عَنْ أَبِي عَمْرٍو الزُّبَيْرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ
ابو عمر و زبيرى گويد:
بحضرت صادق عليه السّلام عرضكردم:
أَخْبِرْنِي عَنْ وُجُوهِ الْكُفْرِ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
مرا آگاه فرما به اينكه كفر در كتاب خداى عز و جل (قرآن) به چند وجه است؟
قَالَ
فرمود:
الْكُفْرُ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ‏
كفر در كتاب خدا بر پنج وجه است:
فَمِنْهَا كُفْرُ الْجُحُودِ
وَ الْجُحُودُ عَلَى وَجْهَيْنِ
وَ الْكُفْرُ بِتَرْكِ مَا أَمَرَ اللَّهُ
وَ كُفْرُ الْبَرَاءَةِ
وَ كُفْرُ النِّعَمِ
كفر جحود (و انكار ربوبيت) و آن بر دو قسم است،
و كفر به ترك كردن آنچه خداوند بآن فرمان داده،
و كفر برائت (و بيزارى جستن) و كفر نعمتها.
فَأَمَّا كُفْرُ الْجُحُودِ
اما كفر جحود
فَهُوَ الْجُحُودُ بِالرُّبُوبِيَّةِ
پس همان انكار بربوبيت است،
وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ يَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ
و آن گفتار كسى است كه ميگويد:
نه پروردگارى است و نه بهشتى و نه دوزخى،
وَ هُوَ قَوْلُ صِنْفَيْنِ‏ مِنَ الزَّنَادِقَةِ
و اينها دو دسته از زنديقان هستند
يُقَالُ لَهُمُ الدَّهْرِيَّةُ
كه بايشان دهريه گويند،
وَ هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ-
و آنهايند كسانى كه گويند:
وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ
«و هلاك نكند ما را جز دهر»
(و خداوند گفتارشان را در قرآن مجيد در سوره جاثيه آيه 24 حكايت كند)
وَ هُوَ دِينٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمْ بِالاسْتِحْسَانِ‏ عَلَى غَيْرِ تَثَبُّتٍ مِنْهُمْ وَ لَا تَحْقِيقٍ لِشَيْ‏ءٍ مِمَّا يَقُولُونَ‏
و آن دينى است كه براى خداى به سليقه و نظر خودشان ساخته‌‏اند،
بدون اينكه بررسى و تحقيق و كاوشى در اطراف آنچه ميگويند بكنند،
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ-
خداى عز و جل دنبال آن فرمايد:
إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ‏
«نيستند جز اينكه پندار كنند»
أَنَّ ذَلِكَ‏ كَمَا يَقُولُونَ‏
 (يعنى پندارند) مطلب همان طور است كه آنها گويند،
وَ قَالَ
و نيز فرمايد:
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَيْهِمْ‏ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ
«همانا آنان كه كافرند يكسان است بر ايشان بترسانيشان يا نترسانيشان ايمان نياورند»
يَعْنِي بِتَوْحِيدِ اللَّهِ‏ تَعَالَى‏
يعنى بتوحيد خداوند (كافر شدند)
فَهَذَا أَحَدُ وُجُوهِ الْكُفْرِ
پس اين يكى از وجوه كفر.
وَ أَمَّا الْوَجْهُ الْآخَرُ
و اما وجه ديگر
مِنَ الْجُحُودِ عَلَى مَعْرِفَةٍ  
آن انكار با معرفت است،
وَ هُوَ أَنْ يَجْحَدَ الْجَاحِدُ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ حَقٌ‏ قَدِ اسْتَقَرَّ عِنْدَهُ‏
و آن اينست كه منكر با اينكه ميداند مطلب حق است انكار كند،
و با اينكه مطلب نزد او ثابت شده،
وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ-
و خداى عز و جل در اين باره فرموده است:
وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ‏ ظُلْماً وَ عُلُوًّا
«و انكار كردند آنها را در حالى كه يقين بدانها داشت دلهاى ايشان، از روى ستمگرى و سركشى»
وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ
و نيز خداى عز و جل فرموده است:
وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ‏ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكافِرِينَ‏
«و بودند (يهود مدينه) كه از پيش (از آمدن پيغمبر (ص) پيروزى مى‌‏جستند بر آنان كه كفر ورزيدند،
و چون آمد ايشان را آنچه شناخته بودند، بدان كافر شدند، پس لعنت خدا بر كافرين باد»
فَهَذَا تَفْسِيرُ وَجْهَيِ الْجُحُودِ
اين بود تفسير دو وجه (كفر) جحود و انكار.
وَ الْوَجْهُ الثَّالِثُ مِنَ الْكُفْرِ
و وجه سوم- از وجوه كفر
كُفْرُ النِّعَمِ
كفر به نعمت (يعنى كفران نعمت) است
وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى يَحْكِي قَوْلَ سُلَيْمَانَ ع
و اينست گفتار خداى تعالى كه از سليمان حكايت كند كه (فرمود):
هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي‏ لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ
وَ مَنْ شَكَرَ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ‏ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ‏
«اين از فضل پروردگارم باشد تا مرا بيازمايد كه آيا شكر ميكنم يا كفران ورزم،
و آنكه شكر كند جز اين نيست كه براى خويشتن سپاسگزارد، و آنكه كفران كند همانا پروردگار من بى‌‏نياز و گرامى است»
وَ قَالَ‏
و نيز فرمايد:
لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ‏ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ
«اگر شكرگزاريد بيفزايم شما را و اگر كفر ورزيد همانا عذاب من سخت است»
وَ قَالَ‏
و نيز فرمايد:
فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ‏ وَ اشْكُرُوا لِي وَ لا تَكْفُرُونِ‏
«پس ياد كنيد مرا تا ياد كنم شما را و مرا شكر كنيد و كفر نورزيد»
وَ الْوَجْهُ الرَّابِعُ مِنَ الْكُفْرِ
و وجه چهارم- از وجوه كفر
تَرْكُ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ
[ترک امر الله]
ترك آن چيز است كه خداى عز و جل بدان فرمان داده،
وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ-
و اينست گفتار خداى عز و جل
وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ‏ لا تَسْفِكُونَ دِماءَكُمْ وَ لا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ‏ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ‏ ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ‏ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِيارِهِمْ‏ تَظاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ‏ وَ إِنْ يَأْتُوكُمْ أُسارى‏ تُفادُوهُمْ‏ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْراجُهُمْ‏ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ‏ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ‏ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ‏
«و هنگامى كه گرفتيم پيمان شما را كه نريزيد خونهاى خود را و بيرون نكنيد همديگر را از ديار خويش پس اقرار كرديد و شما بر آن گواه بوديد، سپس اينكه شمائيد كه ميكشيد همديگر را و بيرون ميكنيد گروهى را از خانه‏‌هاشان پشتيبانى جوئيد بر ايشان بگناه و ستم و اگر با سيرى آنها را نزد شما آورند فديه از ايشان دهيد در حالى كه حرام است بر شما بيرون راندن ايشان آيا ايمان آوريد ببعضى از كتاب (تورات) و كافر شويد ببعضى از آن؟ چيست كيفر آنكه از شما اين كار را بكند؟»
فَكَفَّرَهُمْ بِتَرْكِ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ نَسَبَهُمْ إِلَى الْإِيمَانِ‏ وَ لَمْ يَقْبَلْهُ مِنْهُمْ‏ وَ لَمْ يَنْفَعْهُمْ عِنْدَهُ
پس خداوند اينها را بسبب ترك آنچه باو فرمان داده كافر دانسته، و نسبت ايمان بآنها داده ولى از آنها نپذيرفته و آن ايمان نزد خداوند براى ايشان سودى ندهد،
فَقَالَ‏
پس فرموده:
فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ‏ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى‏ أَشَدِّ الْعَذابِ‏ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ‏
«پس چيست كيفر آنكه از شما اين كار را بكند جز خوارى در زندگانى دنيا و روز رستاخيز برگردانده شود بسوى سخت ترين عذاب و خدا غافل نيست از آنچه شما ميكنيد».
وَ الْوَجْهُ الْخَامِسُ مِنَ الْكُفْرِ
وجه پنجم- از وجوه كفر
كُفْرُ الْبَرَاءَةِ
كفر (بمعناى) بيزارى است،
وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَحْكِي قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ ع-
و اينست گفتار خداى عز و جل كه از حضرت ابراهيم عليه السّلام حكايت كند (بقوم خود فرمود):
كَفَرْنا بِكُمْ وَ بَدا بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَداً حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ‏
«ما كفر ورزيديم بشما و پديدار شد ميان ما و شما دشمنى و كينه براى هميشه تا آنگاه كه شما ايمان بخداى يگانه آوريد»
يَعْنِي تَبَرَّأْنَا مِنْكُمْ‏
يعنى ما از شما بيزاريم،
وَ قَالَ يَذْكُرُ إِبْلِيسَ وَ تَبْرِئَتَهُ مِنْ أَوْلِيَائِهِ مِنَ الْإِنْسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ-
و خداوند در آنجا كه (داستان) شيطان و بيزارى جستن او را از دوستانش از آدميزاده در قيامت ياد ميكند فرمايد:
إِنِّي كَفَرْتُ بِما أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ‏
«من همانا كفر ورزيدم بدان چه مرا شريك گردانيديد از پيش»
وَ قَالَ‏
و فرمايد:
إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ‏ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً «جز اين نيست كه شما برگرفتيد بتانى را بجز خدا بدوستى ميان خويش در زندگانى دنيا پس روز قيامت كفر ورزد برخى از شما به برخى و لعن كند برخى از شما برخى را»
يَعْنِي يَتَبَرَّأُ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ.
يعنى بيزارى جويد برخى از شما از برخى.