثابُ عَلَیْها
وَ النِّعْمَةُ یُسْأَلُ عَنْها.
دختران نیکیهایى هستند که در برابر آن پاداش داده مى‌شود.
و پسران همچون نعمتى هستند که از آن بازخواست مى‌شود.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
رَحِمَ اللّهُ عَبْدًا أَعانَ وَلَدَهُ عَلى بِرِّهِ بِالاْءِحْسانِ إِلَیْهِ وَالتَّأَلُّفِ لَهُ وَتَعْلیمِهِ وَتَأْدیبِهِ.
مِهر خداوندى از آنِ بنده اى باد که فرزند خود را با نیکى کردن به وى و دَمسازى با او و آموزش و ادب کردن وى، در نیکو شدنش یارى دهد.
امام على علیه السلام:
فى وَصِيَّتِهِ لاِبْنِهِ الحَسَنِ عليه السلام
اِنَّما قَلْبُ الْحَدَثِ كَالاَْرضِ الخاليَةِ ما اُ لْقىَفيها مِنْ شَىْ ءٍ قَبِلَتْهُ
فَبادَرتُكَ بِالاَْدَبِ قَبْلَ اَنْ يَقْسُوَ قَلْبُكَ وَيَشْتَغِلَ لُبُّكَ.
در وصيّت به فرزندش امام حسن عليه السلام:
دل جوان ، مانند زمين كشت ناشده است .
آنچه در آن افكنده شود، مى پذيرد .
از اين رو ، پيش از آن كه دلت سخت گردد و خِرَدَت سرگرم شود ، به تربيت تو همت گماشتم.
امام صادق علیه السلام:
أَکْرِمُوا أَوْلادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا آدابَهُمْ یُغْفَرْ لَکُمْ.
فرزندانتان را گرامى بدارید و آدابشان را نیکو کنید تا آمرزیده شوید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
رَحِمَ اللّه ُ مَنْ أَعانَ وَلَدَهُ عَلى بِرِّهِ
وَ هُـوَ أَنْ یَعْـفُـوَ عَنْ سَیِّـئَتـِهِ
وَ یَدْعُوَ لَهُ فیما بـَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللّه ِ.
مِهر خداوندى از آنِ کسى باد که فرزند خود را در نیکو شدنش یارى دهد،
بدین گونه که از خطایش درگذرد و براى او دعا کند تا رابطه اش با خدا برقرار باشد.
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله و سلم:
مَنْ کانَ عِنْدَهُ صَبِىٌّ فَلْیَتَصابَ لَهُ.
هر کس نزدش کودکى باشد، باید با او کودکانه رفتار کند.
امام رضا علیه السلام:
إِذا وَعـَدْتُمُ الصِّبـْیانَ فَفـُوا لَهـُمْ
فَإِنَّهُمْ یَرَوْنَ أَنَّکُمُ الَّذینَ تَرْزُقُونَهُمْ
إِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لَیْسَ یَغْضِبُ لِشَىْ ءٍ کَـغَضَبِهِ لِلنِّسآءِ وَالصِّبـْیانِ.
هرگاه به کودکان وعده‌اى مى‌دهید، آن را برایشان عملى کنید؛
زیرا آنان مى‌پندارند شما همان کسانى هستید که روزى‌شان مى‌دهید.
و بى‌گمان خداوند بزرگ به اندازه‌اى که براى (رعایت نکردنِ حقوق) زنان و کودکان خشمناک مى‌شود، براى چیز دیگرى خشمناک نمى‌شود.
نور سلام بر کودکان عزیزمان باد!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
خَمْسٌ لآأَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَماتِ: …
وَ التـَّسْلیمُ عَلَى الصِّبـْیانِ لِتَکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدى.
پنج چیز را تا هنگام مرگ رها نمى کنم که پس از من جزء آیین شوند:
[یکى از آنها] سلام کردن به کودکان است.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
إِذا نَظَرَ الْوالِدُ إِلى وَلَدِهِ فَسَرَّهُ کانَ لِلْوالِدِ عِـتْـقُ نَسَمَةٍ …
هر گاه پدر به فرزند خود نگاه کند و او را خوشحال سازد،
(پاداشِ) آزاد کردن بَرده‌اى براى پدر است.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
یَلْزَمُ الْوالِدَیْنِ مِنَ الْعُقُوقِ لِوَلَدِهِما ما یَلْزَمُ الْوَلَدُ لَهُما مِنْ عُقُوقِهِما.
همان چیزهایى که سبب مى‌شود تا فرزند مورد نفرین پدر ومادرش قرار گیرد،
سبب مى‌شود که پدر و مادر نیز مورد نفرین فرزندشان قرار گیرند.
عَلَيكَ بِالأَحداثِ! جوانان را درياب!
ما خبر آنان (اصحاب كهف) را بر تو درست حكايت مى كنيم، آنان جوانانى بودند كه به پروردگارشان ايمان آورده بودند و ما بر هدايتشان افزوديم.
امام صادق عليه السلام:
عَلَيكَ بِالأَحداثِ فَإِنَّهُم أسرَعُ إلى كُلِّ خَيرٍ.
اوصيكُمْ بِالشُّبّانِ خَيْرا
فَاِنَّهُمْ اَرَقُّ اَفـْئِدَةً
اِنَّ اللّه َ بَعَثَنى بَشيرا وَ نَذيرا
فَحالَفَنِى الشُّبّانُ وَ خالَفَنِى الشُّيوخُ،
ثُمَّ قَرَاَ
«فَطالَ عَلَيْهِمُ الاَْمَدُ فَقَسَتْ قُلوبُهُمْ».
شما را به نيكى با جوانان سفارش مى‌كنم،
چرا كه آنان، دل‌هاى رقيق‌ترى دارند،
به راستى كه خداوند، مرا بشارت دهنده و هشدار دهنده برانگيخت،
جوانان با من هم‌پيمان شدند و پيران با من به مخالفت برخاستند.
آن گاه اين آيه را خواندند:
«و عمر آنان به درازا كشيد و دل‌هايشان سخت گرديد».
نقش بر سنگ – نقش بر آب
الْوَشْمِ فِى الْحَجَرِ – الْكِتابِ عَلى وَجْهِ الْماءِ
لغتنامۀ دهخدا:
نقش بر آب بستن:
کار بیهوده کردن، زحمت بی‌فایده کشیدن، سعی بیهوده کردن، به کار محال همت گماشتن.
مَنْ تَعَلَّمَ فى شَبابِهِ كانَ بِمَنْزِلَةِ الْوَشْمِ فِى الْحَجَرِ
وَ مَن تَعَلَّمَ وَ هُوَ كَبيرٌكانَ بِمَنْزِلَةِ الْكِتابِ عَلى وَجْهِ الْماءِ.
و هر كس در بزرگسالى بياموزد، مانند نوشتن بر روى آب است.
كانَ اَبى زَيْنُ الْعابِدينَ عليه السلام اِذا نَظَرَ اِلَى الشَّبابِ الَّذينَ يَطْلُبونَ الْعِلْمَ اَدْناهُمْ اِلَيْهِ وَ قالَ:
مَرحَبا بِكُمْ
اَنْتُمْ وَدائِعُ الْعِلْمِ
وَ يوشِكُ اِذْ اَ نْتُمْ صِغارُ قَوْمٍ اَنْ تَكونوا كِبارَ آخَرينَ.
پدرم [امام] زين العابدين عليه السلام، هر گاه به جوانانى كه دانش مى‌اندوختند، مى‌نگريست ،
آنان را به خود نزديك مى‌كرد و مى‌فرمود:
آفرين بر شما كه امانت‌هاى دانشيد
و به زودى شما كم‌سالان جامعه، بزرگان جامعه‌اى ديگر مى‌شويد.
يا عَلىُّ بادِر بِاَرْبَعٍ قَبْلَ اَرْبَعٍ :
شَبابِكَ قَبْلَ هَرَمِكَ
وَ صِحَّتِكَ قَبْلَ سُقْمِكَ
وَ غِناكَ قَبْلَ فَقْرِكَ ،
وَ حَياتِكَ قَبْلَ مَوْتِكَ.
اى على!
چهار چيز را پيش از چهار چيز درياب :
جوانى ات را پيش از پيرى؛
و سلامتى ات را پيش از بيمارى؛
و ثروتت را پيش از فقر
و زندگى ات را پيش از مرگ.
في قَولِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ
«وَ لاَ تَنسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا»:
لا تَنْسَ صِحَّتَكَ وَ قُوَّتَكَ وَ فَراغَكَ وَ شَبابَكَ وَ نَشاطَكَ اَنْ تَطْلُبَ بِهَا الآْخِرَةَ.
درباره آيه
سهم خود را از دنيا فراموش مكن:
[يعنى] سلامتى ، توانايى ، فرصت ،جوانى و شادابى ات را فراموش مكن ،
تا با آنها، آخرت را به دست آورى.
بادِروا اَحْداثَكُمْ بِالْحَديثِ قَبْلَ اَنْ تَسْبِقَكُمْ اِلَيْهِمُ الْمُرْجِئَةُ.
به آموختن حديث (معارف دينى) به جوانانتان ، پيش از آن كه منحرفين آنان راگمراه سازند، اقدام نماييد.
يا مَعْشَرَ الْفِتْيانِ،
حَصِّنوا اَعْراضَكُمْ بِالاَْدَبِ وَ دينَكُمْ بِالْعِلْمِ.
آبرويتان را با ادب و دينتان را با دانش حفظ كنيد.
اَلْمؤمِنُ الْقَوىُّ خَيْرٌ وَ اَحَبُّ اِلَى اللّه ِ مِنَ الْمُؤمِنِ الضَّعيفِ.
يا بُنَىَّ لا تَعْدُ بَعْدَ تَقْوَى اللّه ِ مِنْ اَنْ تَتَّخِذَ صاحِبا صالِحا.
قالَ رَجُلٌ: يا رَسولَ اللّه ِ! ما حَقُّ ابْنى هذا؟ قالَ: تُحْسِنُ اسْمَهُ وَ اَدَبَهُ وَ تَضَعُهُ مَوْضِعا حَسَنا.
حق اين فرزند بر من چيست؟
پيامبر فرمودند:
اسم خوب برايش انتخاب كنى،
به خوبى او را تربيت نمايى
و به كارى مناسب و پسنديده بگمارى.
اَوْلَى الاَْشْياءِ اَنْ يَتَعَلَّمَهَا الاَْحْداثُ، الاَْشْياءُ الَّتى اِذا صاروا رِجالاً اِحْتاجوا اِلَيْها.
چيزهايى هستند كه در بزرگسالى به آنها نياز دارند.
جوانی که پشت به تمنا و رو به نورشه، یک فرشته است!
يَقولُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ:
اَلشّابُّ الْمُؤمِنُ بِقَدَرى الرّاضى بِكِتابى، اَلْقانِعُ بِرِزْقى، اَلتّارِكُ لِشَهْوَتِهِ مِنْ اَجلى
هُوَ عِنْدى كَبَعْضِ مَلائِكَتى.
خداوند عزّوجلّ مى فرمايد :
جوان معتقد به قضا و قدرم، خشنود به آنچه برايشمقدر كرده ام ، قانع به روزى ام و رهاكننده هوا و هوس به خاطر من ، در نزد من ماننديكى از فرشتگان من است.
اِذَ ا احْتَجْتَ اِلَى الْمَشْوَرَةِ فى اَمْرٍ قَدْ طَرَاَ عَلَيْكَ فَاسْتَبْدِهِ بِبِدايَةِالشُّبّانِ ، فَاِنَّهُمْ اَحَدُّ اَذْهانا وَ اَسْرَعُ حَدْسا ، ثُمَّ رُدَّهُ بَعْدَ ذالِكَ اِلى رَاْىِ الْكُهولِ وَ الشُيوخِلِيَسْتَعْقِبوهُ وَ يُحْسِنُوا الاِْخْتيارَ لَهُ ، فَاِنَّ تَجْرِبَتَهُمْ اَكْثَرُ.
اِعْلَمى اَنَّ الشّابَّ الْحَسَنَ الْخُلُقِ مِفْتاحٌ لِلْخَيْرِ ، مِغْلاقٌ لِلشَّرِّ
وَ اِنَّ الشّابَّ الشَّحيحَ الْخُلُقِ مِغْلاقٌ لِلْخَيْرِ مِفْتاحٌ لِلشَّرِّ ؛
و جوانِ بداخلاق ، قفل خوبى ها و كليد بدى هاست.
فَلَيْسَ الاَْكبَرُ هُوَ الاَْفْضَلَ، بَلِ الاَْفْضَلُ هُوَ الاَْكْبَرُ!
بزرگ‌تر، شايسته‌تر نيست، بلكه شايسته‌تر، بزرگ‌تر است.
+ «شایسته سالاری!»
وَلّى رَسولُ اللّه صلي الله عليه و آله عَتّابَ بْنَ اَسيدٍ وَ عُمُرُهُ اِحدى وَ عِشْرونَ سَنَةً اَمْرَمَكَّةَ
وَ اَمَرَهُ صلي الله عليه و آله اَنْ يُصَلّى بِالنّاسِ وَ هُوَ اَوَّلُ اَميرٍ صَلّى بِمَكَّةَ بَعْدَ الْفَتْحِ جَماعَةً
ثَمّ اِلْتَفَتْ صلي الله عليه و آله لَهُ قائلاً:
يا عَتّابُ! تَدْرى عَلى مَنْ اِسْتَعَمَلْتُكَ؟!
اِسْتَعْمَلْتُكَ عَلى اَهْلِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ ، ولَو اَعْلَمُلَهُمْ خَيْرا مِنْكَ اِسْتَعْمَلْتُهُ عَلَيْهِم.
وَ كَـتَبَ اِلى اَهْلِ مَكَّةَ:
لا يَحْتَجَّ مُحْتَجُّ مِنْكُمْ فى مُخالَفَتِهِ بِصِغَرِ سِنِّهِ
فَلَيْسَ الاَْكبَرُ هُوَ الاَْفْضَلَ، بَلِ الاَْفْضَلُ هُوَ الاَْكْبَرُ.
رسول خدا صلي الله عليه و آله، سپس به او رو كردند و فرمودند:
اى عَتّاب! مى‌دانى تو را بر چه‌كسانى فرماندار كرده‌ام؟
تو را بر مردم شهر خداى عزّوجلّ فرماندار كرده‌ام
و البته اگركسى بهتر از تو سراغ داشتم، او را فرماندار آنان قرار مى دادم.
آن حضرت، سپس به اهل مكّه نوشتند:
مبادا كسى در نافرمانى از او، به كم سِن بودنش استدلال كند،
چرا كه بزرگ‌تر، شايسته‌تر نيست، بلكه شايسته‌تر ، بزرگ‌تر است.
لَسْتُ اُحِبُّ اَنْ اَرَى الشّابَّ مِنْـكُمْ اِلاّ غادياً فى حالَيْنِ : اِمّا عالِماً اَوْمُتَعَلِّما ، فَاِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَرَّطَ ، فَاِنْ فَرَّطَ ضَيَّعَ ، وَ اِنْ ضَيَّعَ اَثِمَ ، وَ اِنْ اَثِمَ سَـكَنَ النّارَ وَ الَّذى بَعَثَ مُحَمَّدا بِالْحَقِّ ؛
دانشمند يا دانش اندوز .
اگرجوانى چنين نكند ، كوتاهى كرده و اگر كوتاهى كرد ، تباه ساخته و اگر تباه ساخت ، گناه كرده است و اگر گناه كند ، سوگند به آن كس كه محمّد صلي الله عليه و آله را به حق برانگيخت، دوزخ‌نشين خواهد شد.
مَنْ قَرَاَ الْقُرآنَ وَ هُوَ شابٌّ مُؤمِنٌ اِخْتَلَطَ الْقُرآنُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ
وَ جَعَلَهُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ مَعَ الْسَّفَرَةِ الْكِرامِ الْبَرَرَةِ، وَ كانَ الْقُرآنُ حَجيزا عَنْهُ يَوْمَ الْقيامَةِ ؛
اَصْحابُ الْمَهْدىِّ شَبابٌ لا كُهولٌ فيهِم اِلاّ مِثْلَ كُحْلِ الْعَيْنِ وَ الْمِلحِ فِى الزّادِ وَ اَقَلُّ الزّادِ الْمِلْحُ؛
خَيْرُ شَبابِكُمْ مَنْ تَزَيّا بِزِىِّ كُهولِكُمْ
وَ شَرُّ كُهولِكُمْ مَنْ تَزَيّا بِزِىِّ شَبابِكُمْ ؛
و بدترين بزرگسالان ، كسانى اند كه خود را شبيه جوانان كنند .
مَنْ اَحْسَنَ عِبادَةَ اللّه ِ فى شَبيبَتِهِ ، لَقّاهُ اللّه ُ الْحِكمَةَ عِنْدَ شَيْبَتِهِ ،
قالَ اللّه ُتَعالى :
«وَ لَمَّا بَلَغَ اَشُدَّهُ وَاسْتَوى ءَآتَيْناهُ حُكْما وَ عِلْما»
ثُمَّ قالَ تَعالى :
«وَ كَذالِكَ نَجْزِىالْمُحْسِنينَ» ؛
خداى متعال مى فرمايد :
«و چون به رشد و كمال خويش رسيد ، به او حكمت و دانش عطا كرديم»
و در ادامه آيه مى فرمايد :
«و نيكوكاران را چنين پاداش مى دهيم».
لِيَتَزَوَّدِ الْعَبْدُ مِنْ دُنْياهُ لآِخِرَتِهِ ،
وَ مِنْ حَياتِهِ لِمَوْتِهِ
وَ مِنْ شَبابِهِ لِهَرَمِهِ ،
فَاِنَّ الدُّنْيا خُلِقَتْ لَكُمْ وَ اَنْتُمْ خُلِقْتُمْ لِلآْخِرَةِ.
اَوْسِعوا لِلشَّبابِ فِى الْمَجْلِسِ
وَ اَفْهِموهُمُ الْحَديثَ
فَاِنَّهُمُ الْخُلوفُ وَ اَهْلُ الْحَديثِ؛
و امور نو و جديد را به آنان تفهيم كنيد،
چراكه اين گروه جايگزين شما و درگير مسائل جديد خواهند شد.
اَلتَّوبَةُ حَسَنٌ وَ لكِنْ فِى الشَّبابِ اَحْسَنُ.
مَرَّ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله بِقَومٍ يَرْفَعونَ حَجَرا
فَقالَ : ما هذا ؟
قالوا : نَعْرِفُ بِذاكَ اَشَدَّنا وَ اَقْوانا .
فَقالَ صلي الله عليه و آله :
اَلا اُخْبِرُ كُمْ بِاَشَدِّكُمْ وَ اَقْواكُمْ ؟
قالوا : بَلى ، يا رَسولَ اللّه ِ .
قالَ : اَشَدُّ كُمْ وَ اَقْواكُمُ الَّذى اِذا رَضىَ لَمْ يُدْخِلْهُ رِضاهُ فى اِثْمٍ وَ لا باطِلٍ
وَ اِذا سَخِط لَمْ يُخْرِجْهُ سَخَطُهُ مِنْ قَولِ الْحَقِّ
وَ اِذا قَدَرَ لَمْ يَتَعاطَ مالَيْسَ لَه بِحَقٍّ.
فرمودند : اين چه كارى است؟
گفتند : با اين كار ، نيرومندترين و محكم ترينِ خود را مى شناسيم .
فرمودند : آيابه شما خبر دهم كه محكم ترين و قوى ترينِ شما كيست؟
گفتند : بلى اى پيامبر خدا !
فرمودند : محكم ترين و قوى ترين شما ، كسى است كه
هر گاه خشنود شود ،خشنودى اش او را به گناه و باطل نكشاند ،
و هر گاه خشمگين شود ، خشمش او را ازسخن حق ، بيرون نبرد ،
و هر گاه به قدرت رسيد ، آنچه برايش حق نيست، دست نزند.
لا تَزولُ قَدَما عَبْدٍ يَوْمَ الْقيامَةِ حَتّى يُسْاَ لَ عَنْ اَرْبَعٍ
عَنْ عُمُرِهِ فيما اَفْناهُ
وَ عَنْ شَبابِهِ فيما اَبْلاهُ
وَ عَنْ مالِهِ مِنْ اَيْنَ اَ كْتَسَبَهُ وَ فيما اَ نْفَقَهُ
وَ عَنْ حُبِّنا اَهْلَ الْبَيْتِ.
از عمرش كه چگونه گذرانده است ،
از جوانى اش كه چگونه سپرى كرده ،
از ثروتش كه از كجا به دست آورده و چگونه خرج كرده است
و از دوستى ما اهل بيت [پيامبر صلي الله عليه و آله].
لا تَمَنَّوا هَلاكَ شَبابِكُمْ وَ اِنْ كانَ فيهِمْ غَرامٌ ،
فَاِنَّهُمْ عَلى ما كانَ فيهِمْ عَلى خِلالٍ ،
اِمّا اَنْ يَتوبوا فَيَـتوبَ اللّه ُ عَلَيْهِم ،
وَ اِمّا اَنْ تُرديَهُمُ الآْفاتُ ،
اِمّا عَدُوّافَيُقاتِلوهُ ،
وَ اِمّا حَريقا فَيُطْفِئوهُ
وَ اِمّا ماءً فَيَسُدُّوهُ.
زيرا آنان با آن بدى‌ها چند دسته‌اند:
يا توبه مى كنند و خداوند هم توبه آنان را مى پذيرد
و يا اين كه آفت‌ها ، آنان را از پاى درمى‌آورد
و يا با دشمنى مى جنگند،
يا آتش سوزى را، خاموش مى‌نمايند
و يا سيلى را سد مى‌كنند.
کَأَنَّهُ مُعَلِّمُ صبْیَانٍ!
گویی علی علیه السلام، معلّم کودکان است!
امام علی علیه السلام:
عَن وَشِیکَۀَ قَالَ:
رَأَیْتُ عَلِیّاً (علیه السلام) یَتَّزِرُ فَوْقَ سُرَّتِهِ وَ یَرْفَعُ إِزَارَهُ إِلَی أَنْصَافِ سَاقَیْهِ
وَ بِیَدِهِ دِرَّهًٌْ یَدُورُ فِی السُّوقِ یَقُولُ
اتَّقُوا اللهَ وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ
کَأَنَّهُ مُعَلِّمُ صبْیَانٍ.
وشیکه گوید:
علی (علیه السلام) را دیدم شلواری پوشیده که
قسمت بالای آن تا بالای ناف و پاچه‌ها تا نصف ساق پا می‌رسید
و تازیانه‌ای به دست داشت و دور بازار می‌گشت و می‌فرمود:
«از خدا بترسید و و حقّ پیمانه را به عدالت ادا کنید».
گویی معلّم کودکان است.